DSC05441 (6)

na zasadzie szczególnych znaczeń, które możemy przypisać czasownikom perform atywnym. Natomiast podstawą wyodrębniania funkcji tekstów są intencje nadawców na wysokim stopniu abstrakcji.

Poszczególne typy aktów mowy można przyporządkować funkcjom języka:

funkcji informatywnej akty mowy z performatywami takimi jak stwierdzam, informuję, oceniam, zapewniam, wnioskuję z tego, że...; opowiadanie, relacjonowanie,

funkcji ekspresywnęj: wielbię cię, gratuluję ci, życzę ci... funkcji impresywnęj: żądam, postuluję, proponuję, radzę, nakazuję, ostrzegam, pytam, zabraniam, zezwalam na..., funkcji fatycznęj: witam, żegnam, s

funkcji magicznej: pozdrawiam cię, błogosławię cię, przeklinam cię, ja ciebie chrzczę ...itd.

funkcji stanowiącej: zarządzam, mianuję, zezwalam na... (w piśmie urzędowym) itd.

Odrębnych aktów mowy brak dla funkcji poetyckiej i metajęzykowej. Wydaje się to zrozumiale w świetle tego, co wiemy o tych funkqach: o języku informuje się tak samo jak o rzeczywistości zewnętrznej. Zaś funkcja poetycka polega nie na mówieniu o komunikacie, lecz na określonym kształtowaniu go, nie może więc wiązać się z żadnymi aktami mowy.

Akty mowy przyporządkowane podstawowo jednej funkq'i mogą jednocześnie pełnić także i inne role. Np. zarządzanie ma obok funkcji stanowiącej także i funkcję impresywną oraz informatywną; wymienione jako przykład funkcji magicznej przeklinanie lub błogosławienie kogoś może być także (a czasem jest wyłącznie) ekspresją uczuć. Siatka pojęciowa, którą narzucamy na świat użyć języka, nie jest ich ścisłym odwzorowaniem. Jest natomiast mniej lub bardziej przydatnym narzędziem dającym orientację w naszych sposobach i celach posługiwania się językiem”®.

8. Zagadnienie funkcji języka i tekstu jest we współczesnym językoznawstwie sprawą ciągle aktualną, co zapewne wiąże się z badaniem , języka w działaniu”. O żywym zainteresowaniu tym zagadnieniem może

” J. Puzynina, op. dt., s. 171—172.

świadczyć tom 4. serii wydawniczej ,Język a kultura”, w całości poświęcony funkqom języka i wypowiedzi®, z którego wybraliśmy do naszego opracowania artykuł Renaty Grzegorczykowej pt. „Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy”, gdzie autorka stara się uporządkować terminologię, ale przede wszystkim przedstawia nową na gruncie polskim klasyfikaq'ę funkcji — nie języka i tekstu, lecz wypowiedzi, które zresztą traktuje synonimicznie w stosunku do tekstu; terminy; funkcje języka bądź funkq'e tekstu (mowy, wypowiedzi), które pojawiają się w różnych ujęciach w literaturze przedmiotu, R. Grzegor-czykowa ocenia jako „dwa różne wysłowienia tego samego”*^{1 2}.

Najbardziq’ interesująca w omawianym opracowaniu jest próba klasyfikacji funkq’i wypowiedzi. Oto schemat tej klasyfikacji i komentarz autorki.

„Jak widać (na przedstawionym schemacie, por. s. 5UJ oddzielone są ostrzej wypowiedzi, których jedynym celem jest poinformowanie odbiorcy o pewnym stanie rzeczy (charakteryzujące się ramą modalną '‘chcę, żebyś wiedział’ lub ‘wiedz, że’) od wypowiedzi, które oprócz tego, lub jedynie, mają inne cele. Wypowiedzi o funkcji informacyjnej mogą być opisowe (deskryptywne) typu konstataq'i (np. Jan przyjechał, Dziś jest ładna pogoda) lub hipotez (Jan podobno przyjechał. Jutro ma być mróz) oraz oceniąją-co-postulatywne: Jan musi (powinien) odwiedzić chorego ojca, które w wersji postulatywng zbliżają się do wypowiedzi nakłaniających (por. grupa 6—7), w wersji zaś bardziej oceniającej mają charakter informaq'i: Jan powinien był tam nie chodzić (nie może być to nakłanianie, bo dotyczy przeszłości).

Wypowiedzi o intencjach nie czysto informacyjnych są bardzo różne i w tym opisie nie zostały pogrupowane binarnie, binaryzm wymagałby tworzenia sztucznych podziałów i grup typu: grupa pozytywna — zanegowana.

Najdalej od wypowiedzi czysto informacyjnych „położone” są wypowiedzi sprawcze, których celem nie jest informowanie k ogokolwiek, ale stwarzanie stanów rzeczy. (Wyróżniamy tu 2 grapy. stan stwarzania na mocy wiary, w obrębie którego oddziela się

1

“ Funkcje języka i wypowiedzi (wi) „Język a kultura”, t. 4, pod red. Jerzego Bartnnńslaege

2

Renaty Grzegorczykowej, Wrocław 1991.

" R. Grzegorczykowa, Problem Junkęfijęzyka i tekstu w świetle teorii aktm mon j ,w' l. 17.