80144 P1010018 (6)

MO PAM\ATA 1 CAVALCANTP.

sermo retnissus et humilis, jak sam on powiada, i jakim styl chrześcijański powinien pozostawać nawet i we wzniosłości? Być może na pytanie to można by dać odpowiedź twierdzącą; wszelako również ojcowie Kościoła, a pośród nich i Augustyn, nie pogardzali pełnym świadomego artyzmu kształtowaniem swych wypowiedzi; rzeczą rozstrzygającą jest tutaj jednak to, jakiej sprawie i jakim przekonaniom służą te środki artystyczne.

W analizowanym przez nas fragmencie występuje dwóch potępieńców, którzy wprowadzeni zostali w obręb wysokiego stylu i których istota zachowała się w zaświatach w swym pełnym kształcie rzeczywistym. Farinata jest, jak niegdyś, wielki i pełen dumy, Cavalcante zaś uwielbia „jasny świat" i swego syna, Guida, z nie mniejszą siłą, ba, w rozpaczy swej jeszcze bardziej namiętnie niż niegdyś na ziemi. Tak chciał Bóg i zgadza się to również z realizmem figuralnym tradycji chrześcijańskiej. Jednakże realizm ów nigdy przedtem nie zaszedł aż tak daleko; nigdy przedtem, chyba nawet i w starożytności, nie zużytkowano tak wiele sztuki i siły wyrazu, aby doczesną formę postaci ludzkiej unaocznić

Chyba nie zdziwi rozumnego człeka;

Gdyż on rzymskiemu państwu i Rzymowi Na patryjarchę był naznaczon z wieka,

Który i które, że się tu wysłowi Prawdę, dla świętych miejsc są stanowione. Gdzie dzisiaj siedzą dziedzice Piotrowi.

Przez owo zejście w tej pieśni sławione Zrozumiał rzeczy, po których przyczynie On wziął zwycięstwo, a papież koronę.

Po nim apostoł, Wybrane Naczynie,

Skróś przewędrował te zaziemskie smugi,

By wzmocnił wiarę, zbawienia dawczynię.

Lecz ja co? Skąd mi łaska? Jam nie drugi Eneasz ani Pawła hart posiadam,

Nikt ni sam do się nie znam tej zasługi.

Więc gdy me pójście na twą wolę składam, Drżę, czy zamiaru nie roję szalenie;

Ty mędrzec, pojmiesz lepiej, niż powiadam.” Piekło, H, 13—36, Dante, op. cii., a. 27—28.

z przenikliwością niclcdwic już bolesną. Umożliwiło to specyficzne dla chrystianizmu przekonanie, iż człowiek jako pewna całość jest niezniszczalny; i właśnie dlatego, że Dantejski realizm figuralny wypowiedział to przekonanie z tak wielką siłą i skutecznością, otworzył on drogę autonomicznym tendencjom istoty ludzkiej; w samym centrum zaświatów stworzył on świat ludzkich postaci i namiętności, który w oddziaływaniu swym przekroczył owe ramy i nabrał charakteru samodzielnego; figura przewyższyła tu spełnienie lub, mówiąc jeszcze ściślej — spełnienie posłużyło do tego, by z jeszcze większym efektem wystąpić mogła figura. Farinatę musimy podziwiać, z Cavalcantem musimy płakać; tym zaś, co w nich naprawdę nas porusza, nie jest fakt potępienia ich przez Boga, lecz to, że jeden z nich nadal pozostał niezłomny, a drugi tak przejmująco boleje nad swoim synem i nad utraconą jasnością świata; tym samym straszliwe położenie, na jakie skazał ich potępiający wyrok boży, służy jedynie jako środek intensyfikujący oddziaływanie owych całkiem doczesnych postaw i reakcji. Mimo to, jak sądzę, nazbyt wąsko ujmujemy cały problem, jeśli sprowadzamy go tylko do podziwu bądź też współczucia, jakie odczuwał Dante dla niektórych mieszkańców piekieł. Istota sprawy, o którą tu idzie, nie ogranicza się ani do piekieł, ani też do sympatii czy podziwu, jakie odczuwać mógł Dante; w całym dziele odnajdziemy przykłady, w których siła oddziaływania ziemskiej postaci i sytuacji przewyższa oddziaływanie sytuacji wiecznej lub też ją sobie podporządkowuje. Z pewnością potępieńcy szlachetni, tacy jak Fran-cesca da Rimini, Farinata, Brunetto Latini czy Pier della Vigna, stanowią dobre przykłady również i dla moich wywodów; myślę jednak, iż mylnie postawilibyśmy akcent, gdybyśmy powoływali się jedynie na tych bohaterów, ponieważ dla nauki o zbawieniu, która uzależnia los wieczny od pokuty i łaski, obecność tego rodzaju postaci w piekle