80630 IMG84

'    ^{1 2 3} wtonnncji (określanej /n pomocą abstrakcyjnych bilów). Przewidywał jed-

czcsnic szybkie przejście od starych, pasywnych mediów do nowych, interaktywnych, ytuacja ta ma oczywiście silny wpływ na całą kulturę, w tym równic* na naukę. Obce-nte odchodzi się od materialnych przedmiotów, takich jak naukowe książki i czasopisma drukowane, zamieniając je na obcowanie z bilami informacji pozbawionej tradycyjnej (atomowej) formy nośnika. Informacja ta może być udostępniona wszędzie: na ekranie laptopa, komórki czy i Poda, na ścianie, a nawet, jeśli ktoś woli. na drzwiach lodówki, Nowe technologie umożliwiły transmisję różnymi kanałami tych samych treści, przyjmujących wiele odmiennych form w punkcie odbioru, co nazywane jest konwergencją mediów', Technologie stare i nowe (cyfrowe) wciąż egzystują obok siebie, powodując konwergencję informacji i mediów informacyjnych, przy okazji zacierając granice pomiędzy komercyjnym profesjonalizmem i amatorstwem oraz między pracą i zabawą. Taka konwergencja jest efektem okresu przejściowego, w którym coraz więcej usług i produktów informacyjnych tworzonych jest w postaci cyfrowej, co ułatwia mieszanie zastosowań.

Nowe narzędzia zmieniają tych. którzy się nimi posługują, a jak twierdził Marshall MeLuhan. środek przekazu sam jest przekazem, co oznacza, że nowe środki przekazu (narzędzia) powodują zmiany w skali, tempie i/lub wzorcach ludzkich zachowań i wzajemnego oddziaływania na siebie (MeLuhan 2004, s. 460], Podobnie jest w komunikacji naukowej, której istotnym czynnikiem rozwoju od kilkunastu lal są technologie informacyjne. Zastosowania nowych technologii w zakresie komunikacji poprzez sieci komputerowe (scalone w jedną Sieć - Internet), wykorzystanie komputerów do tworzenia, przechowywania i wyszukiwania informacji naukowej oraz migracja od nośnika drukowanego do elektronicznego w publikacjach naukowych - to przykłady osiągnięć wywierających znaczny wpływ' na sposób wymiany informacji w środowisku naukowym. Coraz częściej można odnieść wrażenie, że to. czego nie ma w Internecie (czyli jest trudne do wyszukania). nie istnieje w ogóle [Kisilowska 2009, s. 88]. Jest to nie tylko wrażenie; jak piszą Paul Dclany i George Landów, teksty, a nawet całe systemy językowe, które nie przechodzą do nowego, elektronicznego medium, ulegają marginalizacji, stając się dosłownie niewidzialnymi [Delany, Landów 2008, s. 87].

Pojawiają się też glosy mówiące, że konwergencja mediów nie wyjaśnia wystarczająco dobrze obserwowanych zjawisk; lepszym sposobem jest przyjęcie paradygmatu sieciowego. w którym zwraca się uwagę na sieciową formę organizacji mediów [Cardoso 2008, s. 589]. Od przenikania się mediów ważniejsze są ich wzajemne powiązania. Tu również technologia odgrywa istotną rolę, gdyż umożliwia na przykład współpracę różnych urządzeń, mobilnych i stacjonarnych, tworzących sieć narzędzi, treści i użytkowników (Dempsey 2009], W tej teorii poszczególne media nie są więc (lub są nie tylko) konwer-gowane. lecz przede wszystkim łączone w sieć.

We współczesnym społeczeństwie sieciowym² zasadnicza rola nowych technologii in-

(brmncyjnycli. /wliis/c/n w /uktcsic digiialimii t cyfry/acji^{4 5 6 7} /tuobów informacyjnych nie podlega dyskusji. Świni publikacji naukowych wykor/yitujc na wiclk.j skalę nowe możliwości technologiczne (/ob. p. 1.6). Wyilirczy powiedzieć, że ponad ')ll% c/aw-pism naukowych wydawanych w krajach wysoko ro/wmięlych i powyżej 60% c/woplim w skali ogólnoświatowej posiada swoje wersje elektroniczne, co o/nin/n istnienie ok 20 tys tytułów c/asopism elektronicznych na świccic. podczas gdy jeszcze w 1997 r było ich 3400 (Nahotko 2007b, s. 43), Podobna skala wzrostu jeat widoczna w zakroić elektronicznych czasopism recenzowanych; w 1996 r. było ich 131, a w 2003 r. ich liczba doszła do 14 338 tytułów, co daje 62% z 23 187 czasopism recenzowanych', wydawanych na świccic [Morrow i m. 2008, s. 8], /mianom ilościowym towarzysz.') także przemiany jakościowe w sposobie organizacji komunikacji naukowej, widoczne np. w szybkim rozpowszechnianiu się udostępniania materiałów naukowych w trybie Open Access’ W publikacjach elektronicznych, początkowo kopiujących treść i formę publikacji drukowanych, obecnie zaczyna się coraz pełniej wykorzystywać możliwości, jakie daje wyłącznic medium elektroniczne. Przykładem jest Web 2.0, w którym szeroko zastosowano m in. interaktywność nowych mediów i inne narzędzia służące komunikowaniu się społeczności, w tym uczonych. W efekcie coraz powszechniejszego stosowania tych narzędzi zmieniają się role wszystkich uczestników procesu komunikowania naukowego pracowników nauki (autorów, recenzentów, redaktorów), wydawców, dystrybutorów, bibliotekarzy. Zmiany te są bardzo dynamiczne i zachodzą właśnie teraz, współcześnie, co powoduje, że ich badanie jest trudne, ale niezbędne. Dlatego leż czas przyszły, często używany w tej książce, nic powinien mylić: już w trakcie opisywania przyszłość staje się teraźniejszością, potem szybko przeszłością, albo nawet (czasami) nieprawda Rewolucyjne zmiany technologiczne powodują, że fizyczna lokalizacja traci znaczenie, a technologie informacyjne stają się wszechobecne podczas codziennej pracy, nauki, prowadzenia przedsiębiorstwa czy komunikacji międzyludzkiej wszelkiego rodzaju (w szczególności naukowej). Bezpośredni dostęp do zasobów informacyjnych, bez względu na miejsce i czas. powoduje coraz głębsze zmiany w sposobach komunikowania. Instytucje, takie jak biblioteki, archiwa, muzea, wydawnictwa, księgarnie, uczelnie, aby przetrwać muszą ulec radykalnej transformacji, co oznacza także radykalną zmianę stosunków i współzależności między różnymi grupami; autorzy uniezależniają się od wydawców, użytkownicy informacji naukowej od bibliotek⁸, instytucje naukowe znajdują nowe modele publikowania i oceny działalności naukowej [Borgman 2003a, s. 2],

Rozwój technologii stanowi pewne kontinuum; Internet może być traktowany jako kontynuacja wcześniejszych technologii komunikacyjnych, na przykład telefonu, telegra-

13

1

•' Henr)' Jcnkins jako konwergencję rozumie przepływ treści pomiędzy różnymi platformami medialnymi, współpracę równych przemysłów medialnych oraz migracyjne zachowania odbiorców mediów. Konwergencja to pojęcie opisujące zmiany technologiczne, przemysłowe, kulturowe i społeczne możliwe dzięki nowym technologiom (Jcnkins 2007. s. 9], Jest to zjawisko lub proces, w którym można obserwować zmieniające się i wzajemnie przenikające zależności pomiędzy treściami medialnymi, kulturowymi i komercyjnymi oraz ich twórcami

2

odbiorcami (Jaskowska 2008].

3

' Według Mieczysława Muraszkicwicza, rozpowszechnienie paradygmatu sieciowego powoduje zastąpienie terminu „społeczeństwo informacyjne” określeniem „społeczeństwo sieciowe” (Muraszkicwicz 2005, s. 85]. Społeczeństwo informacyjne zdefiniować można jako takie, w którym jakość życia oraz perspektywy rozwoju społecznego i gospodarczego zależą coraz bardziej od informacji i jej wykorzystania [Olędzki 2001, s. 18]. Produkcja, gromadzenie i obieg informacji są niezbędne do jego funkcjonowania (Gołka 2008, s. 80]. W społeczeństwie sieciowym kładzie się większy nacisk na sposób komunikacji, a nic jej treść. Charakterystyczna dla mego jest obecność wyrafinowanych - głównie cyfrowych - technologii komunikacji sieciowej oraz stosowanie sieci jako podstawowej formy organizacji społecznej (Bamey 2008, s. 37],

4

⁴ Cyfry zucją nazywam zastosowanie technologii cyfrowych w komunikacji naukowej do tworzenia materiałów cyfrowych jako formy pierwotnej (oryginalnej, tligilal, bom digilal), termin digitalizacja Uliglilted) rezerwując na określenie dzinluń służących zamianie fonny tradycyjnej (analogowej) na cyfrową, np. w procesie skanowania. W procesie digitalizacji otrzymuje się obiekty cyfrowe wtórne (Ploszajski. red. 2008, s. 15). Takie rozróżnienie wprowadzono ze względu na to, że w bibliotekach powszechnie realizuje się procesy polegające na przenoszeniu treści druków do środowiska cyfrowego, nazywając je digitalizacją (lub dygitalizacją). Cyfry/acja jest często domeną autorów dokumentów. Cyfryzacju obecnie staje się coraz powszechniejsza, gdyż nawet dokumenty przeznaczone do rozpowszechniania w formie drukowanej pierwotnie tworzone są w formie cyfrowej. począwszy od „maszynopisu" tworzonego w edytorze tekstu, a kończąc na profesjonalnym składzie elektronicznym; skład ten następnie służy realizacji druku.

' Ich liczba wzrasta przeciętnie o 3,25% rocznic, co oznacza podwajanie się ich ilości co 20 l it [Crow 2006).

5

Należy stwierdzić, że ruch Open Access rozwija się w sposób zróżnicowany, zależny na przykład od dzie

6

dziny, polityki naukowej danego kraju i jego instytucji naukowych. Odsetek tytułów Open Access w stosunku

7

do ogólnej liczby czasopism elektronicznych sięga 10%. a ponad 19% z I 346 000 artykułów publikowanych rocznic w czasopismach recenzowanych dostępnych jest w OA [Bjórk, Roosr. Lauri 200K, i, 184).

8

¹ Przykładem zmian w relacjach bibliotek z ich użytkownikami jest konsorcjum SCOAP (http://scoap3.org/), którego celem jest przeniesienie wszystkich czasopism z dyscypliny fizyki wysokich energii do OA.