87983 Skanowanie 10 03 11 29 (5)

Jesi ono typowym dla człowieka przejawem jego świadomego zachowania” (Kurnal — red., 1979, ss. 37—38).

Zgodnie z teleologicznym obrazem wychowania, działalność pedagogiczna jest pewną formą planowej praktyki ludzkiej; jest to system i sekwencja czynności, uruchamianych i kierowanych przez cel. Przeciwieństwem działania celowego jest zachowanie bezcelowe, are-fleksyjne, zautomatyzowane, stereotypowe. Cele wychowania mają z reguły swe źródło w określanych potrzebach społecznych lub jednostkowych. W ramach praktyki wychowawczej można realizować cele o różnej treści, niejednakowej randze i różnym stopniu złożoności. Światłym celem dydaktyczno-wychowawczym jest nauczyć swe dzieci jazdy na rowerze, umiejętności pływania, sztuki gotowania, prowadzenia gospodarstwa domowego itp. Ważnym celem jest nauczenie ludzi prowadzenia samochodu i sposobów poruszania się w ruchu ulicznym. Nauczyciel może stawiać sobie za cel nauczenie języku obcego określoną grupę młodzieży. W pewnym przedziale wieku istotną sprawą staje się znajomość s a v o i r - v i v r e ’ u — w teorii i w praktyce. Innym celem może być przygotowanie dzieci do podjęcia nauki szkolnej lub wyposażenie całego dorastającego pokolenia w podstawowe wiadomości o przyrodzie, społeczeństwie i kulturze. W typowym podręczniku pedagogiki czytamy, że wychowanie (w ogóle) zorientowane jest na osiągnięcie następujących celów:

—    przygotowanie dzieci i młodzieży do życia w społeczeństwie,

—    przysposobienie do podjęcia pracy zawodowej,

—    przygotowanie do uczestnictwa kulturalnego,

—    zapewnienie wszechstronnego rozwoju osobowości

(.Pedagogika, 1980, cz. I, rozdz. VI).

Praktyka wychowawcza może więc realizować cele bardzo roz-Zrń/ricowame make. Cele te stymulują działania o różnej treści, różnej randze i różnym stopniu złożoności. Z jednej strony mamy do czynienia ze stosunkowo prostymi i krótkotrwałymi zabiegami wychowawczymi, dotyczącymi poszczególnych jednostek lub grup i zmieniającymi „powierzchniowe” strefy osobowości. Z drugiej strony mamy do czynienia z rozbudowanymi i złożonymi systemami działania (jak np. system szkolny), które realizują cele bardzo złożone, w olbrzymiej skali, o dalekosiężnych skutkach dla życia społeczeństwa i poszczególnych jednostek.

Cele w edukacji różnicują się tak, jak podmioty działania. Inne cele stawia przed sobą zawodowy pedagog, np. nauczyciel w szkole, inne ma instruktor harcerski, inne cele przyjmują rodzice w domu, inne duchowny w konfesjonale. Istnieją cele działań jednorazowych i powtarzalnych. Są cele działań jedno- i wieloosobowych. Można wyodrębnić cele poszczególnych nauczycieli, szkól i cele systemu

07 fi Roman Schulz

szkolnego jako całości. Swe własne cele posiada nauczyciel fizyki, ma je szkoła muzyczna i cały system wychowania przedszkolnego.

Podstawą zróżnicowania celów edukacyjnych są także własności „obiektu” działania. Istnieją cele uwzględniające czysto osobniczy punkt widzenia („wszechstronny rozwój osobowości”); jak wiemy ujęcie takie jest dziś najbardziej rozpowszechnione w pedagogice. Istnieją również jednak formuły uwzględniające społeczny wymiar działalności dydaktyczno-wychowawczej.

Sposób

konstruowania i uzasadniania celów

wychowania

Dia rozumienia pedagogicznego obrazu wychowania istotne jest również to, w jaki sposób cele wychowania są konstruowane (a następnie artykułowane) oraz jakie są kryteria ich uzasadnienia. Analiza istniejącej rzeczywistości pokazuje, że można tu wyróżnić trzy przypadki:

—    metodę filozoficzną, wywodzącą cele wychowania z określonych ideologii i uzasadniającą je przez ogólniejsze systemy wartości;

—    metodę poznawczą, odwołującą się do osiągnięć nauki — zwłaszcza nauk społecznych, takie!) jak: psychologia, socjologia, antropologia;

—    metodę administracyjną, wyprowadzającą cele wychowania z określonych norm prawnych i przepisów.

Bardziej szczegółowa charakterystyka powyższych metod nie mieści się w planie naszych rozważań.

Program wychowania. Organicznym składnikiem pedagogicz- Konccpci.i nego obrazu wychowania jest również określona koncepcja programu wyćiiow“ni.i wychowania. Rodzą się więc pytania: Czym jest program wychowania?

W jaki sposób należy go określać? W jakim stosunku pozostaje on do pozostałych elementów praktyki wychowawczej? Czy w obecnym myśleniu pedagogicznym pojęcie programu wychowania rozumiane jest prawidłowo? Przedstawiany tu obraz edukacji byłby niekompletny, gdybyśmy nie spróbowali udzielić choć częściowej odpowiedzi na te pytania.

Realizacja prostych celów zwykle nie sprawia ludziom żadnych problemów. Chcąc przejść z jednej strony ulicy na drugą, wystarczy to po prostu uczynić w dozwolonej sytuacji. Co innego w przypadku realizacji celów złożonych, gdy między ustanowieniem celu a jego osiągnięciem występuje cała sekwencja działań pośrednich i pośredniczących. Wówczas potrzebny jest program.

Program działania jest pochodną celu i pozostaje z nim w ścisłym związku. Jeżeli naszym celem jest zbudowanie domu, wyprodukowanie samochodu lub napisanie książki, program naszego działania obejmuje złożoną serię transformacji, dzięki którym tworzywo pracy

Elementy ped

ngogicznego obrazu wychowania

277