81177 PZP 1918 1994 s39

oceny je wartościujące mieszą mieć charakter polemiczny. Niemniej uwypuklenie czynników, które w sposób najpoważnie jszy ograniczały możliwości skutecznego prowadzenia polityki zagranicznej wydaje się zasadne.

•    W całym omawianym okresie realizacja polskiej racji sianu była utrudniona napięciami występującymi w relacjach wladza-spoleezeń-stwo. Wspólne rozumienie i spójna interpretacja interesów narodowych są bowiem możliwe w sytuacji, gdy mamy do czynienia z dużym stopniem aprobaty społeczeństwa dla władzy i gdy ona sama traktuje społeczeństwo w sposób podmiotowy, tj. uznaje je za najważniejszy czynnik w procesie sprawowania i wypełniania swych konstytucyjnych funkcji. W przypadku Polski relacja wladza-społcczcństwo podlegała zakłóceniom wynikającym z wewnętrznego podziału .społeczeństwa w płaszczyźnie społecznej i ideowej (1918-1939) oraz ideologicznej i moralnej (1945-1989). Owocowało to niestabilnością sytuacji wewnętrznej, którą dodatkowo komplikowały takie czynniki jak: odbudowa państwa i związane z tym trudności, wewnętrzne i zewnętrzne kryzysy gospodarcze, a także stan środowiska międzynarodowego. Przełomowe momenty w tym zakresie wyznaczały następujące daty: 1918 (zakończenie I wojny światowej i powstanie niepodległej Polski), 1926 (przewrót majowy), 1939-1945 (wybuch i zakończenie II wojny światowej), październik 1956, marzec 1968, grudzień 1970, sierpień 1980, grudzień 1981 (stan wojenny), 1989 („Okrągły siół*’, wybory czerwcowe i rozpoczęcie procesu przechodzenia do demokracji i gospodarki rynkowej). Warto dodać, że wewnętrzne przełomy nakładały się lub miały ścisły związek ze zmianami w najbliższym środowisku międzynarodowym. Takie sprzężenie zwrotne utrudniało efektywne działania państwa, a tym samym realizację racji stanu.

*    W całym omawianym okresie poszukiwaliśmy w realizacji naszych interesów narodowych z zakresu bezpieczeństwa oparcia zewnętrznego. Tendencja ta wynikała z obiektywnego faktu, że jako państwo położ.onc między dwoma mocarstwami (jak to było w latach 1918-1939) czy na styku dwóch przeciwstawnych systemów polityczno-wojskowych (jak w lalach 1945-1989) byliśmy narażeni na szczególnego rodzaju zagrożenia. Stąd tendencja do poszukiwania oparcia w postaci jednego sojusznika strategicznego lub do udziału w szerszych sojuszach wojskowo-politycznych. Faktycznie nasze wybory w tym zakresie też. były ograniczone, co z kolei wynikało

80

_

z realnego potencjału i miejsca zajmowanego w Europie. Nasze wysiłki w tym zakresie nic zawsze przynosiły pożądane efekty. Zawiedliśmy się na sojuszach dwustronnych w okresie międzywojennym, a podporządkowanie wicloslroncmu sojuszowi pod przywództwem ZSRR po 1945 roku przyniosło wprawdzie wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa w sensie wojskowym i politycznym, ale zostało uzyskane kosztem utraty możliwości prowadzenia suwerennej polityki w innych dziedzinach. W sytuacji, jaka kształtuje się po przełomie 1989 roku, Polska rozpoczęła trudny etap poszukiwania dróg włączających n;is do szerszych porozumień, zwiększających poczucie naszego szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Dotyczy to zarówno wymiaru kontynentalnego (OBWR), regionalnego (Europa Zachodnia i NATO), jak i subrcgionalncgo (Europa Środkowo-Wschodnia). Jako państwo średniej wielkości, położone w samym środku Europy między dwoma nadal potężnymi mocarstwami, jesteśmy obiektywnie zmuszeni do poszukiwania zewnętrznego oparcia w urzeczywistnianiu naszych najżywotniejszych interesów narodowych. Dokonany wybór wiąże nas ze światem zachodnim.

• Zmiany granic były w omawianym okresie elementem ciągłym i ze względu na konieczność dostosowywania się do nowych uwarunkowań z tym związanych należy je uznać za czynnik utrudniający realizację racji stanu. Po 1918 roku kwestie graniczne były przedmiotem bilateralnych i międzynarodowych sporów /.czterema naszymi sąsiadami. Po 1945 roku mieliśmy 3 sąsiadów, z którymi łączyły nas więzi ideologiczne, polityczne i wojskowe. 7,punktu widzenia wąsko pojmowanych interesów bezpieczeństwa była to sytuacja korzystna, prymat czynnika ideologicznego powodował wszakże, ż.c wiele problemów z zakresu współpracy dwustronnej i przygranicznej regulowano w sposób sztuczny i nic uwzględniający rzeczywistych potr/eb i interesów partnerów. Po 1989 roku nastąpiła kolejna zasadnicza zmiana w układzie naszych stosunków z sąsiadami. Wszystkie poprzednio graniczące z nami państwa przeszły transformację ustrojową i zmieniły swój status prawno międzynarodowy. W lej nowej sytuacji Polska zaczęła graniczyć 7. siedmioma nowymi sąsiadami, z którymi musieliśmy od ]xidsta\v nawiązywać i układać wzajemne stosunki. Z punktu widzenia interesu narodowego sytuacja wyjściowa stanowiła w procesie realizacji racji stanu istotne, lecz przejściowe utrudnienie. 2. dzisiejszej jednak perspektywy można już mówić o pozytywnym bilansie naszej polityki

81