60988 P1190079 (2)

88

ZAGADKI OKRESU PRZEDPANSTWOWEGO

88

Kyc. 43- Grody wczesno* Średniowieczne Śląska na dc podziałów plemiennych regionu (wg S. Możdziocha )

■lytnn na ni przez kronikarza Dadnsesani 10 zapewne Dziadoszanie, lokalizowani na terytorium głogowsfco-baryddm, a Skenzane (Stfensi) to Stężanie, graniczący z nimi od południa i zamieszkujący obszary na lewobrzeżu Odry i w okoiicadi góry ŚłęZy. Geograf Bawarski przypisuje im posiadanie piętnastu grodów. Trwają dyskusje, czy ugrupowanie osadnicze zidentyfikowane w dorzeczu Kaczawy należy łączyć z wymienionymi w dokumencie praskim z 1066 r. Trzebowtanami (Jrebouarte), czy też terytorium to należałoby włączyć raczej do domeny Śłęzan Nie ma natomiast wątpliwości, że na zachód od nich, to jest u źródeł Nysy Łużyckiej, mieli swe siedziby Besunzane (Bieżunczanie), wymienieni przez Geografa Bawarskiego. Jeszcze dalej w kierunku południowym lokalizować nalrżałnby Opolan iOpoUni), z dwudziestoma grodami, a w rejonie Bramy Morawskiej doszukiwać się terytoriów Gołęszyców (Golensizi.), którym Geograf przypisał zaledwie pięć ciuitatcs.

Problemem pozostaje interpretacja późniejszego niż Geograf Bawarski Źródła. takim jest tzw dokument praski z 1086 r. Obok znanych pojawiają się tam bowiem nazwy będące przednuoian kontrowersji (ryc. 4.3J. Należą do nich zwłaszcza zagadkowi Pobomne, utożsamiani tradycyjnie z Bobrzanami. lokalizowanymi and Bobrem. Problem polega na tym, że nad Bobrem brak jest ewidentnych Badów anhmiogii znych osadnictwa plemiennego, i to aż po wiek XB. co wyklucza moghwoic umieszczania tam oddzielnej organizacji plemiennej. Zdaniem Sławomira Moździocha. w nazwie tej można by upatrywać udokumentowane anheoiogaczmr ugrupowanie plemienne znad górnej Obry, któ-

tego pierwotna nazwa J>oobraanie‘ (- Potomne) odpowiadać mogłaby przekazane) nam przez wspomniany dokument praski. Ale dyskusja, w której uczestniczą również historycy-mediewttd, jest daleka od pomyślnego końca’.

Najstarsze grody wczesnośredniowieczne: kiedy powstawały?

Węzłową kwestią archeologii okresu przed państwowego pozostają początki ł kolejne etapy rozwoju budownictwa grodowego. Archeolodzy zadają sobie pytanie: czy grody słowiańskie, wszechobecne w dobie tworzenia państwa, były zjawiskiem dynamicznym, pojawiającym się na ziemiach polskich w różnych miejscach i przedziałach chronologicznych, czy też horyzont tych najstarszych jest stosunkowo późny i odnosi się dopiero, jak sądzą niektórzy, do pełnego okresu plemiennego? Wiadomo, że już od czasów kultury wczesnosłowiańskiej Słowianie wznosili na ziemiach polskich obiekty obronne (por. rozdz. 3). Ale liczba zidentyfikowanych grodów jest zastanawiające mała w stosunku do ogólnej liczby stanowisk archeologicznych z tego okresu. Nie wiadomo, co powodowało, że aczkolwiek technika budowy grodów była Słowianom niewątpliwie znana, to z możliwości tej korzystali nader rzadko. Powszechnie uważa się, że to brak grodów, a zarazem obecność osad otwartych w fezie najstarszej, jest jednym z atrybutów wyróżniających egalitarną kulturę materialną Słowian w okresie zajmowania przez nich nowych terenów. Formułowano też koncepcje, w myśl których grody u Słowian stały się zjawiskiem powszechnym dopiero po rozbiciu przez Karola Wielkiego Awarów, a zatem od DC w. Byłyby wznoszone wówczas z inicjatywy przywódców militarnych, którym udało się zgromadzić nadwyżki produkcyjne i łupy pochodzące z wypraw wojennych, a następnie zorganizować miejscową ludność na rzecz kolektywnej pracy. W ten sposób na przełomie Vm i DC w. rozpoczął się na ziemiach polskich etap skoordynowanego budownictwa grodowego oraz nowych jakościowo organizacji ponadplemiennych, opartych na systemach wodzowskich (P. Urbańczyk 2000). Teza ta w świetle dostępnych danych archeologicznych wydaje się zbyt jednostronna. Przede wszystkim dlatego, iż nie uwzględnia faktu, że w przypadku ziem polskich brak jest poświadczenia aktywnej obecności Awarów. Śladowe elementy ich kultury materialnej - w postaci pojedynczych znalezisk — występują bowiem głównie na niektórych stanowiskach w Malo polsce. Zatem nie ten czynnik musiał być znaczący. Trudno też nie dostrzec, że — w skali Europy - tam, gdzie pojawili się Słowianie, sytuacja w tym względzie nie była jednorodna. Również na ziemiach polskich czas powstawania ⁵ W trwającej od lat dyskusji uczestniczą zarówno historycy, |ak I archeolodzy. Jej dotychczasowe wyniki nie rokują dającego się przewidzieć w czasie zhlitenia stanowisk (par.: S. Matdzioch 2000. LA TWfaewicz 1993. w cytowanych pracach literatura).