79896 img452 (5)

32 Sacrum i profanum

Islandzki pielgrzym Mikołaj z Thervy, który udał się do Jerozolimy w XII wieku, pisał o Bożym Grobie: „Znajduje się tam środek świata, w dzień przesilenia letniego światło słoneczne pada tam z nieba pod kątem prostym”¹. To samo wyobrażenie spotykamy w Iranie: ziemia irańska (Airyanam Vaejah) jest centrum i sercem świata, jak serce znajdujące się w środku ciała, tak i „ziemia Iranu jest cenniejsza niż wszelka inna, ponieważ leży w środku świata”². Z tego powodu Shiz, „Jeruzalem Irańczyków” (leżące w centrum świata), uchodziło za miejsce, z którego promieniuje władza królewska i gdzie urodził się Zaratustra³.

O tym, że utożsamiano świątynie z Górami Kosmicznymi i że wyobrażały one „więź” pomiędzy ziemią a niebem, świadczą już same nazwy babilońskich wież i świętości: „Góra Domu”, „Dom Góry Wszystkich Krain”, „Góra Burz”, „Więź Między Niebem a Ziemią” itp. Ziqąurat była właściwie Górą Kosmiczną; jej siedem pięter przedstawiało siedem nieb planetarnych; kapłan, wchodząc na piętra, docierał na Szczyt Uniwersum. Odpowiednia symbolika wyjaśnia także olbrzymią świątynię Barabudur na Jawie, wzniesioną jako sztuczna góra. Wchodzenie na szczyt świątyni jest tożsame z ekstatyczną podróżą do centrum świata; gdy tylko pielgrzym wchodzi na najwyższy taras, spełnia akt zerwania płaszczyzny; dociera do „czystego obszaru” transcendującego świat świecki.

Dur-an-ki — „Więź Między Niebem a Ziemią” — imię to nosiło wiele babilońskich świętości (nazwę tę można spotkać w Nippur, Larsie, Sippar itd.). Sama kraina babilońska miała wiele nazw, wśród których można spotkać takie jak „Dom Podwalin Nieba i Ziemi”, „Więź Między Niebem a Ziemią”. W Babilonie było też jednak miejsce, gdzie ziemia łączyła się z obszarami świata podziemnego, albowiem miasto wzniesione było na bab-aps, „Bramie Apsu”, przy czym apsu to wody Chaosu poprzedzającego Stworzenie. Tę samą tradycję spotykamy u Hebrajczyków: skała, na której wzniesiona została Świątynia Jerozolimska, sięgała głęboko w tehom — hebrajski odpowiednik apsu. Jak w Babilonie znajdowała się „Brama Apsu”, tak skała, na której zbudowano Świątynię Jerozolimską, zamykała „paszczę tehom”⁴.

Apsu i tehom symbolizują „wody Chaosu”, kosmiczną materię, która jeszcze nie ma formy, a także świat śmierci — zatem to wszystko, co poprzedza życie i co następuje po życiu. „Brama Apsu” i skała zamykająca „paszczę tehom” określają nie tylko punkt przecięcia, punkt spotkania się świata podziemnego i ziemi, lecz równocześnie oznaczają różnicę w o n t o 1 og i c z n y m porządku obu tych płaszczyzn kosmicznych. Między tehom a skałą Świątyni zamykającą jego paszczę dochodzi do zerwania płaszczyzny, to właśnie w tym miejscu odbywa się przejście od tego, co wirtualne, do tego, co uformowane, od śmierci do życia. Chaos wód poprzedzający Stworzenie symbolizuje zarazem regresję do tego, co amorficzne — regresję poprzez śmierć, powrót do istnienia larwalnego. W pewnym sensie obszary świata podziemnego są spokrewnione z pustynnymi i nieznanymi obszarami otaczającymi teren zamieszkany; świat niż-

1

   L.-I. Ringbom, Graltempel und Paradies, Stockholm 1951, s. 255.

2

   Sad-dar, 84, 4-5, cyt. w: Ringbom, Graltempel und Paradies, dz. cyt., s. 327.

3

   Materiał na ten temat zebrał i skomentował Ringbom, w: tegoż, Graltempel und Paradies, dz. cyt., s. 294 i nast.

4

Por. Eliade, Mit wiecznego powrotu [dz. cyt., s. 25 i nast. — przyp. tłum.l.