60539 IMG91 (2)

a

badań naukowych, finansowanych z środków publicznych.

(Święckowska 2008, s. 51], Istotnym elementem walki jego zwolenników j_cJ wprowadzenia obligatoryjności udostępniania w trybie OA publikacji, które n

Richard Poyndcr przedstawił dyskusję dotyczącą kosztów publikowaniu elclu, go, szczególnie w kontekście oczekiwań redukcji tych kosztów dzięki publiko\v_il°^r!%_t Wynika z niej, żc zastąpienie jednego kosztownego modelu publikowania inny"¹¹¹^ nie kosztownym, nic rozwiąże problemów, a tylko pogłębi kryzys komunikacji \ [Poynder 2008a]. Tego typu dyskusje świadczą o tym, żc rozwiązania społeczne |Sc, ekonomiczne, wciąż pozostają w tyle za możliwościami technicznymi. Globalrl/h°N teka cyfrowa jest bardzo odpowiednim miejscem na dystrybucję bezpłatnej (z p_U|),^b|\ dzenia użytkownika końcowego) informacji naukowej w formie produktów, ofcr₀^ \ przez jej serwisy. Wciąż jednak nie do końca rozwiązany pozostaje sposób d_0Cjł| z właściwymi płatnościami do właściwych miejsc w cyklu publikowania. Zmiany JS zakresie mogą doprowadzić do redystrybucji kosztów i dochodów, powodującej p|»lH zmiany na rynku elektronicznych publikacji naukowych, na przykład wypadanie * rynku pewnych grup instytucji (jak wydawnictwa) i gruntowne zmiany zakresu dzj_a|,|to ści pozostałych (w tym bibliotek naukowych) [Feather 2003, s. 204],

5.3. Zagadnienia prawne

Jak pisze Andrzej Matlak, udostępnianie dzieł naukowych w postaci cyfrowej, ₀p,_ó korzyści, niesie także obawy wystąpienia zjawisk negatywnych, do których autor zali^ przede wszystkim łatwość naruszenia praw autorskich na niespotykaną wcześniej jy (Matlak 2001, s. 162]. Zagrożenia mogą wynikać z korzystania z obiektów cyr_row bez zgody właściciela praw lub manipulowania treścią utworów rozpowszechniaj w formie cyfrowej. Sytuację komplikuje brak typowych regulacji prawnych dla hitc J jako całości, co powoduje, że w wielu przypadkach stosowane są normy zwyczajowe, k rych przykładem może być prawo do swobodnego tworzenia sieci odnośników [Polań_SL■ 2006, s. 181 ]; prawa zwyczajowe ograniczane są często przez unormowania prawne - _nj przykład twórca odnośnika może jednak zostać pociągnięty do odpowiedzialności, J poprowadzi hiperlink do strony, zawierającej treści zakazane prawem (Barta, Markiewicz 2008, s. 246]. Podobnie niejasna jest sytuacja prawna tzw. „głębokiego linkowania’’^l,(o. penheim 2008, s. 946].

Rewolucja technologiczna związana z cyfryzacją spowodowała zburzenie wcześniej, szego ładu prawnego, przyczyniając się do powstania dwóch, przeciwstawnych postaw; pierwsza związana jest z wykorzystaniem nowych możliwości do zaostrzenia kontroli użycia i wykluczenia, druga postuluje zastosowanie tych samych technologii do umożliwienia jak najszerszego udostępnienia wiedzy (Hofmokl 2009, s. 152; Reichman, Uhlir 2003, s. 318-319]. Oba stanowiska inają swoje konsekwencje prawne.

Wszystkie instytucje, tworzące serwisy globalnej biblioteki cyfrowej, muszą prz_c. strzegąc regulacji prawnych, wśród których na pierwszym miejscu wymienić należy prawo własności intelektualnej. W toczonych dyskusjach padają różne propozycje co do tego, kto powinien posiadać prawa do jakich treści, przez jaki czas i za jakie kwoty (zob. np. (Howorka 2009]). Termin „własność intelektualna” jest hierarchicznie nadrzędny w stosunku do trzech węższych terminów: prawo autorskie (copyright), prawo patentowe i znaki własnościowe. W zakresie publikowania naukowego, szczególnie elektronicznego, największe zastosowanie ma prawo autorskie.

Janusz Barta i Ryszard Markiewicz jako jeden z istotnych problemów prawnych, powodowanych przez technikę informacyjną, wymienili zmianę dotychczasowych para-

" „Głębokie linki" lo odnośniki pozwalające na bezpośrednie dotarcie do informacji lub obiektu znajdującego się na podstronic. z pominięciem strony głównej.

doiycr4 korzyści z udziału w rozwoju wiedzy oraz ze wzrostu reputacji.

. Zapewnienie właścicielowi praw autorskich kontroli nad sposobem wykorzystania dzie-

•    |a, objętego tym prawem.

/godnie z prawem międzynarodowym i postanowieniami większości uregulowań krajowych (w tym polskich) wyróżnić można dwie grupy praw autorskich:

, Autorskie prawo osobiste, niezbywalne (nie można go odsprzedać) i będące prawem do autorstwa utworu.

•    Majątkowe prawo autorskie, do rozporządzania swoim utworem i otrzymywania wynagrodzenia za jego wykorzystywanie; jest ono zbywalne i zgodnie z wolą autora może być przeniesione na inne osoby. W dalszej części rozdziału zajmę się tylko tą grupą praw, gdyż publikowanie elektroniczne nie powoduje zazwyczaj zmiany autorstwa¹⁴.

•    podstawowe rozwiązania prawa autorskiego są podobne we wszystkich krajach.

•    Brak potrzeby rejestracji - dzieło po utworzeniu automatycznie staje się przedmiotem prawa autorskiego.

•    Większość krajów ma własne przepisy prawa autorskiego i często urzędy stojące na straży jego przestrzegania. Pruwa autorskie w poszczególnych krajach dostosowane zostały do potrzeb ochrony praw do publikacji elektronicznych i dostępu do nich.

•    Prawa autorskie wygasają po pewnym okresie od daty publikacji lub śmierci autora (ostatniego z wielu autorów); zazwyczaj jest to 70 lat.

¹¹ Zdarzają się publikacje, dla których ustalenie autorstwa jest trudne (np. teksty tworzone przez wiele, czasem przypadkowych osób korzystających z sieci i dopisujących kolejne części fabuły). Podobne przypadki zdarzają się także w zakresie tekstów naukowych, na przykład w sytuacji, gdy tekst powstał w wyniku pracy zespołu dziesiątek osób, a sygnowany jest nazw iskiem osoby pełniącej funkcje kierownika projektu, która mogła mieć niewielki wpływ na zawartość tego właśnie tekstu.

225