53634 PA275005

ANALIZA STATYSTYCZNA DANYCH

nieco bardziej szczęśliwe niż osoby o dobrym zdrowiu. Nie wiemy jednak, wniosek jest prawdziwy w świetle poziomów' istotności między parami średni-

poziomów istotności między parami śrtik.

- ■ • - • iYzystępujemy więc do analizy efektów' prostych. Będzie ich tutaj pięć - ich Ij-T' określa suma poziomów wszystkich czynników.

Oszacowane średnie brzegowe - poczucie szczęścia

stan zdrowia ■ ile K dobre

c 6.00'

"O

0 5,00-

c

nafcie    średnie    wysokie

stan finansów

Rys. 10.7. Wykres średnich dla efektu interakcji stanu finansów i stanu zdrowia.

Do bardziej szczegółowego opracowania wyników posłużymy się możliwościami, jakie ukryte są w OPCJACH analizy wariancji.

Porównania średnich parami

Analiza, która pozwoli nam wyjść poza ogólną wiedzę o istotności efektów głównych i efektu interakcji, to porównania parami. Tak jak w jednoczynnikowej analizie wariancji po uzyskaniu istotnego efektu musimy wykonać testy t, które porównają pary średnich. W okienku OPCJI możemy zadeklarować wykonanie porównań dla efektów głównych (por. rys. 10.8).

10 • DWUCZYNNIKOWA ANALIZA WARIANCJI W SCHEMACIE...

Szacowane śfodnfe biżegowe Cą»rtiiiWw*ciecgw*ów

(SMOmioGÓLNAS

zdiowie

finanse

zdrowieriirwree

Pokaz siedrśe tła.

Pokaż—

p Statystyki opisowe

17 Porównaj efekty ^ówne Koiekla przedziału ulnośct

P Oceny vaekości ełeklu

r Obserwowana moc P Oceny paramebćw

r Macierz współczynników kontrastu

(7 TestowanejeAiorodnoid 1 Wykresy rozizut-poziom P Wykres reszt P B tak dopasowania P Ogólna funkcja esłymowaha

Poziom istotności [.05    ffiSS przedziały ufności

j Palej | Antki j Pomoc |

Rys. 10.8. Okienko OPCJI w dwuczynnikowej analizie wariancji.

Przenosimy nazwy czynnika, który ma trzy poziomy (FINANSE) oraz nazwy obu czynników oddzielone gwiazdką (ZDR0WIE’F1NANSE) do okienka POKAZ ŚREDNIE DLA. Zaznaczamy też opcję: porównaj efekty główne. Wybrane opcje pozwolą wykonać testy post hoc dla efektu głównego. Trzeba jeszcze wybrać poprawkę na liczbę wykonywanych porównań po to, aby zminimalizować niebezpieczeństwo otrzymania przypadkowo istotnych różnic. Możemy wybrać jedną z dwóch poprawek: Bonfferroniego lub Sidaka. W przypadku efektu interakcyjnego wykonanie testów post hoc nie jest możliwe z użyciem opcji zawartych w menu analizy' wariancji. Musinw przejść do JĘZYKA POLECEŃ i dokonać modyfikacji polecenia. Jednak przeniesienie efektu interakcyjnego do okna POKAZ ŚREDNIA DLA znacznie ułatwi dalsze analizy.

Porównania parami średnich poszczególnych grup w efekcie interakcji to nic innego jak efekty proste. Jak pisaliśmy wyżej, dopiero sprawdzenie istotności wszystkich efektów prostych pozwala na zrozumienie, na czym polega uzyskany istotny efekt interakcji (oczywiście, o ile taki wynik dostaniemy w analizach). Obliczenie tych efektów' wymaga od użytkownika SPSS wykorzystania możliwości EDYTORA POLECEŃ. Większość początkujących użytkowników unika EDYTORA POLECEŃ jak ognia, gdyż planowanie analizy w nim jest podobne do procesu programowania. Ma on jednak większe możliwości niż to, co pokazuje program SPSS za pomocą okien, co widać chociażby na przykładzie testowania efektów prostych w efekcie interakcyjnym.

W celu sprawdzenia w SPSS, które z efektów prostych są istotne, a tym samym jaka jest natura uzyskanej interakcji, należy¹ przejść na poziom EDYTORA