58473 strona 11

10

-    czynnościowym - oznacza pewną formę działania, wysiłek w celu uzyskania czegoś użytecznego,

—    przedmiotowym (rzeczowym) - oznacza wytwór, efekt ludzkiego działania.'

Pojęcie pracy definiowane jest różnie na gruncie takich nauk, jak: fizyka, biologia, fizjologia, psychologia, socjologia, filozofia, prawo, ekonomia czy prakseologia. Nie wydaje się jednak celowe przedstawianie w tvm miejscu tych definicji.

, *j"Na gruncie pedagogiki pracy, pracą przyjęto nazywać każdą działalność, której wynikiem jest wytwór kulturowy, dobro materialne czy usługa.⁸)

« Proces pracy ma charakter złożony i dla uwypuklenia tej złożoności wymienia się różne rodzaje pracy, aby podkreślić różne jej aspekty. Można więc wyróżnić:

—    pracę produkcyjną - związaną z oddziaływaniem człowieka na zasoby i siły j przyrody w celu przekształcenia ich w dobra zdolne zaspokoić potrzeby ludzkie; efektem pracy produkcyjnej są materialne wartości użytkowe, tworzące produkt społeczny i dochód narodowy,

—    pracę nieprodukcyjną — której treść stanowi zaspokajanie poza materialnych potrzeb człowieka.

Podział ten jest stosowany najczęściej na gruncie nauk ekonomicznych, chociaż ścisłe zakwalifikowanie różnych rodzajów pracy jako produkcyjnej lub nieprodukcyjnej bywa niekiedy trudne, a nawet praktycznie często niemożliwe, tym bardziej, że pojęcie pracy produkcyjnej zmienia się wraz z rozwojem przemysłu i techniki. Ogólnie można przyjąć, że do pracy produkcyjnej należy praca w sferze rolnictwa, przemysłu wydobywczego, przemysłu wytwórczego, budownictwa, a do pracy nieprodukcyjnej praca w takich dziedzinach, jak: transport, handel, wojsko, administracja, oświata, nauka, ochrona zdrowia, kultura i sztuka, wymiar sprawiedliwości. •

. W ramach pracy produkcyjnej wyodrębnić można:

—    pracę bezpośrednio produkcyjną związaną z oddziaływaniem człowieka na przedmiot pracy przy użyciu narzędzi, a tym samym nadanie mu wartości użytkowej,

—    pracę pośrednio produkcyjną polegającą na stwarzaniu warunków umożliwiających, usprawniających lub ułatwiających przebieg działań bezpośrednio produkcyjnych.¹^

Podział pracy można również rozpatrywać w ujęciu historycznym. Wszelkie przeobrażenia w sferze narzędzi i sposobów pracy powodowały przemiany w sferze społecznej. Człowiek, produkując i wytwarzając dobra materialne i usługi wchodzi w liczne kontakty społeczne, a praca poszczególnych jednostek zawsze przenikała się nawzajem i uzupełniała. Podziały pracy, rozpatrywane w ujęciu historycznym, doprowadziły w konsekwencji do społecznie ważnych następstw, takich jak:

-    podział społeczności ludzkich na klasy społeczne, czy grupy o przeciwstawnych interesach,

-    pojawienie się organizacji ogarniającej dane społeczności, czyli państwa,

-    powstanie nowych kategorii społecznych, tj. kategorii zawodu,

-    pojawienie się przesłanek dalszego procesu rozwarstwienia klas, zbiorowości, grup społecznych i kategorii ze względu na charakter wykonywanej pracy i jej formy (np. praca fizyczna, umysłowa, wykonawcza czy kierownicza),

-    pojawienie się różnych antagonizmów wraz z postępującymi procesami rozwarstwienia społeczeństwa.¹¹

Jak zatem wynika z przedstawionych rozważań, powstanie kategorii „zawód” związane jest ze społecznym podziałem pracy i czynności ludzkich na przestrzeni dziejów ludzkości. W wyniku rozwoju i zmian zachodzących w sposobach produkcji i udoskonaleniu narzędzi pracy wyodrębniały się nowe rodzaje czynności zmieniające charakter pracy jednostek i zbiorowości ludzkich. Wyodrębniały się też grupy ludzi wykonujących ten sam rodzaj czynności, tworząc określone grupy społeczne, a z drugiej strony układ tych czynności składał się na pojęcie zawodu. Dalsze zmiany w zakresie sposobów produkcji i usług, powstawanie nowych potrzeb społecznych w tych zakresach powodowało i powoduje zanikanie jednych zawodów, modyfikację innych i powstawanie nowych.

Pojęcie zawodu, które będzie przedmiotem rozważań w dalszej części, jest zatem wynikiem historycznie uwarunkowanego, społecznego podziału pracy.

3. Pojęcie zawodu i pracy zawodowej

Pojęcie „zawód” jest dełiniowane odmienne na gruncie różnych nauk i w praktyce gospodarczej. W socjologii i ekonomii oraz polityce społecznej można spotkać dwa rozróżnienia:

-    w pierwszym ujęciu: zawód jest zespołem czynności wymagającym określonych kwalifikacji, wykonywanych poza gospodarstwem domowym, będącym podstawą utrzymania pracownika i jego rodziny oraz pozycji w społeczeństwie,

-    w drugim ujęciu: zawód to samo wykonywanie czynności oparte na kwalifikacjach, wykonywanie ich w celach zarobkowych, wynikające z podziału pracy.¹²

Można zauważyć, że w drugim ujęciu podkreśla się, iż zawodem są same czynności, bez względu na to, kto je wykonuje, a istotą zawodu jest treść pracy osoby ją wykonującej. Pierwsze zaś ujęcie wskazuje na szerszy kontekst wykonywania czynności składających się na pojęcie zawodu.