61961 P211009 27[01]

Um* iMeewwmae

(w~ziv uwmiu -uuiKi 'mramw^i«i, imijl i;mv tinrti> trangauMinu. <0|)*k aw lwryumny 'W—imiwnmwn. iłiuij .ijłitiuji* -att, pow lutaany ir//-jsrafc umn atwaia psd ulu Rimzę * )w(lun. lUt mm pmma nnr » mm lieitsia ug Juan tia gun-zaiaimi nu ma ;hsł pa imq saranu. (3f»s aopł aa hC patóaaluw iuok iiiiHiupimt SulfejniŁ ‘Umhuii* -aą Uar-mę nu juiila « cyeji umicn. • Huwynaa ait. pn w tm L aii griwn] herm wrzuty da iwuq.

Um* iMeewwmae

frih    BRM    M

Pisząc o heroldach i icfe roli .herbowych kierowników' turniejów rycerskich. Joachim Lelewel stwierdził: Na takich kierowników potrzeba bfh kuka biegłych, mystycyzmem herbowym przejętych, rozumieć jego prawidła t one opisywać zdolnych. Ich trudem i biegłością powstała He-midya. dla ruej sztuka czyli nauka heraldyczna i herbów blazonowanie mrymyśkme. Tak więc heroldom zawdzięczamy opracowanie wszystkich zasad rządzących sztuką heraldyczną. Przedstawienie najważniejszych z tych zasad pozwoli czytelnikowi na lepsze zrozumienie heraldyki, która przez dziesięciolecia była w Polsce skazana na niebyt, a od kilku lat przeżywa renesans dzięki zapotrzebowaniu na nowe herby gmin. powiatów i województw. Zaczniemy od stwierdzenia, że podstawowymi składnikami herbu jest tarcza i umieszczone na niej godło (często złożone z kliku elementów). Godło jest umieszczone centralnie. Musi wypełniać połę tarczy, lecz nie dochodzi do jej brzegów.

Kształt tarczy herbowej zmieniał się na przestrzeni wieków wraz z modami i kanonami przyjmowanymi w sztuce. Pierwszą była*t$rcza norataoska. wysoka, wygięta do tyłu i zaokrąglona na górze. Jej odmianą była dwunawowieczna tarcza hiszpańska, również wysoka, lecz zaokrąglona u dołu Pod koniec XII i w XIII wieku w większości państw używano tarcz, których boki tworzyły charakterystyczne dla gotyku lu-

TAJKZŁ HUAUJłCZWŁ

hu •pwtkaltMm

iTm>j9irv<jy. umkzw fMWfliwiu

m....... "i

vi/ vi/

• |»    *««?'    *lrip    **1

ki. przechodzące u data w ostry szpic Ewolucja w wiekach XIII i XIV doprowadziła do wyprostowania boków w górnej części tarczy. Pod wpływem renesansu od XVI wieku zaczęto na różne sposoby wyginać krawędzie tarcz herbowych i oprawiać je w kartusze, które w okresie baroku zostały ponad miarę rozbudowane. W XIX wieku nastąpił powrót do prostych form piętnasiowiecznych tarcz hiszpańskich: jedna z nich miała górną połowę w kształcie prostokąta, a dolną kolistą, boki drugiej, niemal w całości prostokątnej, półkoliście łączyły się / krawędzią dolną, która w środkowej swej części miała krótki, półkolisty szpic.

Te dwa typy tarcz hiszpańskich odegrały dużą rolę również w naszej heraldyce. Ta zaokrąglona u dołu określana jest u nas mianem tarczy hiszpańskiej i jest powszechnie stosowana w heraldyce samorządowej Druga - od 1927 roku - jest tarczą herbu państwowego. Ten kształt tarczy przyjęto w rysunku herbów wielu państw Od XVII wieku jest ona używana w Holandii i państwach dawnej monarchii austro-węgierskiej, od XVIII stulecia - we Francji i ponownie w Hiszpanii, a od XIX - w Rosji. Włoszech, Portugalii i krajach Ameryki Łacińskiej W Polsce nosi ona miano tarczy francuskiej.

Podstawowe znaczenie tarczy w heraldyce jest szczególnie widoczne na zachodzie Europy, gdzie bardzo wiele herbów tworzono jedynie przez podział pól tarczy. Tutaj podajemy tylko te podziały, które spotykamy również w herbach występujących na ziemiach polskich. W zachodniej Europie można natrafić na setki sposobów dzielenia poła tarczy, gdyż tam używa się nie tylko linii prostych, łącz także ponad trzydziestu innych, z których najczęściej występujące to lima falista (używana taż u nas), łamana, ząbkowana. Manfcowana. półkolista i ostrze-włowa Poza polami kwadratowymi powstałymi z przestudiowania tarczy, często występuje ud karo. jak w herbie Monako lub romb, jak W herbie Bawarii.

UNIE

HEflAIDTCZC

ząbkowana

łamana

btenkowani

■ńnahni