82305 P1130761 resize

162

ap. szpule z białego brązu. Grupą lokalnych wyrobów z brązu reprezentują rożkowatc wisiorki, a takie me-które naszyjniki i naramienniki lub bransolety. W części powstały one pod wpływem wzorów południowych.

Drugim elementem znacznie odróżniającym kulturą Pomorza w starszym okresie epoki brązu jest ceramika Materiał ceramiczny pochodzący z Pomorza jest skromny, podobnie zresztą jak i w śląsko-wielkopokkiej strefie „kultury przedhiżyckicj” (gdy odrzucimy ceramiką tzw. wczesnoguzową, związaną z najstarszą fazą kultury łużyckiej, a zaliczaną dawniej też do „kultury przedhiżyckicj”). Do fom z terenu Pomorza, które tą datowane na II okres EB. a mają nawiązania na obszarze Śląsko-wie!kopolskim, można zaliczyć dwuuchc wazy luuitatu- z wyodrębnioną szyjką oraz jednouche kubki-dzbnnki. Poza tymi dwoma typami naczyń inne stanowią formy lokalne. Trudno byłoby jednak oba wymienione typy naczyń uważać za charakterystyczne dla „kultury przedhiżyckKj** i obszaru przez nią zajmowanego. Formy tego rodzaju trwają bowiem jeszcze w kulturze łużyckie}, a ponadto spotykamy je także na terenach poza wyznaczanym zasięgiem występowania „kultury przedlu-życkiej”. Brak jest natomiast na Pomorzu bardziej specyficznych form ceramiki II okresu EB, które wyróżniliśmy głównie w materiałach śląsko-wielkopolskich. Aktualny stan badań utrudnia przeprowadzenie szerszego porównania obrządku grzebalnego, gdyż groby starszego okresu epoki brązu zostały na Pomorzu rozpoznane jedynie w niewielkim zakresie. Przy obecnym stanie znajomości cmentarzysk na terenie Pomorza można stwierdzić, iż groby tego obszaru nie odbiegają od znanych ze śląsko-wielkopolskiej strefy .Jtultury przedłużyckiej" i są zresztą podobne do współczesnych ze znacznie szerszego obszaru. Formą panującą był obrządek szkieletowy, przeważały groby kurhanowe z kamiennymi konstrukcjami w tym także z kręgami wewnątrz. W wyposażenia grobowym dominują wyroby metalowe, a ceramiką spotyka się znacznie rzadziej. K. Siuchniński sugerował, iż jest to lokalna cecha grobów z U okresu EB na Pomorzu (K. Siuchniński 1963, s. 162). Jednakże tak można sądzić jedynie porównując groby z terenu Pomorza z grobami zaliczanymi do tzw. .Jtultury przedhiżyckicj" ze Śląska, ale będącymi faktycznie już wczesn©łużyckimi, które rzeczywiście zawierają więcej ceramiki.

Na podkreślenie zasługuje jeszcze charakterystyczny moment, który z jednej strony określa zakres możliwości poznania sytuacji kulturowej w starszym okresie epoki brązu na Pomorzu, z drugiej zaś zdaje się być nieprzypadkowy i jest najprawdopodobniej odbiciem typu gospodarki ówczesnego społeczeństwa na tym obszarze. Chodzi tu mianowicie o fakt, że z U okresem EB wiążą się liczne znaWUlra brązów, brak natomiast osad, a cmentarzyska nie są należycie rozpoznane. Sytuacja ta odpowiada spotykanej na prawie całym obszarze zachodniej połowy ziem polskich. Wydaje się, że liczne znaleziska luźnych przedmiotów z brązu mogą pochodzić ze zniszczonych, nierozpoznanych grobów- szkieletowych. Najprawdopodobniej zaś przewaga gospodarki hodowlanej warunkowała częste przemieszczanie poszczególnych grup, co w efekcie sprawiło, że nie dotrwały do naszych czasów bardziej wyraźne ślady osad z warstwą kulturową odpowiedniej miąższości.

Uwzględniając wszystkie jedynie zasygnalizowane tutaj fakty, charakteryzujące sytuację kulturową na Pomorzu w starszej epoce brązu, można na obecnym etapie badań następująco ją przedstawić. Na teren ten docieraj? przeobrażenia dokonujące się w tym czasie na większych obszarach Europy, a których zasadniczym akcentem był rozwój różnych grup kultur mogiłowych. Znalazło to swój wyraz w ukształtowaniu się na tym terenie analogicznej gospodarki, pewnych podobieństw w obrządku grzebalnym i wreszcie w napływie wyrobów głównie brązowych z terenów sąsiednich, i to przede wszystkim z południa. Równocześnie jednak te wpływy niejako zewnętrzne, zarówno z południa jak i północnego-zachodu, nie stanowią jedynego elementu kształtującego kulturę tego obszaru. Czytelne bowiem są również wtedy miejscowe rodzime elementy kultury o specyficznym dla tego terenu charakterze. Ten rodzinny motyw w głównej mierze sprawia, że obszar Pomorza pod względem kulturowym nie stanowi jednolitej prowincji kulturowej z terenem śląsko-wielkopolskim, mimo podkreślonych i dających się wyraźnie zauważyć związków w zakresie wielu elementów kultury. Trudno byłoby obecnie na podstawie dość skromnej bazy źródłowej określić bliżej genezę i charakter miejscowego czynnika w kulturze starszej epoki brązu na Pomorzu. Ponadto wydaje się, że prawdopodobnie nie jest on na całym tym obszarze jednolity. Można więc jedynie wysuwać w tym zakresie ostrożne sugestie, których weryfikację przyniosą przyszłe badania. Najogólniej da się określić, iż miejscowa tradycja kulturowa sięga schyłku neolitu, i to przede wszystkim grup kultury ceramiki sznurowej, jak i młodszej fazy kultury pucharów lejkowatych. Najpełniej, jak na razie, utrzymywanie się tej tradycji znajduje odzwierciedlenie niestety w nie najbogatszym materiale ceramicznym (K. Siuchniński 1963, s. 159 n.). Na Pomorzu tradycja kultur neolitycznych nie uległa we wczesnej epoce brązu tak silnym przeobrażeniom, jak na ziemiach polskich zajętych przez kulturę unietycką, czy też na obszarach, gdzie dotarły silne wpływy madziarowskie. Z tego względu przechodzi ona do epoki brązu i jest uchwytna jeszcze w starszym okresie tryże epoki. W tym czasie jednak miejscowy nurt kultury nie sprowadza się jedynie do wspomnianej tradycji neolitycznej, lecz manifestuje się w sposób nowy, oryginalnymi wyrobami brązowymi, będącymi rezultatem kształtującej się głównie pod wpływem oddziaływań południowych miejscowej metalurgii brązu.

Szczególnie odrębne oblicze kulturowe w starszym okresie brązu wykazuje przymorski obszar Pomorza i Pomorze środkowe. U ujścia Odry natomiast znacznie silniejsze i wyraźne były wpływy ze śląsko-wielkopol

skiej strefy, gilowych. S teren możn. północno-z W rejoi loej”. Jedn ten wstars; oddziaływi kulturowej kulturowej mowany f południom ale też wy pozostaje że nie jest Odrą, na Przed Lubuskie gionówu kiej, a taj a zajmo' strefę pri ktihuran samych i nawschi terenu sj zróżniccj niej sze cj 1975, s. woj. md gdy we] „kultur skipoii na ten leźałob jącymi z tzw. nych i traktu czego mierze z kult ■kim dowy z kręg proce te pro pada kultu

n

lużyc

oęfc

stref;

okre

4