87206 skanuj0092 (22)

Metody i sposoby obróbki materiałów określa technologia; ona też wpływ w znaczącym stopniu na poziom ich wykorzystania, wielkość powstających odpadów i strat oraz jakość uzyskiwanych produktów. Postęp technologiczny wyraża się we wprowadzaniu: 1) technologii bezodpadowych, pozwalających na kompleksowe zagospodarowanie wsadu, 2) mało energochłonnych technologii, 3) optymalizacji ciecia i rozkroju materiałów oraz doboru postaci technologiczć nej materiałów, 4) metod automatycznej kontroli jakości i technologii dokładnego formowania detali, 5) technologii opartych na przetwórstwie surowców i materiałów odpadowych.

Dobór materiałów polega na opracowaniu wariantów wsadów, kompozycji surowcowych i materiałowych, projektów zmian w stosowanych przedmiotach pracy oraz na wdrażaniu tych projektów do produkcji. Ukształtowanie struktury wariantu materiałowego następuje w wyniku stosowania zarówno zmiany składników (substytucji), jak i komplementarnego doboru, wyrażającego się w upraszczaniu, kombinowaniu i wzbogacaniu wariantu. Podstawowe znaczenie dla doskonalenia kompozycji materiałowych mają: postęp w produkcji nowoczesnych materiałów, inżynieria materiałowa zajmująca się generowaniem innowacji materiałowych, analiza wartości, nowoczesne metody poszukiwań efektywniejszych zamienników materiałowych, matematyczne metody optymalizacji wsadu itd. (szerzej zob. [1.7, s. 11-26]).

Ważną dziedziną racjonalnego gospodarowania materiałami w przedsiębiorstwie jest badanie ich wykorzystania w procesach produkcyjnych oraz ustalanie miejsc i przyczyn nadmiernego zużycia. Podstawowe instrumenty stosowane w tym zakresie to normowanie i kontrola zużycia materiałów.

Normowanie zużycia zmierza do ustalenia najbardziej celowego poziomu nakładów materiałowych w produkcji. Efekt tego procesu — norma zużycia -określa ekonomicznie uzasadniony poziom nakładu materiałowego na jednostkę⁴ wyrobu. Oznacza to, że norma musi spełniać warunek minimalizacji łącznych nakładów wszystkich czynników produkcji wyrobu. Norma zużycia jest wielkością stosunkową i składa się z: 1) nakładu materiałowego (przedmiotu normy), 2) odniesienia normy -- czyli produktu, na który jest zużywany materiał. Norma spełnia dwie główne funkcje: planistyczną i kontrolno-analityczną. W pierwszej z nich normy służą przede wszystkim do planowania zużycia oraz kosztów materiałowych i sterowania zapasami. W funkcji kontrolno-analitycznej norma pełni rolę układu odniesienia w ocenie poziomu zużycia faktycznego, jest też podstawą analizy materiałochłonności wyrobu, poziomu technologii oraz nieprawidłowości w przebiegu procesów produkcji.

Norma zużycia składa się z kilku elementów. Ogólna postać analityczna normy jest następująca:

N_t+S_p + O_t

gdzie: Ab — norma zużycia materiału,

§8

I

:

■m

w

%

Ab

N_t — zużycie teoretyczne,

S_p — straty produkcyjne,

O — odpady.

Zużycie teoretyczne, zwane również materiałem netto, stanowi tę część materiału, która została przekształcona w substancję wyrobu (bez strat). Straty produkcyjne są to ilości materiału, które w toku operacji produkcyjnych, w optymalnych warunkach techniczno-organizacyjnych, zostały utracone bez możliwości spożytkowania w innych procesach. Odpady stanowią ilość materiału nie wykorzystanego w danym procesie, lecz odzyskiwanego w formie przydatnej w innych procesach produkcyjnych lub w postaci substancji nieużytecznej gospodarczo.

Jakość i poprawność norm zużycia zależy od przestrzegania określonych zasad i stosowania właściwych metod normowania. Do najważniejszych zasad normowania zużycia w przedsiębiorstwie należy:

1)    stosowanie dokładnej analizy techniczno-ekonomicznej warunków produkcji,

2)    dobór właściwych metod normowania,

3)    aktualizacja i kompletność norm zużycia,

4)    uwzględnianie konkretnych potrzeb użytkowników bazy normatywnej.

W normowaniu zużycia stosowane są dwie grupy metod: statystyczne

i techniczne.

W metodach statystycznych zużycie normatywne określa się na podstawie danych z analiz zużycia w ubiegłych okresach sprawozdawczych w sposób sumaryczny, tj. bez analizy samej normy i szczegółowej analizy czynników' determinujących poziom zużycia.

Metoda techniczna opiera się na analitycznym rozbiorze normy na składniki elementarne i określaniu poziomu ich zużycia na podstawie skrupulatnych badań czynników go kształtujących. W ramach metody technicznej wyróżnia się następujące metody szczegółowe: t) analityczno-obliczeniowa, w której zużycie normatywno ustala się na podstawie wzorów matematycznych, formuł z wykorzystaniem literatury fachowej i z uwzględnieniem parametrów prowadzenia procesu wytwarzania, 2) doświadczalno-laboratoryjna, która opiera się na analizie danych empirycznych pochodzących z badań laboratoryjnych oraz prób w^r niepełnej skali technicznej, 3) doświadczalno-produkcyjnej, w której norma zużycia jest określana na podstawie pomiarów i prób wykonywanych w warunkach produkcyjnych.

Kontrola zużycia materiałów jest realizowana w formie:

l) kontroli wstępnej, która polega na dysponowaniu materiałami do produkcji na podstawie limitów poboru ustalanych według norm zużycia i zadań produkcyjnych, a dodatkowe ich pobranie wymaga akceptacji przez komórkę organizacyjną, nadzorującą dyspozycję materiałową,