55886 PZP 1918 1994 s4

N. kult i ziiośó polityki zagranicznej w istotnej mierze składa się iow nu / określenie własnych możliwości oddziaływania w konkrel-liVt li warunkach i określonym środowisku międzynarodowym. Wy-rin. /ają je przede wszystkim istniejące w danym momencie hislo-i\- /nym uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne.

Do wewnętrznych można zaliczyć takie uwarunkowania, jak: n, u tira Ino- demograficzne (potencjał ludnościowy, bogactwa natu-rtilnc), gospodarcze (potencjał technologiczny), osobowość i a wo-spo -/et :nc (ideologia, podzielane przez rządzących i rządzonych systemy wartości politycznych, osobowość przywódców), polityczno-ustro-jowe (zakres, sposób, efektywność i powiązania między różnymi instytucjami państwa, jak: prezydent, premier, parlament, relacje władza - społeczeństwo itp.).

l)o uwarunkowań zewnętrznych natomiast należą: międzynarodowy układ •iii (pozycja własna wobec układu sił między mocarstwami, rola i aktywność w organizacjach międzynarodowych o zasięgu światowym i icgionalnym, udział w rynku światowym), dostępność zasobów produkcyjnych (pozycja w międzynarodowym podziale pracy, struk-tura handlu zagranicznego, wiarygodność ekonomiczna), międzynarodowy anioiytet państwa (subiektywna ocena pozycji i znaczenia kraju przez siebie samych i innych partnerów na arenie międzynarodowej), bczjacczeństwo regionalne (pozycja, powiązania i charak-ter stosunków z państwami sąsiadującymi, przynależność, lub jej brak, do systemu bezpieczeństwa zbiorowego - na przykład w j>ostaci sojuszu wojskowo-politycznego).

('linkiem wyjścia do formułowania przez poszczególne państwa zasadniczych celów ich polityki zagranicznej jest zawsze sposób, w jaki dana grupa rządząca zamierza artykułować wszystko to, co związane jest z tzw. interesem narodowym, racją stanu czy celami sii.iii gic/nyrni. Ich spełnienie zależy od siły i pozycji państwa na arenie międzynarodowej. 7.c względu na subiektywność w interpretacji tych kategorii przez grupę przywódczą idealną jest sytuacja, w której artykułowanie interesów narodowych jest w pełni skorelowane z realnymi możliwościami, dostosowane do aktualnej siły i pozycji państwa w środowisku międzynarodowym. Wymaga to właściwej hierarchizacji celów jHilityki zagranicznej. Realna możliwość icli urzeczywistnienia przybliża dane państwo do dynamicznie pojmowanego sta nu i poczucia bezpieczeństwa. Oznacza to wypełnienie najistotniejszych i najbardziej żywotnych potrzeb i interesów państwa w danym okresie historycznym.

Polityka zagraniczna ma do spełnienia ważną rolę w procesie zaspokajania różnorodnych potrzeb każdego państwa i narodu. Zmiany środowiska wewnętrznego i międzynarodowego utrudniają jednak realizację określonych już celów lej polityki, zmuszając do ich stałego korygowania i porządkowania. Na ogół odbywa się to w ramach niezmiennej hierarchii owych celów; w przypadku gwałtownych zmian strukturalnych środowiska wewnętrznego lub zewnętrznego, takich jak: zmiana ustroju, rewolucja czy wojna, może wszakże dojść do zasadniczej przebudowy całego porządku celów polityki zagranicznej.

Politykę zagraniczną państwa można rozpatrywać zarówno pod kątem różnego znaczenia celów przed nią stawianych, jak też związanych z tym procesów jej realizacji. Najbardziej trwałe i zasadnicze znaczenie mają cele o charakterze podstawowym (egzystencjalnym) dla danego państwa. Ten strategiczny wymiar, obejmuje m.in takie cele, jak: przetrwanie, ciągłość bytu państwowego, poczucie bezpieczeństwa. Od prawidłowego określenia tych zadań (poprzez, zapewnienie dynamicznej ciągłości polityki zagranicznej, strategiczne planowanie, uwzględniające inicjatywność i posiadanie wariantowych koncepcji rozwoju sytuacji) zależy kom ple men ta mość i spójność polityki zagranicznej rozumianej jako całokształt działań państwa na arenie międzynarodowej. Prawidłowe formułowanie celów polityki zagranicznej jest więc po prostu koniecznością, ściśle związaną z tym, co określamy mianem racji stanu.

Drugim wymiarem w procesie urzeczywistniania polityki zagranicznej jest proces przekładania podstawowych (egzystencjalnych) celów' na konkretną rzeczywistość wewnętrzną i międzynarodową. Jest to wymiar (ipcracyji>y, ij. taki, w którym rządzący starają się wykorzystać, w clanyrnOkTesic, wszystkie istniejące szanse dla osiągania podstawowych celów polityki zagranicznej. Czynią to m.in poprzez koordynację różnych kierunków polityki zagranicznej, weryfikację realizowanych zadań i inicjatyw, optymalizację celów bieżących i średnioterminowych. W tym wymiarze ocen polityki zagranicznej dokonuje się pod kątem jej Otwartości i zdolności reagowania zarówno na to, a> dzieje się w^r środowisku międzynarodowym, jak i na to co wynika z impulsów płynących z systemu wewnętrznego.