57851 skanuj0024

na zasadzie szczególnych znaczeń, które możemy przypisać czasfl wnikom performatywnym. Natomiast podstawą wyodrębniał!® funkcji tekstów są intencje nadawców na wysokim stopniu abiJ trakcji.

Poszczególne typy aktów mowy można przyporządkować funkd jom języka:

funkcji informatywnej akty mowy z performatywami takimi jalfl stwierdzam, informuję, oceniam, zapewniam, wnioskuję z tego, że.M opowiadanie, relacjonowanie,

funkcji ekspresywnej: wielbię cię, gratuluję ci, życzę ci... 1

funkcji impresywnej: żądam, postuluję, proponuję, radzę, na*\ kazuję, ostrzegam, pytam, zabraniam, zezwalam na...,

funkcji fatycznej: witam, żegnam,

funkcji magicznej: pozdrawiam cię, błogosławię cię, przeklinaj cię, ja ciebie chrzczę ...itd.

funkcji stanowiącej: zarządzam, mianuję, zezwalam na... (w piŃ mie urzędowym) itd.

Odrębnych aktów mowy brak dla funkcji poetyckiej i metajęzyi kowej. Wydaje się to zrozumiale w świetle tego, co wiemy o tych funkcjach: o języku informuje się tak samo jak o rzeczywisto® zewnętrznej. Zaś funkcja poetycka polega nie na mówieniu o komunikacie, lecz na określonym kształtowaniu go, nie może więc wiązać się z żadnymi aktami mowy.

Akty mowy przyporządkowane podstawowo jednej funkcji Ldu jednocześnie pełnić także i inne role. Np. zarządzanie ma obok funkcji stanowiącej także i funkcję impresywną oraz informatywny wymienione jako przykład funkcji magicznej przeklinanie lub błogosławienie kogoś może być także (a czasem jest wyłącznic) ekspresją uczuć. Siatka pojęciowa, którą narzucamy na świat użyć języka, nie jest ich ścisłym odwzorowaniem. Jest natomiast mniej lub bardziej przydatnym narzędziem dającym orientację w naszych] sposobach i celach posługiwania się językiem”³⁹.

8. Zagadnienie funkcji języka i tekstu jest we współczesnym językoznawstwie sprawą ciągle aktualną, co zapewne wiąże się z badaniem ,Języka w działaniu”. O żywym zainteresowaniu tym zagadnieniem może

” J. Puzynina, op. dt., s. 171—172.

PMutftyÓ tom 4. serii wydawniczej „Język a kultura”, w całości Htylfcony funkcjom języka i wypowiedzi⁶⁰, z którego wybraliśmy do opracowania artykuł Renaty Grzegorczykowej pt. „Problem lu»łl"i|l |ę/.yka i tekstu w świetle teorii aktów mowy”, gdzie autorka stara |)f uporządkować terminologię, ale przede wszystkim przedstawia nową ■ ni micie polskim klasyfikację funkcji — nie języka i tekstu, lecz wypowiedzi, które zresztą traktuje synonimicznie w stosunku do tekstu; mil Iny: funkcje języka bądź funkcje tekstu (mowy, wypowiedzi), które l|||w!ąją się w różnych ujęciach w literaturze przedmiotu, R. Grzegor-Wykown ocenia jako „dwa różne wysłowienia tego samego”⁶¹. r>|l,irdziej interesująca w omawianym opracowaniu jest próba klasy-IIton |i funkcji wypowiedzi. Oto schemat tej klasyfikacji i komentarz inloikl.

„Jak widać (na przedstawionym schemacie, por. s. 50) oddzielone są ostrzej wypowiedzi, których jedynym celem jest poinformowanie odbiorcy o pewnym stanie rzeczy (charakteryzujące się rumą modalną ‘chcę, żebyś wiedział’ lub ‘wiedz, że’) od wypowiedzi, które oprócz tego, lub jedynie, mają inne cele. Wypowiedzi 0 funkcji informacyjnej mogą być opisowe (deskryptywne) typu konstatacji (np. Jan przyjechał, Dziś jest ładna pogoda) lub hipotez {Jan podobno przyjechał, Jutro ma być mróz) oraz oceniają-I CO-postulatywne: Jan musi (powinien) odwiedzić chorego ojca, które w wersji postulatywnej zbliżają się do wypowiedzi nakłaniających (por. grupa 6—7), w wersji zaś bardziej oceniającej mają charakter Informacji: Jan powinien był tam nie chodzić (nie może być to nakłanianie, bo dotyczy przeszłości).

Wypowiedzi o intencjach nie czysto informacyjnych są bardzo , różne i w tym opisie nie zostały pogrupowane binarnie, binaryzm | wymagałby tworzenia sztucznych podziałów i grup typu: grupa ► pozytywna — zanegowana.

Najdalej od wypowiedzi czysto informacyjnych „położone” są i wypowiedzi sprawcze, których celem nie jest informowanie kogokolwiek, ale stwarzanie stanów rzeczy. Wyróżniamy tu 2 grupy: itan stwarzania na mocy wiary, w obrębie którego oddziela się

i ftinkcje języka i wypowiedzi (w:) „Język a kultura”, t. 4, pod red. Jerzego Bartmińskiego i Heim i y Grzegorczykowej, Wrocław 1991.

li (| Orzegorczykowa, Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy (w:) jw., I |7

49