65275 skanuj0017 (145)

i

a szczegół, nie sklej u

AAle falsyfikatem tnego utworu i r

strzępów utworów, lecz tworzy utwór nowy i przedtem nie istniejący, imitując produktywne siły tkwiące w danej poetyce\V

Łatwiej to wytłumaczyć na przykładzie malarstwa, gdzie falsyfikat dzieła jest procederem dobrze znanym kronikom kryminalnym. Kazimierz Wyka, autor zbioru pastiszów Duchy poetów podsłuchane ³¹, sformułował teorię pastiszu w słynnym eseju Obrona van Mee-gerena ®². Jak wiadomo, holenderski malarz van Meege-ren krótko po wojnie został pociągnięty do odpowiedzialności za sprzedaż Goerjngowi skarbów sztuki narodowej, m. in. obrazów Vermeera. Aby oczyścić si(; z zarzutu kolaboracji, Meegeren wyznał, że Vermeera sam malował. Nie ‘był wszakże fałszerzem, jakich wielu. On nie podrabiał istniejących dzieł Vermeera i innych znakomitości. On malował nie namalowane przez Vermeera i innych mistrzów obrazy, posługując się ich techniką i ich poetyką. Meegeren pod nadzorem w śledztwie udowodnił, że to robić potrafił.

O van Meegerenie powiemy, że był prawdziwym artystą — urodzonym pastiszotwórcą. Niezdolny do stworzenia własnej poetyki (w tym rozumieniu kompetencji, langue), cudowną wiedzą i intuicją podpatrywał mistrzów. I jeśli Vermeer namalował Px dzieł, to van Meegeren malował dzieło Px + nte. j Pastisz jest więc falsyfikatem o tyle, o ile rezygnuj! rmetatekstowej informacji typu „duchy podsłuchanej czy podpatrzone. Może z niej rezygnować dla dowcipu (w literaturze) lub dla zysku (w sztukach plastycznych), Jeśli natomiast do „podrobienia” się przyznaje, jest czynem szlachetnym, a często naukowo użytecznym, Bo oto Mikołaj Rej napisał był dialog pod prawdopodobnym tytułem Warwas z Lupusem. Zachowały Hit)

i tylfco fragmenty oraz nowoczesny przekład czeski. Znając poetykę (kompetencję) Reja, Aleksander Bruckner dokonał przekładu z czeskiego na polski (Kraków 1905), takiego przekładu, który jest hipotezą oryginału. Ten przekład jest najczystszym pastiszem. Ale nie każdy przekład. Przekładając Szekspira na polski nie piszemy Łastiszu, dopóki nie dopuszczamy hipotezy: tak by wyglądał Hamlet po polsku, gdyby Szekspir był Polakiem. fPodobne domniemania nie są obce historii i teorii przekładu, ale wyznaczają tylko ewentualne pogranicze tu-■zież kondominium przekładu i parafrazy.

■ A jednak pastisz jest jakimś powinowatym parodii. Poniekąd dlatego, że —-jak się rzekło — parodia musi być choćby intencjonalnie i mentalnie poprzedzona Łipotezą poetyki produktywnej, a nie do końca wy-leksploa(cwanej. Poniekąd dlatego — moźe-te-najważ^. 'fflejsze — że w każdym pastiszu jest coś, jeśli nie z komizmu, to z postawy ludycznej. )

Poznań, lipiec 1978

Przypisy

j' ¹ Pisma polityczne z czasów Rokoszu Zebrzydowskiego. 1606 -!, t. I: Poezja rokoszowa, wyd. J. Czubek, Kraków 1916,

■    ³ Stówka. Wydanie nowe, przedmową i komentarzem opatrzył dr Tadeusz Żeleński, Warszawa 19®1. Cyt. wg wyd.: Kraków 1971, s. 208.

■    ³ W. Kubacki, «Monaichomackia» przed sądem potomności, Warszawa 1951. T. Mikulski, Wstęp do: I. Krasicki,

Monachomachia czyli Wojna mnichów, Warszawa 1954.

■    ⁴ Op. cit., s. 169.

■    ⁶ Warszawa 1955, s. 81 i n.

■ « Janusz Sławiński mówi, że parodia jest „zawsze nielojalna”: „perfidnie respektuje styl, ale po to, aby go wytrącić (.(Izwykłych przyzwyczajeń i złączyć paradoksalnie z jakimś

387