63443 PICT5986

a. Metoda monograficzna

Nazwą zamienną metody monograficznej jest „metoda monografii” (por. j. Lepalczyk, 1974) lub „monografia pedagogiczna" (por. B. Turlejska, 1998). Nierzadko nazywa się ją także badaniami terenowymi, a niekiedy badaniami diagnostycznymi. „Niewątpliwie jest to — jak pisze Barbara Turlejska (1998, s. 75) — forma diagnozy i rodzaj badań terenowych jakościowych."

Określenie metody monograficznej

Metoda monograficzna    w przeciwieństwie do indywidualnych przypadków,

zajmującej się charakterystyką pojedynczych osób - „polega — wedle wyrażenia Stefana Nowaka (1965b. s. 333) - na traktowaniu układu społecznego jako pewnej całości i dąży do zanalizowania układu relacji między częściami tej całości, zasadjej funkcjonowania i dynamiki”. Zastosowana na użytek pedagogiki stanowi „metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych" (T. Pilch,

1995, s. 46). Tak więc;w badaniach pedagogicznych dotyczy ona głównie opisu i analizy funkcjonowania określonej instytucji opieki, wychowania i kształcenia oraz różnych instytucjonalnych form działalności wychowawczej, jak drużyna harcerska czy spółdzielnia uczniowska. Przedmiotem metody monograficznej są często „struktury sformalizowane” interesującej badacza instytucji czy wspomnianej formy działalności ze szczególnym uwzględnieniem pełnionej tam funkcji opiekuńczej, wychowawczej lub kształcącej (por. A. Kamiński, 1974, s. 73-75). Można powiedzieć też, iż charakterystyczną cechą badań za pomocą metody monograficznej jest „dążenie do gruntownego i wielostronnego wejrzenia w system społeczny instytucji, jej organizację, skuteczność działania, dążenie do zbadania ludzi z nią związanych”, a także dążenie do rozpoznania zarówno powndzeń, jak i niepowodzeń wychowawczych oraz „opracowania koncepcji ulepszeń, działań profilaktycznych i prognoz rozwojowych" (D. Lalak, T. Pilch, 1999, s. 147).

Takie rozumienie metody monograficznej bliskie jest badaniom prowadzonym przez etnologów i etnografów', a poniekąd również przedstawicieli antropologii kulturowej. Za podstawkowe jej techniki badawezc uznaje się obserwację uczestniczącą, analizę autobiografii, dzienników, pamiętników i listów oraz techniki metody sondażu i metody dialogowej, a także techniki socjometrycznc i w pewnej mierze techniki eksperymentalne. Istotne znaczenie przywiązuje się tu do „naukowe przeprowadzonej swoistej wizytacji danej instytucji, wizytacji mającej służyć dokona-

nym przez badacza rozpoznaniem, prognozami i koncepcjami ulepszeń [...] badanej instytucji" (A. Kamiński, 1974, s. 74).

Badania za pomocą metody monograficznej mają na celu nic tylko poznanie sposobów funkcjonowania upatrzonej przez badacza określonej instytucji czy jakiejś instytucjonalnej formy działalności wychowawczej, lecz także ukazanie ich dotychczasowych osiągnięć lub niepowodzeń łącznic ze społcczno-kulturo- '• wym ich kontekstem. Szczególną wagę przykłada się do opracowania wspomnianych koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych^ Badania tego typu dotyczyć mogą m.in. różnych uwarunkowań środowiskowych, wpływu np. rodziny lub szkoły na wychowanie i nauczanie dzieci i młodzieży, rzeczywistych lub domniemanych przyczyn sprawianych przez nich trudności wychowawczych, ale nade wszystko pedagogicznego i psychospołecznego funkcjonowania danej instytucji lub instytucjonalnej formy działalności wychowawczej.

Warto wiedzieć także. iż. zastosowanie metody monograficznej łączy się zawsze z traktowaniem badanego obiektu jako pewnej odrębnej i osobliwej całości. Łączy się ono także z potrzebą odwoływania się do niektórych przynajmniej — wspomnianych wcześniej — technik badawczych. Niemniej istotnym i obowiązującym tu wymogiem metodologicznym jest i to, aby wnioski nasuwające się,, na podstawie badań monograficznych odnosić wyłącznie do obiektu badanego. Zaleca się też, by badania te były wielostronne i przeprowadzane w sposób pogłębiony (S. Kownacki, Z. Rummcl-Syska, 1982, s. 38).

Instytucje głównym przedmiotem metody monograficznej

Na ogół przyjmuje się za A. Kamińskim (1974, s. 73), iż głównym przedmiotem metody monograficznej jest jakaś wybrana przez badacza instytucja oświatowo-wychowawcza. Nazywają instytucją społeczną rozumianą jako organizacja społeczna. W każdym razie chodzi tu o instytucje, obejmujące swym zasięgiem nie tylko szkoły, lecz także m.in. różnego typu placówki kulturalno-oświatowe i opiekuńczo-wychowawcze. W badaniach pedagogicznych przedmiotem szczególnych zainteresowań spośród istniejących instytucji społecznych są instytucje wychowawcze, jak przedszkola, szkoły, rodzina, domy kultury, muzea, instytucje socjalne, np. filantropijne, towarzyskie i instytucje religijne (por. J. Szczepański, 1970b, s. 209 i n.).

Przedmiotem metody monograficznej stosowanej na użytek pedagogiki mogą być też wspomniane wcześniej instytucjonalne formy działalności wychowawczej, do których zaliczyć można - - oprócz drużyny harcerskiej i spółdzielni uczniowskiej — również różne zespoły amatorskie, koła zainteresowań, świetlice itp.

Niemniej podstawowym przedmiotem metody monograficznej jest na ogół jakaś konkretna instytucja łącznie z istniejącą w niej strukturą organizacyjną oraz pełniony-

299