79774 IMGu27 (3)

Stary i nowy smmat

one pochówki władców czy wodzów złożonych częs" \\ towarzystwie intencjonalnie uśmiercanych członkóS świty, z zachowaniem ceremoniału przechodzenia J stanu doczesnej egzystencji w stan mitycznie realnA życia pozagrobowego, realizowanego w sferze symM licznej poprzez pozostawianie w grobowcu materiał nych atrybutów pełnionej za żyda roli i funkcji społed nej. Przejśde z jednego stanu w drugi symbolizuje pój kreślona rytuałem idea tzw. drogi słońca, wyrażona nuJ zachodnią orientacją pochówków (głową w stronę zj chodzącego słońca) czy lokalizacją w linii wschód-zal chód przejść w rowie otaczającym grobowiec, przez krój re w strefę sacrum wchodził, a następnie z niej wychoj dził kondukt pogrzebowy. Ideowy program społecznej roli zmarłych symbolizowały kamienne stele nagrobne! przedstawiające postać wojownika w pełnym rynsztunku, często z rytonem w ręce [Kul-Oba].

Wysoki status społeczny przedstawicieli arystokraJ cji scytyjskiej znajdował odbide w różnorodności i bogactwie inwentarza grobowego, zawierającego liczne atrybuty zamożnośd, zwłaszcza w postaci paradnego oręża i uprzęży końskiej oraz stroju i biżuteńi, a takie serwisów naczyń iibacyjnych. Realność tego odwzorowania poświadcza obecność tysięcy średnio i biednie wyposażonych pochówków, demonstrująca obecność rozbudowanej stratyfikacji społecznej, aż po klasę tzw. ośmionożnych Scytów, jak według świadectwa Lukia-na (Scyta lub gość_y 1), określano członków tej społeczno-śd posiadających tylko parę wołów i wóz taborowy.

Obraz kultury scytyjskiej widziany przez pryzmat zespołów grobowych byłby jednak silnie zniekształcony. Obejmuje ona bowiem także wspomniany wariant ____________________ ieśnostepowy, gdzie symbolem osiadłego trybu życia

są potężne osiedla obronne, liczące niekiedy setki i tysiące hektarów powierzchni, np. Bielskie Gorodiśće nad środkową Worsklą, Karatułskie koło Perejasławia Chmielnickiego, Motronin-skse nad rzeką Tjasmin czy Nemirovskie koło Winnicy i wiele innych. Stanowiły one m-in. osadnicze, produkcyjne i handlowe centra dla miejscowego osadnictwa, odgrywając ważną rolę cywilizacyjną. W miarę rozwoju ciepłego i wilgotnego klimatu, którego optimum przypadło na V wiek BC, i co za tym idzie stabilizacji struktur ośrodki pojawiły się także w strefie stepowej, np. Kamiensko-•e Gorodiśće koło Nikipola na lewym brzegu Dniepru.

H mml

Zasadniczo model kultury scytyjskiej był jednak zdeterminowany przez koczowniczą strategię życia, poczynając od gospodarki pasterskiej, a kończąc na typie stroju Podstawą egzystencji była hodowla koni, owiec i bydła, która dostarczała zarówno środków transportu (woły do zaprzęgów, konie bojowe), produktów żywnościowych (mię-•ikśBWwIP 1IBBIWOÓW (skóra, wełna). Bliskość i dominacja polityczna żywiołu koczowniczego nad osiadłymi społecznościami rolniczymi otoczenia stepówpozwalały na uzupełniani* diety produktami zbożowymi. Wysoko rozwinięta wytwórczość,

kolorowych zapewniała społeczeństwu scytyjskiemu względną urnuwyuc/f /Jim>ś<: i .kskluzywtie, greckie produkty dostępu* były raczej

Społeczności epoki brązu i wczesnej epoki żelaza

Kul-Oba

Jest to wielki, wzniesiony z kamieni kurhan scytyjski (średnica 53 m)j znajdujący się 6 km na zachód od Kerczu (greckie Pantlkapalon) na Krymie, datowany na 2. połowę IV wieku BC (340-320 BC). Badany w 1830 roku, w trakcie badań został częściowo fwyrabowany. Pod centralną częścią nasypu znajdowała s£ę wzniesiona z ciosanego kamienia czworokątna (4,60 x 4,26 m) komora grobowa z krótkim (2,84 m) korytarzykiem od strony północnej, nakryta tzw. fałszywą kopułą. Wysokość tej budowli, od kamiennej podłogi do płyty zamykającej sklepienie, wynosi 5,3 m. Wejście do komory (wysokość 2,49 m, szerokość 1,60 m) zawalone było kamieniami. Większą część komory grobowej zajmował niski (wysokość 0,27 m) katafalk z drzewa cyprysowego lub jałowcowego o wymiarach 2,84 x 2,84 m. Był on podzielony w linii północ-południe na dwie części. Na większej części katafalku umieszczono zwłoki zmarłego złożone py drewnianym sarkofagu. Byt on zdobiony scenami z mitologii greckiej, utrwalonymi na płytach z kości słoniowej techniką -wycinania, a także typowymi dla symboliki scytyjskiej motywami animallstycznyml (np. gonitwa psa za zającem) czy scenami rodzajowymi (np. Scyta spadający z konia).

Mężczyzna m sarkofagu miał na głowie spiczastą czapkę ozdobioną dwoma diademami z blachy z wytłaczanym ornamentem. Na jego szyi znajdowała się tzw. grzywna (złoty naszyjnik) zdobiona emalią I zakończona figurkami galopujących koni dosiadanych przez Scytów, na rękach zaś 5 złotych bransolet. W skład jego wyposażenia wchodził ponadto sztylet z rękojeścią i pochwą okutą w złotą blachę z przedstawieniem gonitwy zwierząt i pozłacany nagolennik z blachy (knemlda). Pod czaszką zmarłego znaleziono 4 figurki przedstawiające Scytów oraz figurkę ze sceną picia przez dwóch Scytów bruderszaftu, a obok szkieletu złotą czarę z uszkami do zawieszania, zdobioną gęsto przedstawieniami gorgon, głowami sytenów, lwów, delfinów, ryb. palmetami itp. Po drugiej stronie katafalku złożono broń władcy-wojownika. pejcz oraz 2 skipetary (berła). Obok katafalku, na linii wejścia, głową na południe, znajdował się - także w drewnianym sarkofagu -pochówek kobiety. Była ona wyposażona m.in. w złoty diadem oraz ciężki złoty naszyjnik zakończony figurkami przyczajonych lwów, a także 2 medaliony z przedstawieniami Ateny i 2 zausznice złote, będące arcydziełami jubilerstwa greckiego. W rękach złożonych między kolanami trzymała słynny elektronowy kubek z przedstawieniami Scytów. W pobliżu odkryto też zwierciadło brązowe ze złotą rękojeścią oraz srebrne wrzeciono. Zestaw biżuterii uzupełniały szerokie złote bransolety z przedstawieniami gryfów rozszarpujących jelenie. Między pochówkiem władczyni, a pogrzebanym wzdłuż południowej ściany komory grobowej (głową na zachód) wojownikiem, znajdowało się 7 noży (w tym 6 z rękojeściami z kości słoniowej, 1 z pokrytą złotą blachą). Obok pochówka niewoł-nlka-koniuszego, w południowo-zachodnim narożniku komory odkryto kości konia, hełm i drugi nagolennik z pozłacanej blachy brązowej, złożone w kwadratowym zagłębieniu. W pobliżu wejścia do komory ustawiono cztery amfory z winem (Jedna ze stemplem Thasos) i naczynia metalowe, m.in.: 3 srebrne kubki (2 z fryzami przedstawiającymi walki zwierząt 1 z ptactwem wodnym i rybami). 2 rytony (jeden z zakończeniem w kształcie głowy Iwa, drugi barana), 2 scytyjskie kotły brązowe (1 z kośćmi barana), kyliks srebrny z grecką inskrypcją TTOPNAXO, 2 srebrne miednice i wielką tacę. W komorze znaleziono ponadto wiele wytłaczanych złotych blaszek, np. ze Scytą polującym na zająca, dwoma łucznikami scytyjskimi zwróconymi do siebie plecami czy tańczącymi Menadami. Stanowiły one aplikacje paradnych strojów władców pogrzebanych w kurhanie. W trakcie badań grobowiec został wyrabowany, a rabusie w skrytce pod płytami podłogi znaleźli m.in. brązową, pokrytą złotem grzywnę, zakończoną głowami lwów, złote okucie sajdaka (zostało przez rabusiów pocięte i rozsprzedane) oraz złotą aplikację tarczy w postaci sylwetki odpoczywającego jelenia. Jedyną jej analogię stanowi egzemplarz z wczesnoscytyjskiego kurhanu Kostroma na Przedkaukazlu, tyle że okaz kul-obski jest silniej stylizowany, dodatkowo ozdobiony przedstawieniami zwierząt oraz sygnowany literami TTAl. Stanowi on klasyczny przykład symboliki animallstycznej, której wzorce ideowe i plastyczne uksztatto-