258 259

ność zbiorową, aktywność indywidualną, aktywność zbiorową. Przedstawiony tok pracy zwiększa stopień aktywności poszczególnych dzieci* w procesie rozwiązywania problemów. Fakt ten ma swoje uzasadnienie. Spróbujmy przedstawić niektóre przesłanki w tym zakresie.

Zamierzeniem aktywności indywidualnej, jako pośredniego, a zarazem niezbędnego elementu między aktywnością zbiorową, jest między innymi „zmuszenie” niejako wszystkich dzieci do wysiłku intelektualnego w procesie rozwiązywania problemów. Jakość indywidualnego rozwiązywania tychże problemów jest oczywiście uzależniona od poszczególnego dziecka, ale sam fakt wystąpienia w procesie edukacyjnym konieczności podjęcia samodzielnego wysiłku w tym zakresie jest czynnikiem korzystnym dla rozwoju sprawności intelektualnej dziecka. Aktywność indywidualna poprzedzająca aktywność zbiorową (trzeci z kolei element czynności rozwiązywania problemów) jest również czynnikiem intensyfikującym dyskusję zbiorową. Dzieci mają większe szanse włączenia się w nurt dyskusji zbiorowej aniżeli w innym przypadku. Podczas aktywności indywidualnej przygotowali bowiem własne propozycje rozwiązania wysuniętych problemów, mają własne stanowisko w tym zakresie, mogą więc w toku dyskusji skonfrontować je z opinią na ten temat innych uczniów, jak i skorygować wypowiedzi pozostające w sprzeczności z ich własnym zdaniem, mogą też zweryfikować swój pogląd w rozważanej kwestii. Fakt ten umożliwia wszystkim dzieciom czynne uczestniczenie w dyskusji zbiorowej, określającej adekwatne rozwiązanie wysuniętych problemów. Przedstawiona propozycja jest jednym z czynników intensyfikujących proces poznawczy dzieci w edukacji wczesnoszkolnej.

Czynność poznawczą uczniów w warunkach nauczania problemowego możemy rozpoczynać również od aktywności indywidualnej. W tym przypadku podczas aktywności indywidualnej organizujemy sytuację problemową. Możemy to osiągnąć wówczas, kiedy nauczyciel formułuje propozycje dzieciom, aby w toku poznawania określonego fragmentu rzeczywistości lub lektury odpowiedniego tekstu spróbowali skonstruować pytania dotyczące poznawanej treści, na które nie mogą uzyskać odpowiedzi. Podczas aktywności indywidualnej dzieci formułują niewiadome w aktualnie poznawanym temacie. Każde dziecko, w zależności od posiadanego zasobu wiedzy w określonym zakresie, formułuje indywidualne propozycje pytań problemowych. Propozycje te są następnym przedmiotem dyskusji i korekty równocześnie, jeżeli takowa będzie potrzebna, w warunkach aktywności zbiorowej. Dzieci przedstawiają do dyskusji zbiorowej swoje propozycje pytań problemowych. W wyniku dyskusji określają najbardziej istotny zestaw pytań problemowych w zakresie poznawanego zagadnienia. Pytania te staną się następnie przedmiotem pracy poznawczej wszystkich uczniów.

Sytuacja problemowa jest zatem organizowana z wykorzystaniem dwóch integralnie z sobą połączonych form aktywności dzieci, a mianowicie: aktywności indywidualnej i aktywności zbiorowej. W dalszej kolejności stymulujemy czynność rozwiązywania wysuniętych przez dzieci problemów. W tym celu proponujemy, aby dzieci samodzielnie podjęły próbę odnalezienia odpowiedzi na pytania problemowe postawione w sytuacji problemowej. Przedstawiona w sposób ogólny propozycja jest aktualizowana przez dzieci w toku aktywności indywidualnej. Efektem tego typu aktywności będzie sformułowanie indywidualnie ustalonych propozycji rozwiązań poszczególnych pytań problemowych. Te zaś propozycje będą z kolei przedmiotem dyskusji i oceny z udziałem wszystkich dzieci. Wykorzystana będzie tutaj aktywność zbiorowa. Umożliwia ona, bo takie jest jej założenie, ustalenie względnie adekwatnych rozwiązań problemów sformułowanych w procesie edukacyjnym.

Przedstawiony tok organizacyjny zawiera w sobie cztery integralnie powiązane ze sobą formy aktywności, a mianowicie: aktywność indywidualną, aktywność zbiorową, aktywność indywidualną i aktywność zbiorową.

Powyższe rozważania ilustrują niektóre sposoby wykorzystywania dwóch podstawowych form organizacyjnych aktywności dzieci, a mianowicie: aktywności zbiorowej i aktywności indywidualnej.

4. FUNKCJE EDUKACYJNE AKTYWNOŚCI GRUPOWEJ

Pojęcie „grupy” należy do kategorii pojęć socjologicznych. Nie jest ono jednak wyjaśnione w sposób jednoznaczny. Dla potrzeb dalszych rozważań należałoby wprowadzić rozróżnienie pojęciowe między terminem „zbiorowość”, a terminem „grupa społeczna”. „Zbiorowość” to zbiór ludzkich jednostek wyodrębniających się w określonej przestrzeni, natomiast „grupa społeczna” to zbiór jednostek połączonych z sobą

259