77402 skanuj0013 (251)

na zasadzie szczególnych znaczeń, które możemy przypisać czaso-j wnikom performatywnym. Natomiast podstawą wyodrębniania! funkcji tekstów są intencje nadawców na wysokim stopniu abstrakcji.

Poszczególne typy aktów mowy można przyporządkować funkc-j jom języka:

funkcji informatywnej akty mowy z performatywami takimi jak stwierdzam, informuję, oceniam, zapewniam, wnioskuję z tego, że...i opowiadanie, relacjonowanie,

funkcji ekspresywnej: wielbię cię, gratuluję ci, życzę ci...

funkcji impresywnej: żądam, postuluję, proponuję, radzę, na- j kazuję, ostrzegam, pytam, zabraniam, zezwalam na...,

funkcji fatycznej: witam, żegnam,

funkcji magicznej: pozdrawiam cię, błogosławię cię, przeklinam cię, ja ciebie chrzczę ...itd.

funkcji stanowiącej: zarządzam, mianuję, zezwalam na... (w piśmie urzędowym) itd.

Odrębnych aktów mowy brak dla funkcji poetyckiej i metajęzykowej. Wydaje się to zrozumiale w świetle tego, co wiemy o tych funkcjach: o języku informuje się tak samo jak o rzeczywistości zewnętrznej. Zaś funkcja poetycka polega nie na mówieniu o komunikacie, lecz na określonym kształtowaniu go, nie może więc wiązać się z żadnymi aktami mowy.

Akty mowy przyporządkowane podstawowo jednej funkcji mogą jednocześnie pełnić także i inne role. Np. zarządzanie ma obok funkcji stanowiącej także i funkcję impresywną oraz informatywną; wymienione jako przykład funkcji magicznej przeklinanie lub błogosławienie kogoś może być także (a czasem jest wyłącznie) ekspresją uczuć. Siatka pojęciowa, którą narzucamy na świat użyć języka, nie jest ich ścisłym odwzorowaniem. Jest natomiast mniej lub bardziej przydatnym narzędziem dającym orientację w naszych sposobach i celach posługiwania się językiem”³⁹.

8. Zagadnienie funkcji języka i tekstu jest we współczesnym językoznawstwie sprawą ciągle aktualną, co zapewne wiąże się z badaniem „języka w działaniu”. O żywym zainteresowaniu tym zagadnieniem może

J. Puzynina, op. dt., s. 171—172.

świadczyć tom 4. serii wydawniczej „Język a kultura”, w całości poświęcony funkcjom języka i wypowiedzi⁶⁰, z którego wybraliśmy do naszego opracowania artykuł Renaty Grzegorczykpwęj pt. „Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy”, gdzie autorka stara się uporządkować terminologię, ale przede wszystkim przedstawia nową na gruncie polskim klasyfikację funkcji — nie języka i tekstu, lecz wypowiedzi, które zresztą traktuje synonimicznie w stosunku do tekstu; terminy: funkcje języka bądź funkcje tekstu (mowy, wypowiedzi), które pojawiają się w różnych ujęciach w literaturze przedmiotu, R. Grzegor-czykowa ocenia jako „dwa różne wysłowienia tego samego”⁶¹.

Najbardziej interesująca w omawianym opracowaniu jest próba klasyfikacji funkcji wypowiedzi. Oto schemat tej klasyfikacji i komentarz autorki.

„Jak widać (na przedstawionym schemacie, por. s. 50) oddzielone są ostrzej wypowiedzi, których jedynym celem jest poinformowanie odbiorcy o pewnym stanie rzeczy (charakteryzujące się ramą modalną ‘chcę, żebyś wiedział’ lub ‘wiedz, że*) od wypowiedzi, które oprócz tego, lub jedynie, mają inne cele. Wypowiedzi o funkcji informacyjnej mogą być opisowe (deskryptywne) typu konstatacji (np. Jan przyjechał, Dziś jest ładna pogoda) lub hipotez (Jan podobno przyjechał, Jutro ma być mróz) oraz oceniają-co-postulatywne: Jan musi (powinien) odwiedzić chorego ojca, które w wersji postulatywnęj zbliżają się do wypowiedzi nakłaniających (por. grupa 6—7), w wersji zaś bardziej oceniającej mają charakter informacji: Jan powinien był tam nie chodzić (nie może być to nakłanianie, bo dotyczy przeszłości).

Wypowiedzi o intencjach nie czysto informacyjnych są bardzo różne i w tym opisie nie zostały pogrupowane binarnie, binaryzm wymagałby tworzenia sztucznych podziałów i grup typu: grupa pozytywna — zanegowana.

Najdalej od wypowiedzi czysto informacyjnych „położone” są wypowiedzi sprawcze, których celem nie jest informowanie kogokolwiek, ale stwarzanie stanów rzeczy. Wyróżniamy tu 2 grupy: stan stwarzania na mocy wiary, w obrębie którego oddziela się

⁴⁰    Funkcje języka i wypowiedzi (w:) „Język a kultura”, t. 4, pod red. Jerzego Bartmińskiego I Renaty Grzegorczykowej, Wrocław 1991.

⁴¹    R. Grzegorczykowa, Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy (w:) jw., I. 17.

49