25160 S5008449

golnie w LT C, zwiększa się liczba typów zabytków wyodrębniających wschodnią prowincję kultury lateńskiej.

Rozpatrzmy kolejno poszczególne grupy zabytków pod tym kątem widzenia, zaczynając od broni. Typy mieczy i pochew należą do najbardziej zuniformizowanych form kultury lateńskiej. Cała seria mieczy z Siedmiogrodu nie wyróżnia się żadnymi cechami szczególnymi, wyjąwszy pochwę miecza z miejscowości nieznanej (ryc. 3/12), zdobioną w stylu węgierskim (symetrycznie ustawione motywy lirowate). Również hełmy, umba tarczy, pasy-lańcuchy metalowe wojowników, większość noży bojowych nie różnią się od typów znanych z centralnych obszarów kultury lateńskiej. Specyficznie bałkańską formę posiada tylko wzmiankowany już nóż bojowy z Silivaę (ryc. 4/10) oraz wędzidło z Media? (ryc. 4/7). Pewnymi cechami lokalnymi wyróżnia się też zbiór grotów włóczni, wśród których brak jest okazów z bardzo szerokim liściem, a więc typu charakterystycznego szczególnie dla LT B₂ i częściowo dla LT C, w tym też na terenie Kotliny Karpackiej.

Seria zapinek z Siedmiogrodu reprezentuje typy występujące na całym obszarze kultury lateńskiej. Istotną cechą tego zbioru jest rzadkość fibul munsingeńskich (tylko okazy późnych wersji z Dip?a i Rię-nov — ryc. 1/1, 4), co koresponduje z brakiem analogicznych form z terenów nadcisańskich. Istotniejsze jest, iż w Siedmiogrodzie znamy tylko jedną zapinkę z dużą kulką na piętce (z okolic Sibiu), choć występują one w strefie naddsańskiej ^w, w obiektach współczesnych siedmiogrodzkim; w tym wypadku możemy mówić o lokalnej specyfice Siedmiogrodu. Fibula z Ohaba-Ponor (ryc. 1/6) i okazy z Bratei (ryc. 1/8, 9) należą do rzadszych typów. Pierwszy z nich posiada jednak znaczny zasięg, okazy analogiczne do zapinek z Bratei wykazują pewną koncentrację w południowej Panonii, lecz znane są też z innych pobliskich terenów. Zwraca jeszcze uwagę obecność typowych dla Kotliny Karpackiej nagolenników z 3 - 4 dużych (ryc. 2/7 - 9), pustych półkul (Apahida, Dipęa, Jucul de Sus, Uroiu, Sintioana, Piatra Craivii), oraz, co również jest przejawem lokalnej, siedmiogrodzkiej specyfiki — brak bransolet sapropeli-towych.

Zbiór ceramiki toczonej z cmentarzysk siedmiogrodzkich nie wykazuje w zasadzie istotniejszych różnic formalnych w stosunku do zasobu form znanych z innych terenów wschodniej prowincji kultury lateńskiej; Na szczególną uwagę zasługują jedynie nieduże dzbanki z jednym uchem

^M Np. w KoiUach (J. Filip 1956, ryc. 28/8), Foeni (niepublikowane, Muzeum Baia Marę), SSnialflu — grób 18 (niepublikowane. Muzeum Corel), Curtuiu$enl — groby 1, 8 i luźno (niepublikowane, Muzeum Oradea).

Beachl

znane z Apahidy (4 egzemplarze — ryc. 5/7, 8), Bandul de Ctmpie, Blaj (ryc. 5/16), Cluj, Copęa Mic3, Dezmiru (ryc. 5/21), Mediaęu (2 egzemplarze), Papiu Ilarian ®°, wśród których można wyróżnić kilka odmian °⁷. Naczynia tej grupy są poza Siedmiogrodem bardzo częste na terenach obu zgrupowań nadcisańskich i rzadziej sięgają na obszar Panonii ®^B oraz południowo-zachodniej Słowacji, dość rzadko występują też na terenach skordyskich **. Na obszarze zgrupowania znad środkowej Cisy, w południowej Panonii i w rejonie Belgradu ich zasięg pokrywa się z zasięgiem waz z dwoma uchami^1M. Oba typy reprezentują elementy lokalne, które wywodzą się z tradycji garncarstwa greckiego, jedną bowiem z istotnych cech garncarstwa celtyckiego jest, jak wiadomo, brak naczyń uchatych. Dzbanki z jednym uchem mogą pochodzić bezpośrednio od zbliżonych form znanych licznie w okresie halsztackim z zespołów grupy Szentes-Verkerzug^1#1. choć istnieje również znaczne podobieństwo do typów rozpowszechnionych w kręgu garncarstwa getyjskiego w Rumunii (np. w Telita, Zimnicea) oraz trackiego w Bułgarii¹⁰®.

Istotną cechą siedmiogrodzkich cmentarzysk kultury lateńskiej jest obecność w grobach, obok naczyń toczonych, również egzemplarzy ręcznie lepionych ¹⁰³ (ryc. 5/12-14, 18, 19). Naczynia lepione znajdują się najczęściej w inwentarzu grobów zawierających większą liczbę ceramiki, w tym też naczynia toczone, tylko bodaj w Cepari wystąpiły w 5 grobach jako jedyny typ naczyń.

Naczynia lepione to głównie miski (ryc. 5/19), duże naczynia dwu-stożkowate (ryc. 5/12), garnki słabo profilowane (ryc. 5/13, 18) i wzmiankowane już nieduże dzbanki z jednym uchem (ryc. 5/14). Bardzo podob-

⁹⁶ Ponadto wystąpiły też zbliżone dzbanki lepione w Apabldzie, Dezmirae, Ga* laf.il Bistrifei i Moreęti.

⁸⁷ Niektóre interesujące nas okazy omówił szeroko 1. H. C r i f a n (1969a, s. 117-124).

¹¹⁸ Por. I. Hunyady 1942, tabl. V 14. LXXI 2, 10. 11, 14, 15, LXXII, gXXIII, LXXIV; V. Zlrra 1987, ryc. 45; tenże 1071b, ryc. 8/S2, 38, 13/4, 15/28 i passim.

⁸⁸ Por. J. Todor o vić 1988, tabl. LVII 5, VI 10, XXIX 2, XXXIV 1, 5, 7, XXXIX 6, XL 2, XXXVIII 8.

¹⁰⁰    I. Hunyady 1942, tabl. LXV, LXVI; J. Todorovlć 1988, tabl. XXX 4, 6, xxxn 4, 5, XXX vm 2, 8, XXXIX 3-5, 6, LVJU 2 1 inne

¹⁰¹    Por. np. M. Pńrducz 1954, ryc. 28/1, 7, 11. 13, 15. tabl. VIII 2. XIX 13.

¹⁸⁸ Liczną serię form tego typu zestawił I. H. Crifan (1989a, s. 49 n., 88 n.,

117 n., ryc. 31/2, 48-52, tabl. XXIII. XXXVIII, LIX-LXII i passim). Por. też D. Coniev 1959, s. 102 a, ryc. 18, 45, 48; M. Cićlkova 1983, a. 43. ryc. 5.

¹⁰⁵ Znamy je z Apahidy (z grobu z 1985 r. — 2 okazy oraz ze zniszczonych grobów w d. kolekcji E. Oroszą), Archiud, Blaj (2 egzemplarze), Cepari ~ z grobów nr 2-7 (całe lub fragmenty z grobów 1-3 i odkryć przypadkowy*?^ £ menty dalszych), Crlsturul Secuieec.