67809 Image (39)

94    ♦ ANNA DYMMEL

są uznawane przez samych narratorów za prawdziwe, gdyż „zawierają elementy archetypu, stereotypu lub mitu”²⁵. W badaniach historii czytelnictwa w XIX w pamiętniki były z powodzeniem wykorzystywane przez badaczy²⁶.

W wypadku korespondencji można wyróżnić zasoby będące wytworem dzia łalności zarówno znawców - pisarzy, ludzi kultury, jak i czytelników. Nie są one do końca rozpoznane, znajdują się wśród nich zarówno materiały publikowane, jak i rękopiśmienne. Można wyróżnić listy prywatne, półprywatne, korespon dcncję prasową itd. R. Damton zwracał uwagę na obecność listów czytelników w korespondencji znanych pisarzy i podkreślał ich przydatność do badań czytel nictwa, powołując się na przykład publikowanej korespondencji Jeana Jacques^,;i Rousseau, jak i nieopublikowanych listów Honore Balzaca²⁷.

Interesujące materiały znajdują się w archiwach rodzinno-majątkowych ora/ podworskich. Zespoły te obejmują okresy rozległe chronologicznie i zawieraj;! poza dokumentami urzędowymi (w tym inwentarzami pozostałości) szczególnie cenne listy rodzinne, wypisy i cytaty z wybranych książek. Na przykład w prze chowywanych w Archiwum Państwowym w Lublinie zespołach „Archiwum Świeżawskich” z dóbr Palikije i Miłocin z lat 1773-1929 znaleźć można inwen tarze pozostałości i spisy księgozbioru, a w „Archiwum Brezów” z Siekicrzyniee ręcznie pisane przez jednego z członków rodziny zeszyty zawierające odpisy wierszy, aforyzmy oraz anegdoty pochodzące z wybranych książek do 1830 r., czyli typowe sylwy staropolskiej kultury.

Specyficzną kategorię źródeł dających świadectwo zainteresowania prasćj, książką w wybranych środowiskach odbiorczych stanowią listy i głosy czytelników drukowane na łamach wybranych gazet i czasopism²⁸. Uważa się je za wiarygodne, szczególnie dla okresu, gdy nie przybrały jeszcze charakteru masowego²⁹.

Piśmiennictino normotinórcze

Specyficzną grupę stanowią pisemne wypowiedzi znawców związanych z in slytucjami normotwórczymi - Kościołem, instytucjami oświatowymi, organiza cjami społecznymi, a więc publicystów lub pisarzy pełniących funkcję liderów, próbujących opisywać rzeczywistość, postulujących rozmaite reformy, a także

^2S P. Burkę, Historia i teoria społeczna, Warszawa 2000, s. 129.

^?() W. Thomas, F. Znaniecki, op. cit.; J. Chałasiński, Młode pokolenie chłopów, t. 1-3, Wai szawa 1938; J. Kostecki, Charakterystyka wybranych społecznych sytuacji komunikacji czytelniczej w polskiej kulturze drugiej połowy XIX w:, „Pamiętnik Literacki” 64, 1978, z. 4, s. 99 138; idem, Wybrane problemy czytelnictwa chłopów w drugiej połowie XIX w. w świetle materiałów pamiętni karskich, „Przegląd Humanistyczny” 31, 1987, z. 1, s. 58 96.

²⁷ R. Damton, op. cit., s. 159.

^s Zob. na przykład A. Karczewska, „ Więcej z pługiem /// piórem przestaję... ”. O listach czytelników do redakcji „Gazety Świątecznej” w łatach IHHI /W 7, |w | komunikowanie i komu nikacja na ziemiach polskich w łatach /795 191S, red K Nlępnik, M Kujowski, Lublin 2008. s.m 142.

I IhualoWICZ. on i ii w 017

* hi - _tn ych zestawy norm i zaleceń lekturowych (głównie dla kobiet, dzieci, mło-ihi.i/y, warstw niższych). Zarówno poradniki, jak i uwagi publikowane w prasie i 11 pewne wyobrażenie o postulowanych i społecznie oczekiwanych wzorach •. Imwań, mówią o zachowaniach nieakceptowanych lub - zdaniem moralizato-nm uważanych za wręcz naganne, wskazująna nowe trendy, nie zawsze zgodne 11 n i Inie akceptowanymi, chociaż w różnym stopniu realizowane przez czytelników

I Hrratura piękna

Problem wykorzystania literatury pięknej jako źródła historycznego wzbudza i miliowcrsje wynikające z odmiennych obszarów funkcjonowania sztuki i nauki.

•» M)u,miczeniach i walorach literatury pięknej jako źródła wypowiadali się re-■ nlujący rozmaite programy historiograficzne historycy i literaturoznawcy³¹.

¹ d< ulury pięknej nie ograniczano tylko do roli źródła informacji o zdarzeniu, i* w id/iano ją szerzej - wykorzystując w badaniach nad mentalnością, postaniu i zachowaniami. Szczególnie ważną rolę przypisano obyczajowej prozie I n w lęlnastowiecznej, widząc dwie możliwości zastosowania literatury pięknej ludnniach historycznych - poszukiwania przejawów świadomości społecznej ni/ wiedzy o epoce w jej aspekcie obiektywnym³². Jeszcze dalej idą badacze * * i w lązujący do Bachtinowskiej koncepcji dzieła sztuki, określając nadrzędny cci I u I artystycznych jako komunikowanie estetycznych wizji świata. Wizja świata • •wc nadrzędne wartości przekazywane są na przykładzie fikcyjnej najczęściej « /ywistości komunikowanej³³. Także bibliolodzy zwracali uwagę na istotny u liliową rolę literatury pięknej, między innymi Krystyna Bednarska-Ruszajo ' ii podkreślała potrzebę badań artystycznych wizji opisów bibliotek³⁴. Małgo-nin Rowicka, badając sceny lektury, poddała analizie fragmenty zawarte w po-m» u lach realistycznych tworzonych w zaborze rosyjskim. Opisy scen lektury 'V .yluacjach komunikacji szkolnej, praktyki podejmowane w czasie wolnym, za-

A. Paja, Normy lektury kobiet w XIX w. Rekonesans, [w:] Ludzie i książki..., s. 90 118; Zdanowicz, Unormować czytanie, o poradnikach lekturowych przełomu XIX i XX wieku, | komunikowanie i komunikacja..., s. 239-250; A. Karczewska, „Czemu nasz chłop ciemny...

•i \kusje pozytywistów warszawskich o oświacie ludowej, [w:] Przestrzeń informacyjna książki, red. i l oniec/na, S. Kurek-Kokocińska, Łódź 2009, s. 513-521; eadem, „ Wszystko dla ludu przez lud".

7 *///< n \ tu ja czytelnictwa wśród chłopów w Królestwie Polskim w deklaracjach, programie i dzia lotności obozu narodowego w latach 1886-1905, „Roczniki Biblioteczne” 52, 2008, s. 31 45.

¹¹ I Topolski, Problemy metodologiczne w korzystaniu ze źródeł literackich w badaniu his to-i. nvm, | w: | Dzieło literackie jako źródło historyczne, red. Z. Stcfanowska, J. Sławiński, Warszawa 1'i/H, s 19; M. Głowiński, Lektura dzieła a wiedza historyczna, |w:] Dzieło literackie..., s. 95 96.

¹ K. ('zcpulis-Rastenis, Znaczenie pro r obyczajowej XIX wieku dla badań ówczesnej świa domośt i i stosunków społecznych, |w:| ibidem, n. 243 244.

" J. Kmita, O kulturze symbollcztu^_s Wnm/nwM I9H2, n. 134 135.

¹ k Bednarska Kus/aiowa. Sn nilów • badoma notłopisami bibliotek w utwonn h lileiat kit h,