58455 Skanowanie 10 04 27 41 (33)

Twierdząc, ze język jest, obrazem naszego świata i ze wyjnśnienkPzachodżących w nim zjawisk należy szukać w mechanizmach procesów ludzkiego poznania, kognitywiści budują — na mocnych empirycznych fundamentach teorię, która wykracza daleko poza ramy wcześniejszych teorii językoznawczych.

Językoznawstwo kognitywne jest zatem kolejnym etapem w rozwoju myśli językoznawczej. Jak wszystkie poprzednie, otwiera nowe perspektywy, stwarza nowe obietnice, ale i nowe problemy i niebezpieczeństwa. Proponowany przez nie sposób pojmowania języka pozwala zarazem lepiej zrozumieć sposób, w jaki człowiek pojmuje otaczający go świat. Przyszłość pokaże, czy pozwoli także lepiej pojąć naturę i mechanizmy działania języka, który jest elementem tego świata.

« ► ^ • ,

Przekazanie myśli uczonego, który wykładowi swojej teorii poświęcił ponad tysiąc stron druku, tak aby jej nic wypaczyć ani zbytnio nie spłycić, okazało się niełatwym zadaniem. Dodatkową trudnością był oczywiście problem przekładu. Chciałabym w tym miejscu podziękować moim seminarzystom, studen-tom IV roku Filologii Angielskiej U.J —wiele rozwiązań podyktowało mi ich zainteresowanie i dociekliwość. Wdzięczność za pomoc w szukaniu polskich odpowiedników wprowadzonych przez Langackern terminów należy się także moim dwóm koleżankom i przyjaciółkom, Jolancie Antas i Elżbiecie Górskiej. Pani Profesor Marii Honowskiej dziękuję za jej mądrość i życzliwość; mojemu Ojcu — za cenne spojrzenie na tekst trzeźwym okiem zainteresowanego laika.

Żadna z wymienionych osób nie odpowiada za braki tej książeczki.

2. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA .JĘZYKOZNAWSTWA KOGNITYWNEGO

W ramach każdego paradygmatu program naukowy badacza określają jego odpowiedzi na zasadnicze dla jego teorii pytania. Językoznawstwo kognitywne stawia te same pytania, co klasyczny strukturalizm, z którego wyrosło. Różne są jednak odpowiedzi. Najogólniej rzecz biorąc, pytań tych jest cztery: Co to jest „gramatyka”? Co to jest „znaczenie”? Co to jest Język”? Co to jest Językoznawstwo”?

2.1. CO TO JEST GRAMATYKA?

ślWj •

W opisie kognitywistycznym gramatyka danego języka obejmuje te aspekty organizacji treści poznawczych, które dotyczą opanowania przez użytkowników języka obowiązujących w tym języku konwencji. Definiuje sie i a jako inwentarz (a więc spis stanu ilościowego i jakościowego) utrwalonych orzgziOTn^n<Ji^e(lnostok danego języka. Inwentarz ten ma określoną strukturę, a~wszystkie objęte „inwenta^zacją^ednpsilu^^ic-zależnie od zakresu zawartych w nich treści oraz od stopnia złożoności — maja charakter symboliczny.

Wyjaśnijmy to na przykładzie. W języku polskim mniTem gramatyczny, któremu odpowiada kształt lono-lugicznyf-e& symbolizuje semantyczne pojęcie „czegoś mulego”, a morfom leksykalny realizowany na płaszczyźnie fonołogicznej jako dum — obiekt, który nazywamy „do-Dołączając morfom -ek do morfemu dom, otrzymujemy strukturę morfonologiczną domek. W wyniku pełnej integracji fonołogicznej i semantycznej obu części składowych, powstaje jednostka nowa — zarówno pod względem treści, jak i kształtu fonologicznego. Jest to skonwencjonalizowana jednostka symboliczna, ponieważ

15