47401 skanuj017

Dorosłość jest okresem największych osiągnięć człowieka, osiągania dojrzałości w wielu sferach życia, niedających wyjaśnić się wyłącznie jako owoc rozwoju mającego miejsce w dzieciństwie. I choć dorosłość podlega niekorzystnym procesom regresyjnym (szczególnie łatwo dostrzegalnym zmianom fizycznym) nie możną patrzeć na ten okres tylko przez pryzmat regresu. Z tego typu stereotypem spotykamy się dość często, kiedy postrzegą się i ocenia dorosłość przez pryzmat niekorzystnych zmian postępujących głównie w sferze fizycznej rozciągając je analogicznie‘na sferę intelektualną. Wyraża się to często w wypowiedziach typu: Jestem już za stary, żeby się uczyć”, „uczenie się przychodzi mi dużo trudniej niż w dzieciństwie” itp. Ten subiektywny odbiór przeszkód w uczeniu się lub stereotypowe podejście do zagadnienia częściej podyktowane jest niewłaściwym nastawieniem do nauki czy też bazowaniem na tych samych technikach uczenia się, co w dzieciństwie, aniżeli samym procesem starzenia się. Przyczyn niepowodzeń pochopnie szuka się np. we własnej słabszej wydolności intelektualnej, aniżeli w faktycznej słabej wiedzy metodycznej w zakresie uczenia się dorosłych. Zatem kluczowym zagadnieniem jest dostrzeżenie zmian ilościowych i jakościowych w różnych okresach dorosłości, pobudzajądo refleksji nauczycieli i samych uczących się w celu znalezienia sposobów podniesienia jakości dochodzenia do wiedzy i nowych umiejętności.

5.1. Zmiany fizyczne

Analizując zagadnienie możliwości rozwojowych dorosłego należy zwrócić uwagę na postępujące z wiekiem zmiany fizyczne. Nie ulega wątpliwości, że pogarszają się wskaźniki fizjologiczne naszego ciała: zmniejsza się pojemność życiowa płuc, wydłuża się czas reakcji na bodźce słuchowe i wzrokowe, maleje masa mięśni i szybkość mchów dowolnych, słabnie wzrok, słuch, wrażliwość dotykowa, szybkość reakcji. Jak podkreśla W. Szewczuk najważniejsze jest jednak dostrzeżenie, że czym innym jest zagadnienie sprawności sensorycznych, związanych z funkcjonowaniem organów zmysłowych, a czym innym sprawności poznawania rzeczywistości i działania w niej.²⁶ Rozróżnienie to jest kluczowe dla interpretacji danych. W badaniach psychologicznych przez długi okres czasu nie uwzględniano tej kwestii, koncentrując się na obniżających wraz z wiekiem sprawnościach senso-motorycznych.

Udowodniono, że wraz z wiekiem pogarsza się ostrość widzenia, spada zdolność akomodacyjna oka. Akomodacja soczewek ocznych zmniejsza się od dzieciństwa, zmniejszeniu ulega także źrenica o około 1/3 od 20 do 60 roku życia, wskutek czego zmniejsza się ilość światła dochodzącego do siatkówki. Jednak do 50 roku życia zmiany te są powolne i stopniowe. Z powodzeniem można im przeciwdziałać za pomocą odpowiednich szkieł czy szczególnego zwracania uwagi na higienę oka, jak chociażby dbałość o właściwe oświetlenie.

²⁶ W. Szewczuk, Psychologia człowieka dorosłego, Warszawa 1959, s. 47.

Już od 14 roku życia pogarsza się słuch, tony wysokie są słabiej słyszane, a ponieważ większość spółgłosek w mowie zawiera wysokie tony mogą u dorosłych powstawać pewne trudności w rozumieniu mowy, szczególnie w późnej dorosłości. Dlatego tak ważne jest zwracanie uwagi już młodym ludziom na poważne konsekwencje funkcjonowania w hałasie czy słuchania głośnej muzyki. Ograniczenie słyszenia w największym stopniu może wpłynąć na trudności w uczeniu się. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na słabnącą wraz z wiekiem prędkość słyszenia. Istotna jest tu świadomość nauczyciela — andragoga w tym zakresie, który nie powinien zbyt pospiesznie przekazywać treści nauczania. Wraz z wiekiem słabnie również wrażliwość dotykowa, jednak znaczące zmiany dostrzegalne są dopiero po 55 roku życia.

Ważne jest podkreślenie faktu, że słabnie tylko sprawność sensoryczna związana z funkcjonowaniem analizatora, co z powodzeniem można kompensować, podczas gdy dla procesu uczenia się kluczowe są umiejętności przetwarzania danych, analizy i syntezy, a także elastyczne podejście do przekazywanych treści, umiejętność ich adaptowania do praktyki, dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych i czasowo przestrzennych, zdolność rozwiązywania problemów, z czym - jak pokażą wnioski z przytoczonych dalej badań - dorośli radzą sobie równie dobrze, a czasami nawet lepiej, aniżeli dzieci i młodzież.

5.2. Zmiany w sferze poznawczej

Każda z kluczowych koncepcji psychologicznych, takich jak: behawioryzm, teoria humanistyczna czy poznawcza inaczej rozumie i wyjaśnia pojęcie uczenia się, co sprawia, że także odmiennie traktowane są rezultaty uczenia się. Celem tego rozdziału nie jest jednak wyczerpujące zaprezentowanie tych teorii, a raczej wybiórcze przytoczenie badań, które wyjaśniają - z przyjętej przez danego badacza perspektywy - zjawisko utrudnień oraz efektów uczenia się w dorosłości. Klasycy behawioryzmu (J. Watson, B. Skin ner, E. L. Thorndike) poszukiwali mierzalnych rezultatów tego procesu, podczas gdy reprezentanci psychologii poznawczej wskazują bardziej na procesy wewnętrzne, traktując umysł jako system poznawczy, dzięki któremu człowiek odbiera i przetwarza informacje, a także je przechowuje i wykorzystuje.

Tak złożone zjawisko, jakim jest inteligencja człowieka nie daje się sprowadzić do jednego mechanizmu czy procesu psychicznego. Tym samym prowadzone badania w większości przypadków mają charakter parcjalny. Nieliczne są badania podłużne, rozciągnięte w czasie, które dają możliwość zaobserwowania zmian następujących z wiekiem. Poniżej zaprezentowano najpierw wyniki badań wcześniejszych, zestawiając je ze stanowiskiem kognitywistów.

Istotnym z punktu widzenia zmian następujących w sferze intelektualnej jest przeanalizowanie wyników badań dotyczących zagadnienia inteligencji w okresie dorosłości. Już w połowie XX wieku D. Wechsler - autor popularnej w Polsce serii testów inteligencji dokonał zestawienia krzywej wydolności fizycznej i krzy-

31