82367 SDC11007

występuje r, l przed samogłoską, np. gtbmSti 'grzmieć’, obok gromi, oslbpnęti obok sUpi itp.

Porównując odnośne wyrazy scs. z polskimi zauważamy, że zgłoskotwórczeniu I odpowiadają w języku polskim grupy er, ar, erz, a zgłoskotwórczemu / — grupy il,eł,ól,łu, wyjątkowo lo, a więc najczęściej samogłoska wyprzedza spółgłoskę płynną. W wypadku zwykłych połączeń r, l z jerami odnajdujemy polskie odpowiedniki w postaci grup re, łe, le, w których e jest wynikiem wokalizacji jeru i wymienia się z zerem samogłoski; w języku scs. jest też tu możliwa nowsza forma ze zwokalizo-wanym jerem. Oto niektóre przykłady:

scs. nmrbtb, simnti (f), poi. śmierć, śmierci', scs. plbnyjb, phnajego (/), poi. pełny, pełnego', scs. kna, knue (r-fi), poi. krew, krtoi', scs. phtb, phti (/+»), poi. płeć, płci itp.

W języku rosyjskim sonadtowi r odpowiada grupa er (er), a sonantowi / — grupa oł; zwykłym połączeniom jerowym r+t, l+t natomiast odpowiadają grupy ro i ło, np. przytoczone wyżej przykłady scs. możemy porównać z ros. smerf , połnyj, kroć’ (o uogólniono w następnych przypadkach), plot’ 'ciało¹ (o uogólnione jw.)

Ili

Pod względem sonantów podobne bardzo do języka scs. są języki słowacki i czeski, które do dziś zachowały jeszcze podobne głoski, choć nie we wszystkich wypadkach; większa frekwencja sonantów jest w języku słowackim, np. smrf, ćrpat', piny, źlty, dlhy, ale iierny, czes. mrt, piny, ale Huty, dlouhy, ierny, lerpati, por. scs. sbmrbtb, iripati, łnm, phm, ilbti, dlbgb, tj. simrtb, Itpati, cym, p[m, z/fa, djgb. Poza tym sonantyczne r zachowało się w języku serbochorwackim, np. smrt, sonantyczne / natomiast przeszło w u, np. pun 'pełny’.

Z pozasłowiańskich faktów można wskazać na połączenia ur, Ir, ul, il w języku litewskim, odpowiadające odnośnym sonantom ps. r, f, [, [.

Powyższe uwagi o charakterze porównawczym uzupełnijmy jeszcze krótkim zestawieniem tabelarycznym:

ps.	SCS.	poi.	ros.	czes.	. uwagi
W	trt	tort	tort	trt
*trp	trtgb	larg	targ	trh
*gldlo	gnlo	gardło	gorlo	hrdlo	lit. gurklys
tft	tft	tert, tort łerzt	tert, tert	tft, tert
*nmft*	nmrtfb	śmierć	smert	smrt	lit. mirtis
*mftnjb	mntinjb	martwy	mertcyj	mrtvp
Wz»	vnp	wierzch	cerch	vrch	lit. virSus
*ifnjb	łnnbjb	czarny	iernyj	łerni/	J

ps.	scs.	poi.	ros.	czes.	uwagi
%	1 ^tl‘	telt, tułt tłut, tłót	tołt	tlot, tłut tlout
*k[basa •p)kb •stlpb *s[nbce	khbasa plbkb Stlipi slmbce	kiełbasa pułk słup słońce	kołbasa Jtołk stołb solnce ( = sonce)	klobasa pluk sloup slunce	lit. pulkas lit. stulpas
tTt	ąt	tilt, telt tółt	tołt telt	tjp, tłut
*v[kb *plmjb *Źftijb	vlbkt phnijb Żlbtbjb	wilk pełny żółty	vołk połnyj źeltyj	vlk piny Huty	lit. cilkas lit. pilnas lit. geltas

§ 21. Imperfectum

a. Uwagi wstępne

Zaświadczony w języku scs. czas przeszły niedokonany, tzw. imperfectum, jest kontynuacją takiegoż czasu w języku ps. Jak poucza gramatyka porównawcza, jest to nowotwór, który nie kontynuuje stanu pie. Tworzony był w zasadzie od czasowników niedokonanych. Temat imperfektu pokrywa się w większości wypadków z tematem inf., częściowo jednak nawiązuje do tematu praes. odpowiednio przekształconego. Cechą tego czasu jest sufiks -ag- wymienny z -oś- przed następującym (palat. I), a stanowiący składową część długiego formantu (zakończenia) złożonego z kilku elementów w poszczególnych formach osobowych. Zakończenia form są następujące:

sg. 1. -ayt, -i-ay-b    pł. 1. -ay-oms, -f-ag-omb

2. -ai-e, -i-aś-e    2. -ai-ete, -l-aś-ete

3. -aS-e, -l-ai-e    3. -ay-g,    -ć-ajj-g

du. 1. -ax-ovi, -i-ay-oci 2. -aś-eta, -l-aś-eta 3. -aS-ete, -Ł-dś-ete

Do dziś imperfectum, oczywiście w różny sposób zmienione pod względem morfologicznymi i fonetycznym, zachowały języki bułgarski, macedoński, serbochor-wacki i łużyckie.

Bj j    Z. S t i e b e r, op. cit., «. 34 - 35). Dawne grupy ir. U, tir, ul przeszły tam w sr, W, sr, aI, przy czym

‘ Prawdopodobnie na dużym obszarze wachodnioałowiańskim nie istniały sonantyczne f, J <P* ^jcr* ^{,raktow4r,e mocnc} P⁶*™¹ się ^wokalizowały. W związku z tym powstały grupy er, er, ot.

n

«•

83