59147 S5008499

orni LT C? x Bułgarii (Siuthopolis, Madara?. Duvanli?, Żitnicn?, Lilja-će„?). Zabytki ta nie twonq zwartych zespołów (wyjąwszy może Mezek), leci pochodź.) i zespołów kultury trackiej typu IV-111 w. p.n.e. (np. Stuthopolis, Madara), albo też są znalezione bez wyraźnego kontekstu archeologicznego. W tym stanie rzeczy ich obecność można tłumaczyć w kategorii wpływów kulturowych na kulturę tracką, chociaż narzuca sic hipoteza o związku tych sabytków x powstaniem i istnieniem państwa Celtów tyleńskich w Tracji, z uwagi na zbieżność chronologiczną obu zjawisk.

Młodszą fazę wpływów kultury lateńskiej reprezentują formy LT C i D. Oddziaływanie kultury lateńskiej wycisnęło w tym czasie silne piętno na kulturze mieszkańców południowej Oltenii i dużej części Bułgarii. Wydatny udział elementów „lateńskich” jest jedną z zasadniczych cech grupy kulturowej Padea-Panagjurski Kolonii, której wydzielenie proponuję. Zajmowała ona nizinną część Oltenii, rejon Vracy (największa koncentracja stanowisk) i dalsze okolice północnej Bułgarii, aż po Veliko TŻroovo na wschodzie, a także Kotlinę Sofijską i przyległy do niej obszar. Poszczególne formy charakterystyczne dla tej grupy kulturowej, w tym też typy kultury lateńskiej, w których upowszechnieniu odgrywała ona zapewne rolę pośrednika, przenikają też dalej na wschód, a zwłaszcza na południowy wschód w środkowe dorzecze Maricy. Na północnym wschodzie Bułgarii strefa rozrzedzonego występowania stanowisk typu Panagjurski Kolonii zachodzi na obszar rzadkiego pojawiania się stanowisk z materiałami typu kultury dackiego latenu. Nad środkową Maricą. obok niezbyt typowych form wspólnych z grupą Padea-Panagjurski Kolonii, znajdujemy kilka zespołów o wyraźnie odmiennym charakterze. Zasięg grupy Padea-Panagjurski Kolonii tylko w okolicach Sofii nakrywa się z zasięgiem kultowej plastyki zwierzęcej wiązanej przez część badaczy s Celtami.

Stanowiska grupy Padea-Panagjurski Kolonii to cmentarzyska zawierające wyłącznie pochówki wojowników — co jest najbardziej charakterystyczną cechą obrządku pogrzebowego na tym obszarze. Nastąpiły takie dalsze zmiany w tej dziedzinie w porównaniu z okresem poprzednim (zwłaszcza całkowity zanik inhumacji, pochówek bezpopiel-nicowy). choć wiele obserwowanych cech można uważać za dziedzictwo miejscowych starszych tradycji, które jednak uprzednio nie były cechami dominującymi (kurhan na miejscu kremacji). Chyba bezspornym wynikiem wpływów celtyckich jest zwyczaj gięcia broni. Zestaw uzbrojenia jest zbliżony do znanego z terenów celtyckich, co wskazuje na podobieństwo taktyki wojennej. Istotną różnicę stanowi fakt, że wojownicy walczyli przypuszczalnie głównie konno (wędzidła jako jeden z najczęstszych składników wyposażenia grobów).

"Wśród form zabytków wyróżniają się liczne typy przejęte z kultury lateńskiej (zwłaszcza miecze, zapinki, ostrogi, umba) obok starszych form miejscowych (szczególnie ceramika, niektóre typy grotów włóczni 1 noży bojowych). Sporadycznie pojawiają się formy charakterystyczne dla la-tonu dackiego. Niektóre typy zabytków (noże bojowe typów lVb i lVc oraz może wędzidła typu II), choć wyrosły z miejscowej tradycji, stanowią swoiste wytwory lokalne charakterystyczne tylko dla omawianej Krupy kulturowej. Podkreślić trzeba, że część form „lateńskich" posiada w yraźne związki z rejonem zachodniego przedpola Bałkanów, nie tylko / obszarami skordyskimi, lecz takie z terenami położonymi dalej na zachód. Wydaje się, że zaznaczają się również pewne związki z północną strefą Europy Środkowej; sugeruje to wystąpienie w Corlate i Panagjur-ski Kolonii jednodzielnych klamer, a być może także częste zdobienie głowni mieczy „puncowaniem".

Grupa Padea-Panagjurski Kolonii nie jest kulturowo zupełnie jedno-'"‘Kta. Wyróżnia się jej strefa północna (Oltenia) z grobami płaskimi i południowa — z dominacją kurhanów. Zachodzą też dalsze drobne różnic^— głównie w częstotliwości występowania niektórych form. Poza tym orak w Oltenii równie wczesnych zespołów, jak niektóre znane z Bułgarii (np. T&rnava), a równocześnie brak też zespołów współczesnych najmłodszym obiektom z Bułgarii (takim jak np. Sofia-Poudeni, Prisovo), cmentarzyska bowiem z lewego brzegu Dunaju dostarczyły tylko nielicznych zespołów, które można odnosić do końcowej fazy LT C, większość zaś grobów pochodzi z LT D, (wg systematyki W. Kramera). Z obszaru Bułgarii dysponujemy większą liczbą zespołów typu LT C, choć i tu większość grobów należy również do LT D_lt a tylko niektóre znaleziska można zaliczyć do LT D_t. Jeśli więc zanik cmentarzysk typu Panagjurski Kolonii w Bułgarii nastąpił zapewne w czasach Augusta i mógł być związany raczej dopiero z ostatecznym ustaleniem się rzymskiej dominacji na tym obszarze w związku z utworzeniem prowincji Mezji, to w południowej Oltenii cmentarzyska typu Padea zanikły najprawdopodobniej wcześniej. Później w Oltenii nastąpiła wyraźna przemiana kulturowa — materiały typu latenu dackiego znane są tylko 7. osad. Przypuszczalnie wynikiem oddziaływania tradycji grupy Padea w kulturze dackiej jest obecność w oppidach dackich Siedmiogrodu wędzideł typu IIB.

w Oltenii najlepiej tłumaczy hipoteza o migracji i ganienia zaś przemian kulturowych, których przejawem e się w czasie fazy LT C| typu Panagjurski Kolonii nie ysuwanie postulatu migracji dużych grup ludności,

Wydaje się istnieć jeszcze jedna różnica między cmentarzyskami typu Padea (Oltenia) i Panagjurski Kolonii (Bułgaria). Pojawienie się bowiem tych cmentarzysk chodu. Dla wyjaś jest ukształtowani* jest niezbędne w

2010/03/01 23H4