61409 Scan9 (4)

1.2.2. Sfery bezpieczeństwa narodowego

Według powszechnie przyjętej klasyfikacji Barry’ego Buzana¹⁷, można wyróżnić pięć sfer bezpieczeństwa: tradycyjne bezpieczeństwo militarne, bezpieczeństwo polityczne, ekonomiczne, ekologiczne i społeczno-kulturowe. Czasem wyróżnia się dodatkowo bezpieczeństwo psychospołeczne. Sektory te są wzajemnie powiązane i nie występują samoistnie, stąd trudno dokonać w ich ramach precyzyjnych podziałów, a najczęściej naruszenie jednego z nich powoduje również negatywne skutki na innym polu. Wynika to z generalnej zasady nierozdzielności bezpieczeństwa.    -

^^/Bezpieczeństwo militarne dotyczy zasadniczej dla państwa kwestii, tj. obrony \ /jego terytorium i społeczeństwa przed zewnętrzną agresją która może przyjąć/ 'Tóżnorodnę formy. .Jest nierozerwalnie związane z takimi kategoriami, jak potencjały obronne i ofensywne poszczególnych państw, sojuszy i paktów oraz ze sposobami postrzegania intencji innych państw - podmiotów Stosunków międzynarodowych. Istotą zagrożeń militarnych jest to, że rodzą się one w wyniku narastania napięć w innych sektorach. Zagrożenia militarne wywoływane są przez nadmierne zbrojenia, brak równowagi potencjałów militarnych między siłami zbrojnymi państw, ich nadmierną koncentrację, zwłaszcza w rejonach przygranicznych, przewidywania militarnych intencji ze strony innych państw, nieprzestrzeganie zobowiązań w zakresie kontroli zbrojeń, proliferację broni masowego rażenia i inne. Zagrożenie może wynikać z braku demokratycznej cywilnej kontroli nad siłami zbrojnymi przez konstytucyjnie ustanowione władze.

Bezpieczeństwo polityczne dotyczy wewnętrznej stabilności państw oraz rządów, struktury władzy, a także ideologii, które je legitymizują. Zagrożeniem jest niedostateczny rozwój wzorów współpracy, zachowanie mentalności zimnowojen-nej lub rozwijanie „postzimnowojennef (brak zaufania, postawa konfrontacyjna, mocarstwowość), próby stworzenia sfer i stref wpływów oraz linii podziałów, dominacja koncepcji bezpieczeństwa opartego na równowadze sił i ich wysokim poziomie, skłonność do używania siły w rozwiązywaniu konfliktów, kolizja między zasadą terytorialnej integralności a prawem narodów do samostanowienia, nierozwiązane spory terytorialne, niestabilność demokratycznych struktur politycznych, naruszenie podstawowych norm międzynarodowych. Szczególnym problemem jest kruchość struktur demokratycznych w państwach, które odzyskały suwerenność, budują ją lub walczą o jej uzyskanie po zakończeniu okresu zimnowojennego. Odrębnym problemem jest tu również separatyzm oraz terroryzm struktur nieformalnych i organizacji międzynarodowych.

Bezpieczeństwo ekonomiczne polega, najogólniej ujmując, na swobodnym dostępie do rynków, środków finansowych i zasobów naturalnych, które gwarantują stały rozwój państwa i utrzymanie jego pozycji: Zagrożone są zwłaszcza te państwa, których gospodarka znajduje się w okresie transformacji systemowej, opartej

¹⁷ J. Czaputowicz, System czy nieład - Bezpieczeństwo europejskie u progu XXI wieku, PWN, Warszawa 1998, s. 23.

na monokulturze przemysłowej i surowcowej. Uznaniu ekonomicznego wymiaru bezpieczeństwa towarzyszy liberalizacja rynków, pogłębianie się procesów integracyjnych oraz marginalizowanie niektórych państw Trzeciego Świata w gospodarce światowej. Wraz z postępującą integracją gospodarki światowej coraz trudniej jest przeciwdziałać wzrastającej konkurencji innych państw i korporacji transnarodowych. Występują obawy, że na rynku światowym będzie pogłębiało się dalsze rozwarstwienie między bogatymi i biednymi państwami, że osłabienie przywództwa w.połączeniu z niestabilnością finansową może doprowadzić do strukturalnego kryzysu i upadku kształtującego się światowego systemu gospodarczego. Zagrożeniem są okresowe kryzysy ekonomiczne występujące w dużych państwach, szczególnie w sferze finansów oraz deficyt surowcowy i perturbacje na

rynku wydobycia i dostaw surowców energetycznych. ........

N

|p

/^BeżpTecżeńśtwo ekologiczne dotyczy zachowania geosfery (litosfery, hydrosfery, atmosfery i biosfery), czyli środowiska naturalnego i środowiska,człowje-[ ka, ha poziomie koniecznym do przetrwania i rozwoju ludzkości. Bezpieczeństwo ^§l«3togtezne“definiuje,się,jak0 7;bezpieezeńśtwo środowiska naturalnego przed takim użytkowaniem i degradacją które w efekcie może zagrażać istnieniu ludzi i społeczeństw”. Zagrożenia w tej sferze są wynikiem cywilizacyjnej (cywilnej i militarnej) aktywności człowieka, dotyczą zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby, wliczając w to ryzyko związane z energetyką nuklearną i odpadami nuklearnymi. Nierozważne (rabunkowe) wykorzystywanie bogactw naturalnych, niszczący środowisko rozwój przemysłowy, szczególnie technologie ryzykowne dla środowiska i człowieka, wytwarzające niebezpieczne odpady i zagrażające rozwojowi społeczeństw. Szereg państw biednych postrzega ochronę środowiska jako luksus, a nawet barierę dla rozwoju gospodarczego. Ogólnie w świecie zaczyna dominować „specyfika" grup państw w poszczególnych dziedzinach zagrożeń dla środowiska. Jedne państwa odpowiedzialne są za zanikanie warstwy ozonowej i „produkcję” gazów cieplarnianych (państwa rozwinięte), inne za utrzymanie bioróżnorodności (eksploatujące lasy tropikalne), jeszcze inne za nadmierny odłów, np. waleni lub degradację wód otwartych. Współpraca tych „przewodzących" w poszczególnych rodzajach zagrożeń państw zdaje się być kluczem do rozwiązania występujących globalnych i regionalnych problemów ekologicznych. Większość wyzwań globalnych jest bowiem sumą niezależnie istniejących wyzwań lokalnych. Regionalny charakter zagrożeń ekologicznych wymaga również pizeciwdziałania.W-wymiarze Fegienałnym^ /Bezpieczeństwo społeczno-kulturowe dotyczy tożsamości poszczególnych społeczności narodowych i etnicznych. Wynika ono z rosnących współcześnie' /zagrożeń dla utrzymania tożsamością narodowej, kultury, religii, języka i tradycyj-nych zwyczajów/Dó zagrożeń tego typu zalicza się agresywny nacjonalizm, ra-sSmrKsenofóbię! religijny fundamentalizm, nietolerancję prowadzącą do przemocy i czystek etnicznych, a także naruszenia praw człowieka, szczególnie nierespekto-wanie praw osób i społeczności należących do mniejszości narodowych, etnicznych, kulturowych i religijnych. Zagrożeniem mogą być również ruchy migracyjne, zwłaszcza jeśli przybierają wymykające się spod kontroli rozmiary.

i

19