53811 IMGu34 (3)

Stary i nowy swut

Hallstatt

9ę **

Mtesieczko w GCmei Austrii na zachodnim brzegu jeatora s«ne( nazwie Ooto 450 m ponad lustrem wody znajdują starożytne kopśNś soft, badane od pierwszej potowy j i epaT»TMczne cmentarzysko kultury halsztackiej. Głą-ępące się wzdłuż pófrtocnej krawędzi Alp ztoZa sotonośne o rm&Krsa czystaj soii (Hasetgebirge). byty eksploatowane metodami górniczymi od starożytności po czasy Najbardziej znana kopalnia w Hallstatt, eksploato-

wana zwłaszcza w młodszej epoce brązu I we wczesne] ce Żelaza, składa się z trzech grup wyrobisk; wschodniego*^ nocnego i zachodniego. W grupie wschodniej, o powiej 54 tys. m², znajdującej się na wysokości 885-985 m n.p_m ⁿ dentyfikowano 25 zespołów zabytkowych, z czego dziś dosL nych jest jedynie 12. Łączna długość chodników tej grupy ^ nosi około 1600 m, a najgłębsze miejsce znajduje się qu, 200 m pod powierzchnią terenu. W okresie halsztackim ew

ploatowano tu złoża o 70-84% zawartości czystej soli. W wyrobisku zwanym Kilb-Werk, w 1734 roku znaleziono „człowieka w soli", tj. dobrze zachowane zwłoki prehistorycznego q5rntka. Zostały one pogrzebane na cmentarzu w Hallstatt. Grupę północną, o powierzchni około 30 tys. m², na wysokości 925-1070 m n.p.m. tworzy 12 zespołów znalezisk. Najgłębszy punkt _vvyrob!sk znajduje się tu 215 m poniżej powierzchni terenu. Na stanowiskach Appold-Werk I Gruner-Werk, natrafiono na zakonserwowane czapki futrzane, wory tragarskie, naczynia drewniane, szczapki na łuczywo. Na grupę zachodnią składa się natomiast 20, dziś już niedostępnych zespołów znalezisk, zajmu-,ących około 72 tys. m². Długość wyrobisk halsztackich tej grupy wynosi 1400 rjjfc najgłębsze zaś miejsce znajduje się około 3301 poniżej powierzchni.

Halsztaccy górnicy eksploatowali złoże kilofami, a następnie tratórortowali bryły soli w wielkich worach tragarskich o pojemności około 45 kg, na powierzchnię. Do oświetlenia służyły ire sEzczapki jodłowe i świerkowe powiązane lipowym łykiem w pęczki po 25-30 sztuk. Konserwacyjne właściwości soli sprawiły, że poza wyrobami z drewna i skóry w sztolniach zachowały się; także liczne tekstylia. Specjalną odzież dla gómłkówPWykortywano z futer i skóry. W kopalniach zaobserwowano też ślady różnych wypadków I katastrof (obrywy, wdzieranie się wody), czego wyrazem są znajdowane szkielety i wspomniane zwłoki górnika, zakonserwowane w soli. ^Hjjntarzysko halsztackie leży w pobliżu kopalni przy wyłoclB trudno dostępnej dolinki górskiej. Łącznie liczyło około 2Q0rajfcchówkow, z czego przebadanych zostało około 1300. Największą jego partię (około 9000 m², 980 grobów i około 19 5(|$ iabytków) przebadano (Johan Georg Ramsauer 'sidor Engel) w latach 1846-1863. Najstarsze groby pochodzą : samegfc początku okresu HaC (około 800 BC). Większość pochówkówmprezentuje starszą (HaC = 800-600 BC) fazę użytkowania!cmentarzyska, dla której charakterystyczna jest obecność |r Inwentarzach długich mieczy, oraz młodszą (HaD = 600-500/450 BC), w której miecze halsztackie zostały zastąpione przez¹ krótkie sztylety (głównie antenowe). Pojedyncze pochówki, w tym znany grób 994 z mieczem o pochwie zdobionej scenami figuralnymi, pochodzą również z okresu lateńskiego (450-350 BC).

Przeważają pochówki szkieletowe (55%) nad ciałopalnymi (45%). Szczególnie charakterystyczne są groby z tzw. wannami glinianymi, w postaci kolistych lub owalnych, wytępionych z gliny niecek o podgiętych lekko brzegach. Zawierają one najczęściej bogato wyposażone pochówki ciałopalne. Wśród pogrzebanych na cmentarzysku halsztackim osobników wyróżnia się grupa (26%) wyposażonych w broń wojowników. Są to zapewne pochówki przedstawicieli warstwy zwierzchniej w obrębie tej społeczności, tzw. właścicieli kopalni. Groby te zawierają wyłącznie pochówki ciałopalne. Groby bez broni są natomiast zazwyczaj szkieletowe. Kontrola nad eksploatacją i dystrybucją soli w kopalniach halsztackich, doprowadziła do nagromadzenia przez tę społeczność licznych dóbr materialnych, w tym przedmiotów importowanych z odległych terenów. Bogactwo wyposażenia grobowego odzwierciedla niewątpliwie stan zasobności majątkowej oraz rolę i prestiż społeczny zmarłych. Do szczególnie charakterystycznych elementów inwentarza należą naczynia brązowe, występujące często w grobach wojowników z długimi mieczami (w 19 zespołach stanowią aż 46% wszystkich naczyń z brązu), które obok mieczy były istotnym miernikiem prestiżu. Liczba grobów ze sztyletami z młodszej fazy wynosi 38. Sztylety te byty zapewne bardziej oznakami władzy i prestiżu niż częścią uzbrojenia Funkcję broni pełniły w tym przypadku głównie włócznie o żelaznych grotach. Obok broni i naczyń brązowych wyróżnia się też biżuteria i części stroju (kolie paciorków, bransolety, szpite i zapinki).

Interesujące jest także rozmieszczenie pochówków na cmentarzysku i skład socjalny grzebanej na nim populacji. Groby wojowników z bronią otaczają bowiem kręgiem pochówki bez broni, w sposób symboliczny odzwierciedlając rolę jaką zmarli pełnili za życia. Zwraca też uwagę niemal całkowity brak na cmentarzysku pochówków kobiet, dzieci i sędziwych mężczyzn.

bliskich kontaktów ze światem cywilizacji śródziemnomorskiej (zwłaszcza Italią), społeczności te nie tylko nie wytworzyły własnej historii pisanej, ale nawet nie znalazły (jak np. Scytowie) swego miejsca w świadectwach zapisanych przez autorów o śródziemnomorskim rodowodzie. Wytworzony przez (niewątpliwie niejednolite etnicznie) spck ano.ści halsztackie model cywilizacyjny, stanowi! twórczą syntezę różnorodnych l radycji i impulsów' kulturowych. Obok miejscowych tradycji kultury poi popielnicowych, których społeczności stanowiły podstawę potencjału demograficznego ugrupowań halsztackich, były to przede wszystkim: inspiracja stepowa przejęta w warunkach z nogo kontaktu z grupami koczowników oraz impulsy śródziemnomorskie z uvh-"«»!ogi.| obróbki t la/a iu czele, przenikające drogą dyfuzji kulturowej w rejony k\

479