73680 p1080130

4 10. METODYKA ROZWIĄZYWANIA ZADA& TEKSTOWYCH

ORAZ SPOSOBY REALIZACJI TEGO ZAGADNIENIA W SZKOLI SPECJALNEJ

Ważną colę w nauczaniu matematyki uczniów klas 1—111 sAoty specjalnej odgrywają zadania tekstowe. Rozwiązywanie zadań tekstowych sprawia uczniom upośledzonym umysłowo szczególne trudności. Przezwyciężenie ich wymaga ustalenia przyczyn, co nic jest łatwe, gdyż jest ich * iclc i mają różnorodny charakter. Ujawnienie istotnych przyczyn wymaga wnikliwej analizy tego zagadnienia. Zastanówmy się. jaką rolę spełniają zadania tekstowe w procesie nauczania matematyki i jakie zajmują w nim miejsce.

Zadania tekstowe występują w każdym momencie procesu poznawczego bądź jako środek dydaktyczny, ułatwiający uczniom abstrahowanie i uogólnianie poznanego pojęcia, bądź jako sprawdzian operatywności w iedzy Umiejętność rozwiązywania zadań tekstowych jest więc powiązana w sposób integralny z wiedzą matematyczną uczniów, na której treść składają się takie podstawowe pojęcia matematyczne, jak liczba i działanie arytmetyczne oraz wszystkie pojęcia logicznie z mmi związane, np.: zależności wzajemnie odwrotne między działaniami logicznie pokrewnymi (dodawaniem i odejmowaniem, mnożeniem, dzieleniem I. porównywanie różnicowe i ilorazowe, dziesiątkowy układ pozycyjny oraz. opanowanie techniki rachunkowej w zakresie czterech działań arytmetycznych.

Jakiekolwiek braki w wiadomościach uczniów - czy to natury pojęciowej.czy też w zakresie umiejętności i sprawności rachunkowych - uniemożliwiają rozwiązywanie zadań tekstowych. Oto jedna z istotnych przyczyn nieporadności uczniów-, lecz nic jedyna.

Uczeń może posiadać wiadomości niezbędne do rozwiązywania zadania, a mimo to borykać się z trudnościami. Jut sam fakt. że zadanie trzeba rozwiązać, świadczy o tym. iż zawiera ono jakąś nową dla ucznia trudność. Określenie charakteru tej trudności wymaga uświadomienia sobie, czym će zadanie tekstowe.

Zadanie tekstowe składa się z sytuacji życiowej i warunków matematycznych określonych za pomocą wielkości danych i wielkości poszukiwanej, powiązanych ze sobą takimi zależnościami logicznymi, których ustalenie prowadzi do odpowiedzi na głów ne pytanie w zadaniu. Zasadniczym zatem problemem, jaki staje przed uczniem przy rozwiązywaniu zadania, jest ustalenie zależności między danymi w zadaniu wielkościami zgodnie z warunkiem zawartym w głównym pytaniu, innymi słowy - zapoznanie nę ze strukturą zadania tekstowego.

Zadania matematyczne występujące w początkowym kumę matematyki mają różną strukturę i służą różnym celom. Biorąc pod uwagę takie kryterium, można wyróżnić następujące ich grupy:

I) —i.—. . f | i_rirni- służące kształtowaniu i utrwalaniu technik rachunkowych;

2)    zadania praktyczne (ruchowo-snampulacyjnc i graficzne) ujawniające sens pojęć i operacji matematycznych;

3) zadania logiczne (gry. zabawy, łamigłówki, zagadka), których rozwiązywanie rozwija różne operacje myślowe, uczy pomysłowość: i oryginalności;

4)    zadania tekstowe, których rozwiązywanie pozwala na realizację wszystkich wymienionych celów.

Wielostronność kształcących funkcji zadań tekstowych wynika głównie z dużej ich podatności na różne transformacje, a także z możliwości stosowania różnorodnych metod ich rozwiązywania Zastanówmy się więc najpierw nad strukturą zadań. Według Pietera (1961). z gramatycznego punktu wśd/csua zadanie tekstowe jest zdaniem pytającym lub układem zdań zakończonych pytaniem (Pieter 1961, s. 136) Przytoczone określenie dotyczy tylko kompozycji tekstu zadania, nic dotyka zaś jego istoty, którą stanowi problem matematyczny zawarty w zadaniu. Dokładniejszą definicję sformułowała Cydzik (1959). pisząc co następuje:

..Zadanie tekstowe jest to zagadnienie życiowe zawierające dane liczbowe powiązane takimi zależnościami, których wykrycie prowadzi do znalezienia odpowiedzi na główne pytanie. Składa się więc z sytuacji życiowej i warunków matematycznych, występujących na tle tej sytuacji, które są wyrażone za pomocą danych liczbowych (często słownych) oraz głównego pytania** (Cydzik 1959.s. 40)

Zbliżone określenie zadania tekstowego znajdujemy u Czu igjn-i (1951): ..Zadanie tekstowe jest to żądanie wyznaczenia wartości liczbowej pas nń i *—rj wielkości na podstawie znanych wartości liczbowych innych wielkości wchodzących w skład zadania oraz związków między tymi widkoścumi (—J-

Załeżności między wielkości ani i wyrażone są w mowie potocznej, w języku życia codziennego i codziennej działalności wytwórczej- Dane wyrażone są w tych zadaniach liczbami, podobnie jak w przykładach liczbowych, czyk ćwiczeniach zależności między wielkościami w postaci słownej, a żądaniem określenia poszukiwanej wielkości w formie pytania** (Cacnnn 1951. i 3151

Izydor Karw-ot (1977) na użytek wewnętrzny dydaktyki matematyki w szkołach specjalnych proponuje następujące określenie zadania tekstowego: ..Zadanie matematyczne nazywamy tekstowym, jeśli zostało podane za pomocą śó» opisujących obiektywną rzeczywistość**.

W zadaniach tekstowych najczęściej stosuje się słowa ..graficzne". Karwot (1977) używa tego sformułowania jedynie dla podkreślenia, że przez słowo ..pisane" można rozumieć także rysunki, grafy. Autor proponuje następująca podział słów graficznych:

a)    słowa kopiujące rzeczywistość — jest to zbiór takich znaków, które realistycznie opisują rzeczywistość (najczęściej fotografia przedmiotu hrb wierni rysunek rzeczywistego przedmiotu);

b)    słowa trans panujące rzeczywistość - są to znaki graficzne, które me opasają realnego odbicia rzeczywistości, ale opisują równoważną sobie klasę przed miotów rzeczywistych;