71302 P1190822 (2)

■topola powiązany stylistycznie ■ metalurgią kaukaską. Znano oą liczne tnaiosioka fora odlewniczych /». An. skarb form odlewniczych z ■iejsoowoicl Majaki obw. odaski - tak zwany skarb krasnomajacki/, w których odlewano głównie broń: miecze, sztylety, groty włóczni, topo-ry, siekiery s tale Ją, niektóre narzędzia: sierpy, duże szerokie no-Ze - kosery, a takt# ozdoby /tabl. XL/. V przeciwieństwie do rozwiniętej wytwórcaośoi metalurgiozne j, produkcja wyrobów oeraiaicznyoh nie stola na zbyt wysokim poziomie. Najpospolitsze dla omawianej kultury są szerokootworowe, gernkowate naczynia zdobione geometrycznym ornamentem rytym lab wykonanym za pomocą stempelka.

Ładno óó kul tary grobów zrębowych składała zmarły oh, nie spalony oh, wa wnętrza komór grobowych zbudowanych z belek drewnianych ułożonych na zrąb /stąd nazwa kultury/. Komory były nakryte stropem lab dwuspadowym dachem i przykryte nasypem kurhanu. Zmarłych wyposażano w wyroby brązowe /broń, części .rzędu końskiego, ozdoby/ oraz w naczynia gliniane. Wyjątkowo tylko budowano komory grobowo z płyt kamiennych zamiast s drewna.

Niektórzy badacze wiążą ludno 4 ó kultury grobów zrębowych z Ki morami , ludem koczowniczym, znanym z antycznych źródeł pisanych, których as stepów nadczarnomorskich mieli wyprzeć dopiero Scytowie*

V achy łka epoki brązu, w VI □ wieku p.n.e. ludy ze stepów nadczarnomorskich weszły w bezpośredni kontakt a ludami zamieszkującymi Europę środkową. Grapy ludności pochodzenia wsohodniego pojawiły się nad dolny* Dunajem, na terenie Siedmiogrodu, a zwłaszcza na Wielkiej Nizinie Węgierskiej• V konfrontacji ze stepowymi przybyszami załamała się kultura gawska w Siedmiogrodzie i na terenach nadoieańakich* Wpływy stepowe przeniknęły w górę Dunaju, w środowisko różnych grup kultury pól popielnicowy oh, a także dalej na zaohód, i czytelne są nawet aa terenie południowej Francji i Hiszpanii. Rozprzestrzeniły się wówczas w środowiska różnych kultur środkowoeuropejskich militaria i ozęśoi rzędu końskiego pochodzenia wschodnioeuropejskiego lub euroazjatyckiego /tabl. KLI, 13-19/, a także liozniejaze wyroby wykonane s żelaza. Zjawisko to określa etę jako "horyzont wpływów ki-naryJakich". Pod wpływem kontaktów z ludami stepowymi rozpowszechniło się w Europie silniejsze niż dawniej użyole konia pod wi‘erzch, zwłaszcza przez wojowników. ¥ grobach zaczęły się pojawiać części rzędu końskiego typu wsohodniego, zwłaszcza wędzidła i po bocznice. Oddziaływania ze strony ludów stepowych na środkową Europę przyniosły także pewne nowe formy obrządku pogrzebowego, jak rozpowszechnienie się zwyczaju bodowy zrębowych komór grobowych nakrytych kurhanami. Nie Jest dotąd wyjaśniony charakter owy oh oddziaływań stepowych

na ludy środkowtj Europy. Zap«vne Jodnak obok kontaktów taandlovyoh miały wówczas miejsce najazdy stopowoów, zwłaszcza na obszar Siedmiogrodu 1 Kotliny Karpackiej , a być nota takte dolej na zachód wadia* Dunaju. MoZliwe, Ze właśnie pod wpływem kontaktów 1 konfrontacji z ladami stepowymi dokonało się załamanie dotychczasowy cdi struktur w obrębie społeczności seuropejskich kultur pól popielnicowych 1 nastąpiło silnie Jeże zr6tniooVmnl e społeczne, widoczne póśnlej w kulturze halsztackiej •

o . Kultura kizy1—kobańska

V południowej, górzystej części Krymu, w młodszej fezie epoki brązu , poczynając od XX wieku p.n.e. , wyróżniamy kulturę klzył-kobsńeką /nazwa pochodzi od Jaskini Kizyl-Koba/, której ludność identyfikuje się z Tatarami, znanymi z antycznych śródeł pisany oh. Kultura klsyl--kobańska wywodzi się genetycznie ze mieszenia clę elementów zlojsoo-wej kultury kond-obińskio j z bardzo silnymi wpływami ze strony kaukaskiej kultury kobańskieJ • ¥ rozwoju kultury klsyl-kobeńsklej wyró*-nlamy famę starszą /XX - VII wiek p.n.e./, środkową Al - V wiek/ oraz fazę młodszą /IV - U wiek p.n.e./. Groby fazy starszej, w formie akrsyń zbudowanych s płyt kamiennych zawierały szkielet zmarłego wyposażony głównie w ceramikę, a prócz tego w wyroby krzemienne 1 nieliczne raczej, drobne przedmioty brązowe. ¥ środkowej fezie skrzynie kamienne nakrywano masywnymi płytami kamiennymi, a inwentarz grobowy składał się głównie z wyrobów brązowych 1 *eleśnych /ozdoby, bród, ozęśol rzędu końskiego/. ¥ osadach wznoszono stosunkowo duże /około U3 m^/ domy czworoboczne o konatr-ukoJi słupowej • Zamieszkiwano takZs Jaskinie 1 tarasy przedjasklniowe /Jaskinie Kizyl-Koba i Kosz-Koba/. Ze środkowej fazy znane są osiedle obronne, chronione morami wzniesionymi z dnZyoh bloków kamiennych /góra Kara ul -Oba/.

d. Kultura ko bako walca

¥ młodszej fazie epoki brązu u ujście Donu wytworzyła elę na bazie kultury grobów erębowyoh kulturę kobakowske /Kobaków© obw. roatowaki/, która występuje także na wschodnim wybraeSu Krymu 1 na wybrzeżach Morza Azowsklego. Ludność kultury kobakowskiej prowadziła osiadły tryb Życia, zajmowała się głównie rybołówstwem i hodowlą zwierząt. Ceramika używana przez tę ludność wykazuje bliskie powiązania z cer arniką kultury grobów zrębowych.