63836 skanuj0033 (108)

• elementy urządzeń elektrycznych, np. rdzenie do transformatorów, magnesy trwałe, szczotki kolektorów, styki elektryczne.

Elementy ze spieków można poddawać obróbce cieplnej i cieplno-chemicz-nej (hartowanie, nawęglanie, azotowanie itp.) oraz mechanicznej.

Stopy metali nieżelaznych. Spośród stopów metali nieżelaznych na części maszyn stosuje się najczęściej stopy miedzi, aluminium oraz cyny lub ołowiu (stopy łożyskowe).

Stopy miedzi charakteryzują się odpornością na korozję i ścieranie, dobrymi własnościami wytrzymałościowymi oraz bardzo dobrymi własnościami technologicznymi: można je odlewać, przerabiać plastycznie, skrawać i lutować.

Podstawowymi stopami miedzi są mosiądze i brązy. Mosiądze są to stopy miedzi z cynkiem (do 50% Zn), zawierające często również inne składniki (np. Al, Si, Ni). Brązy są to stopy miedzi, w których głównym składnikiem jest inny pierwiastek niż cynk (najczęściej Sn, Al, Pb). Mosiądze i brązy dzieli się na odlewnicze i do przeróbki plastycznej.

Stopy miedzi są stosowane na łożyska ślizgowe, wieńce kół zębatych (zwłaszcza ślimacznic), armaturę hydrauliczną i gazową, a niektóre gatunki brązów — na sprężyny i części maszyn poddawane dużym obciążeniom. Własności mechaniczne, charakterystyka stopów oraz przykłady zastosowania i oznaczenia stopów są podane w następujących normach: PN-92/H-87025

—    dla brązów i mosiądzów do przeróbki plastycznej oraz PN-91/H-87026

—    dla brązów i mosiądzów odlewniczych.

Stopy aluminium są stosowane głównie w przypadkach, gdy jest wymagane znaczne zmniejszenie ciężaru części maszynowych. Podobnie jak stopy miedzi, stopy aluminium dzieli się na stopy do przeróbki plastycznej (PN-79/H-88026 i PN-EN 573-3:1998) oraz stopy odlewnicze (PN--76/H-88027). W zależności od gatunku i składu chemicznego są one stosowane na odlewy części o skomplikowanych kształtach, na elementy konstrukcji lotniczych, pojazdów mechanicznych itp.

Z innych materiałów nieżelaznych są stosowane także stopy cynku z aluminium i miedzią (tzw. znale), charakteryzujące się (m.in.) dobrymi własnościami ślizgowymi i zastępujące w niektórych przypadkach brązy i stopy łożyskowe.

Stopy łożyskowe zostaną omówione w rozdziale o łożyskach ślizgowych. Wśród nowoczesnych stopów metali nieżelaznych należy wymienić stopy wykazujące efekt pamięci kształtu, które znalazły wiele zastosowań praktycznych.

Metale z pamięcią kształtu. Zjawisko pamięci kształtu polega na tym, że przedmiot o określonym kształcie, odkształcony plastycznie, powraca do stanu pierwotnego po nagrzaniu do temperatury odpowiedniej dla danego stopu. Efekt pamięci kształtu występuje w wielu stopach metali nieżelaznych o strukturach martenzytycznych, z których dwa stopy: Ni-Ti (nitinol) i stop układu Cu-Zn-Al znalazły szereg zastosowań praktycznych. Stopy te wykorzystano

34