80864 Obraz (655)

3. Budowa zdania

przywiązuje wagi do różnicy między jednostkami tekstu (konkretami) a jednostkami języka (abstraktami), ale w tym wypadku nie idziemy w jego ślady i nie mieszamy pojęć.

Pośrednio — za typy fraz wymaganych, które w pewnym sensie odpowiadają terminom części zdania, uznajemy uogólnione typy podrzędników form czasownikowych, a z uogólnionej listy ich możliwych układów przy czasownikach proponujemy zestawić listę schematów zdaniowych (por. IV.4.6.3.2).

Przykładowo — podrzędniki formy czasownikowej otworzyła ze zdania: Marysia otworzyła okno.

czyli składniki Marysia i okno — uznajemy za realizację wymagania formy mianownikowej i biernikowej przez czasownik OTWORZYĆ. Opis wymagań tego czasownika nie zmieniłby się, gdyby poddać analizie tekst: Marysia, której zrobiło się gorąco, otworzyła największe okno wychodzące na wschód.

W tym wypowiedzeniu są realizowane te same własności czasownika OTWORZYĆ, tyle że przez całe konstrukcje. W pozycji mianownikowej jest to Marysia, której zrobiło się gorąco, a w biernikowej — największe okno wychodzące na wschód.

Dlatego — by wskazać na tożsamość funkcjonalną grup o różnym składzie, które mogą się znaleźć w danej pozycji wymaganej przez czasownik — nowsze pojęcia wprowadzają termin fraza.

Przykładowy czasownik OTWORZYĆ wymaga więc dwóch fraz nominalnych (czyli takich, które mają nadrzędnik imienny). Jeżeli opis jego cech składniowych uogólnić na wszystkie czasowniki o analogicznych wymaganiach, otrzyma się schemat (model) zdania (por. Saloni i Swidziński, 1998).

3. Budowa zdania

Ze względu na zupełne odmienny charakter tradycyjnego opisu składniowego zdania pojedynczego i złożonego, co sygnalizowaliśmy choćby przy omówieniu terminu składnik i zagadnienia stosunku składników wobec siebie w tekście, osobno przedstawimy budowę obu typów zdań.

3.1. Budowa zdania pojedynczego

Opis budowy zdania pojedynczego obejmuje:

— omówienie jednostek funkcjonalnych (wyróżnionych według pełnionej funkcji), jakimi są części zdania, oraz pokazanie ich tekstowych realizacji;

445