59228 skanuj0015 (213)

uwagi źródło nowatorskich tendencji w poezji polskiej Dwudziestolecia. Ani Peiper, ani Brzę-kowski tak nie uważali, przeciwnie, często akcentowali związki Awangardy Krakowskiej z innymi ideami awangardowymi. Ale już od połowy lat trzydziestych ich udział w dyskusjach poetyckich był niewielki. Toteż opinie Przybosia, aczkolwiek przebijała z nich przesadna nieco troska o prawo do wyłączności, dość szeroko były przyjmowane. Konsekwencją tego stało się niewątpliwie niedocenianie szerokiego fermentu różnych nowatorstw, które ogarnęły poezję polską po 1918, fermentu, do którego Awangarda Krakowska sama — jako jego wytwór stosunkowo późny — należała. Dopiero w ostatnim piętnastoleciu owe inne nowatorstwa zaczęły budzić zainteresowanie badaczy i poetów.

Tradycja Awangardy Krakowskiej jest w poezji polskiej ciągle żywotna. Nie tylko przez swe kolejne, następujące po sobie kontynuacje — z biegiem czasu oddalają się one od pierwotnego źródła i swą tożsamość określają w obrębie coraz to nowych sytuacji artystycznych. Jest żywotna również w tym sensie, że stanowi składnik współczesnej świadomości poetyckiej. Awangarda Krakowska stworzyła pewien wzór poezji i wzór ten, nawet jeśli nie bywa obecnie zbyt często podejmowany, pozostaje punktem orientacyjnym na polu dzisiejszych możliwości uprawiania poezji. Nie jest przy tym istotne, do jakiego stopnia pochodzi on wprost ze „Zwrotnicy”, a do jakiego jest późniejszym dziełem Przybosia. Tradycja Awangardy Krakowskiej występuje dziś w tej wersji, którą Przyboś w swych wierszach i esejach ustalił.

Hasłem wywoławczym tej tradycji jest niewątpliwie „idea rygoru”. Awangarda Krakowska zajmowała stanowisko najsilniej w polskiej poezji dwudziestowiecznej przeciwstawne wobec tendencji do rozluźnienia struktury utworu, •jaka dominowała w prądach nowatorskich. Rygor, który postulowała „Zwrotnica” i do którego potem przez całe życie nawoływał Przyboś, oznaczał przede wszystkim wewnętrzną dyscyplinę wypowiedzi poetyckiej, logiczną funkcjonalność jej elementów, staranie o najpełniejsze wykorzystanie semantycznych walorów słowa. Postulat rygoru był w tym sensie nastawiony krytycznie wobec wszystkich poetyk uwypuklających znaczenie żywiołu wyobraźni, poetyki te godzą się bowiem zawsze na pewną nieprzej-•rzystość monologu lirycznego, a niewyjaśnial-ność obrazu podnoszą do rangi czynnika konstrukcyjnego utworu. Rygor ponadto łączył się z żądaniem, aby tworzenie poetyckie miało cechy pracy świadomej, opartej na znajomości swych celów i metod, a szukającej satysfakcji w pokonywaniu trudności. Nie było to tylko warsztatowe zalecenie dla poetów. Tradycja Awangardy Krakowskiej w tym swoim aspekcie wyrażała najdobitniej stanowisko opozycyjne wobec koncepcji poezji, które dostrzegają w niej drogę dostępu do nieświadomego. Koncepcje te rozwinęły się w pełni w surrealizmie, jednak również do dziś są w refleksji poetyckiej żywotne, a przejawiają się zwłaszcza w teoriach wskazujących na zakorzenienie języka poetyckiego w podświadomości kolektywnej, mitycznej.

Wreszcie w esejach powojennych Przybosia postulat rygoru przybrał postać przekonania, że poeta nie powinien wykraczać poza zasady swej własnej sztuki. Na początku lat sześćdziesiątych Przyboś podjął kampanię polemiczną przeciw „turpizmowi”, czyli kultowi brzydoty, który dostrzegał w poezji pokolenia 1956. Twierdził, że ten kult brzydoty łączy się z pozą rozpaczy oraz ze zwątpieniem w wartość poezji, co sprzeczne jest z samą jej istotą jako działal-

95