74136 Obraz5 (2)

15$ Jarosław Ławskj

4. Akwarela Napoleona Ordy (ok. 1875-1877), Trocki ramek na wyspie 27 września

4. Sława, 100 dukatów i otchłań wyobraźni

Nasze poselstwo u Filipa ujawniło od razu z jednej strony jego przewrotność, z drugiej sprzedajność tych szubrawców. Z tego powodu, przyznaję to otwarcie, bytem wówczas, jestem teraz i zawsze będę nieprzejednanym wrogiem tych ludzi.

Dcmostcncs, O wieńcu⁷⁵

Zagadnienie genezy Konrada Wallenroda, czasu i miejsca, opisu procesu powstawania poematu, jest dla historyka literatury zadaniem trudnym - może nawet bardzo - ale finalnie satysfakcjonującym poznawczo⁷⁶. Ostatecznie można nawet ustalić, iż... odbyła po nadrzecznej dolinie konna wędrówka z 1820 roku przenika potem na karty powieści o Aldonie, zaś autorki komentarza do wydania korespondencji poety mogą do tego faktu dopisać nowoczesny komentarz: „Obecnie dolina mieści się w granicach miasta; pamięć o Mickiewiczu upamiętniają inicjały poety wyryte na głazie i tablica z cytatem z poematu po litewsku”⁷⁷. Osobliwa pamiątka! Czcząca pa-

Dcmoalcocs. O wie/icn. jg obronie Klezyfonia, w: tegoż: Wybór mów, przcł i opr. R. Turasicwicz, wyd. II zmienione. Wrocław - Winawi - Kraków 1991,1.196.

* O tyle. o ile umożliwia stawianie najrozmaitszych hipotez.

ⁿ Komentarz redakcyjny w przypisie 5. w: A. Mickiewicz. Listy. Część pierwsza 1813 1829, opr. M. Dcmałowicz. E. Jaworska. M. Zielińska, w. tegoż. Dzieła. Wydanie Rocznicowe 1798-1998. Warszawa

mięć poety, który marzył o zjednoczonej Polsce i Litwie, strawił dla tej idei życie, otóż osobliwa, bo czcząca jego dzieło tylko po litewsku.

Wiemy potem - i opisano to precyzyjnie - jak kształtował się poemat, czego dość liczne ślady odnajdziemy w listach. Znamy to wielkie „miejsce”, gdzie zrodził się zamysł dzieła: Rosja. Roztrząsamy niepewni ostateczną datę narodzin, rozpoczęcia pisania dzieła: zapewne gdzieś w 1825 roku, może po powstaniu dekabrystów w grudniu 1825 roku; niewykluczone, iż tworzenie poematu zintensyfikowała egzekucja dekabrystów w lipcu 1826 roku. Dalej: wszystko już można wyczytać z korespondencji - że Mickiewicz męczył się twórczo z utworem, pisanie szło nad wyraz ciężko; że nie mógł go wykończyć; że temu czasem pełnemu furii, czasem liryzmu dziełu zagrażały już to zmysłowa, wielkoświatowa atmosfera rosyjskiego „zesłania”, już to wewnętrzne problemy poety, co naówczas ..żył jak basza”. Już pierwsza wzmianka listowna o Wallenrodzie pokazuje to zmaganie się wygodnego (tak!) lenistwa z poczuciem poetyckiej misji, z rozpoznaniem kondycji własnej jako poety właśnie. Donosi Mickiewicz Antoniemu Edwardowi Odyńcowi - nie bez pewnej nuty zazdrości poetyckiej — o lekturze dumek Józefa Bohdana Zaleskiego:

Niegdyś twój tomik, teraz dumka obudził(a] we mnie na pół dnia entuzjazm poetycki.

Z moich nowych płodów nic ważnego: sonety, krótkie elegie ctt ett. Ale mam napiętą powieść, którą może dokończę wkrótce, równie jak i pierwszą część Dziadów albo raczej niewielką scenę prologu.⁷¹

Te marzenia nie spełnią się jednak łatwo i szybko, wkrótce bowiem poeta pisze do Tomasza Zana zarazem o kłopotach z sobą samym, z rygorem pracy, którego sobie nic może narzucić, i o nie mniej istotnym problemie finansowym. Powiedzmy otwarcie: problem to nieco kłopotliwy dla badaczy i miłośników Mickiewicza. Ówże nie jest na owym zesłaniu biedakiem, nie brak mu pieniędzy, oferuje nawet pomoc przyjaciołom. To szlachetne. Ale zarazem pisarz troszczył się wtedy o stan kiesy. To prawda: stan finansów nie pozostawał pewny. Kiedy w 1829 roku ukazuje się Wallenrod i przyjaciele pragną go przedrukowywać w Warszawie, Mickiewicz trzeźwo i stanowczo żąda honorarium od Odyńca: „Słyszę, że chcecie przedrukować Wallenroda, a nic nie piszecie o warunkach; zgodziłbym się na wszystko, tylko mi donieść: tyle a tyle zapew niamy dochodu i drukujemy”⁷⁹. Ponaglając przyjaciół, zarazem Mickiewicz stosował „wychowawczy” nacisk, podawszy do wiadomości - nieco na wyrost - wysokość honorariów, jakich może żądać na przykład za lwowski przedruk Wallenroda:

Proponowano mi ze Lwowa. Napiszę aby Wallenroda przedrukowano, jeśli dadzą sto dukatów honorarium albo coś blisko tego. Powiedz panu Joachimowi o tym. Jeślibyście myśleli, żc lepiej w Warszawie przedrukować, donieście mi zaraz o tym, bo jeszcze nic odebrałem stanowczej ze Lwowa odpowiedzi.²

Mickiewicz - co niechaj dziwi miłośników martyrologizmu - czuje się w' Moskwie wolny; widać nawet w tym. jak pisze swe listy, lekkość, jakąś płochość i ton

1

1998, t. XIV, s. 114. Wydanie to oznaczam następnie skrótem L X IV . po którym w przypisach następuje numer strony.

" LXIV. s. 353. list do A. E. Odyńca z Moskwy, być może z III 1826 roku.

” LX1V, s. 453. list do A. E. Odyńca z Moskwy. 22 III / 3 IV 1828 roku.

2

LXIV. s. 453-454.