76739 skanuj0055

Mapa analizowanych zagadnień

1.    Współczesne uzasadnienie samokształcenia

Samokształcenie jest kluczową dla XXI wieku kompetencją społeczeństwa wiedzy. W tym społeczeństwie, które przebyło drogę od społeczeństwa feudalnego, poprzez społeczeństwo przemysłowe, społeczeństwo usług do społeczeństwa wiedzy cenniejsze są kompetencje intelektualne, niż kapitał i akt pracy. Społeczeństwo wiedzy/informacji/uczenia się nosi cechy otwartości, wolności, demokracji, samorządności, co wymaga od ludzi nieustannie samodzielnych decyzji i odpowiedzialności, krytycyzmu i racjonalizmu myślenia, wskazując na konieczność ciągłego samokształcenia. W raporcie UNESCO Edukacja jest w niej ukryty skarb. Wskazania dla edukacji XXI wieku podkreśla się, że samokształcenie jest główną strategią edukacji ustawicznej, ponieważ nip można jednostki zmusić do ciągłego uczenia się w zinstytucjonalizowanych formach kształcenia. Nie bez znaczenia jest także to, że współcześnie drogi kształcenia, rozwój osobisty i zawodowy są wysoce zindywidualizowane, dlatego standardowe usługi edukacyjne nie są w stanie sprostać specyficznym potrzebom jednostki. Możliwości samokształcenia wzmacniają nowoczesne środki kształcenia, takie jak komputer i internet.

2.    Wyjaśnienia terminologiczne

Samokształcenie ma długie i bogate tradycje w praktyce i teorii edukacyjnej. Znanymi samoukami byli: Tomasz Edison - w szkole uczył się 3 miesiące, Maksym Gorki - uczył się w szkole 5 miesięcy, podobnie Michał Faraday, Robert Owen. Inni zdobyte w szkole wykształcenie kontynuowali samodzielnie, by dojść do znaczących osiągnięć: J. J. Rousseau, L. Tołstoj, S. W. Reymont. Z ich biografii odtworzyć można nie tylko dzieje samodzielnego rozwoju, ale także

prawidłowości tego procesu, jego formy i metody, uwarunkowania i kierunki doskonalenia¹.

Zagadnienie samokształcenia było w polskiej literaturze pedagogicznej i andragogicznej szeroko analizowane i omawiane, co ma także związek z historią naszego kraju, który przez dziesięciolecia pozostawał w niewoli politycznej, ograniczającej kształcenie formalne do treści politycznie akceptowanych, fałszowanych lub nieprawdziwych. Teoretyczne opracowania na temat samokształcenia przedstawili w przeszłości m.in.: Władysław Kozłowski, Adolf Dygasiński, Konrad Prószyński, Helena Radlińska, Ludwik Krzywicki, Kazimierz Wojciechowski, Irena Jurgielewiczowa, Władysław Okiński, Franciszek Urbańczyk, Aleksander Kamiński, Czesław Maziarz. W latach 80-tych i 90-tych XX w. badania nad samokształceniem prowadzili m.in.: Józef Kuźma, Stefan Pacek, Włodzimierz Prokopiuk, Józef Półturzycki, Jerzy Semków. Aktualnie zagadnienie to jest rzadko podejmowane przez andragogów. Zostało ono włączone do rozważań nad uczeniem się oraz edukacją nieformalną, ale zasługuje na odrębne analizy.

W ujęciu Z. Matulki nadrzędnym wobec samokształcenia pojęciem jest samoedukacja. W jego zakres wchodzą dwa procesy:

•    samowychowanie: ma doprowadzić do przyswojenia sobie hierarchii wartości, wypracowania wartościowych poglądów, przekonań, postaw, ukształtowania charakteru moralnego, wysokiego stopnia kultury estetycznej oraz sprawności fizycznej,

•    samokształcenie: poznanie rzeczywistości, rozwój sfery intelektualnej, zdobycie operatywnej wiedzy) wyrobienie określonych umiejętności².

W rzeczywistości oba procesy nakładają się na siebie, co sprawia, że najczęściej rozpatruje się je łącznie, tradycyjnie pod pojęciem samokształcenia lub aktualnie także pod pojęciem autoedukacji.

Bogdan Suchodolski wymienia cztery grupy głównych potrzeb kierujących dążeniami samokształceniowymi. Są to: 1) potrzeba poznania świata, 2) potrzeba sprawnego działania, 3) potrzeba poznania siebie, 4) potrzeba własnego rozwoju³. Na tej podstawie, wzbogaconej o aktualne rozpoznania, możemy przedstawić różne znaczenia samokształcenia:

•    działalność edukacyjna skierowana na zdobycie wiedzy (głównie przez czytelnictwo),

•    zastępowanie nauki szkolnej lub uniwersyteckiej (zadania wyrównawcze),

•    matakognitywne strategie uczenia się (metody i techniki uczenia się),

135

1

   J. Półturzycki, Dydaktyka dorosłych, Warszawa 1991, s. 319-323.

2

   Z. Matulka, Samowychowanie, taż, Samokształcenie, w: T. Wujek (red.), Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych, Warszawa 1992.

3

   B. Suchodolski, Problemy upowszechniania nauki w epoce współczesnej, w: Konserwatorium Oświatowe, Warszawa 1963.