89405 SNV36586

prioi Krasickiego - dokonała przewartościowania tradycji rodzimej z punktu widzenia przydatności dla realizacji wzorca wykształconego w kła-•yeyityctnąj (głównlo XVU-wiecznej) literaturze francuskiej, Przy pełnej zgodności dotyczącej rozumienia celów, istoty oraz wyznaczników całościowej konstrukcji wypowiedzi litorackiej podporządkowanej zasadom retoryki, linie te różniły się przede wszystkim w sposobach realizowania zasadniczych założeń stylistyczno-językowych: doboru słownictwu, toku składniowego, form weryfikacyjnych, posługiwania się niektórymi formami stylistycznymi, np, pcryfrnzą, alegorią, personifikacją itp. Wiązało się z tym odmienne pojmowanie czytelniczego adresu poezji, kierowanej bądź do kręgów szlacheckich przywykłych do tradycyjnego, burokowosnskiego modelu twórczości słownej, bądź też wymagającej od odbiorców kultury literackiej opartej na preferencji jasności, logiki i precyzji poetyckiego wywodu,

Dramat, Najwcześniejsze realizacje otrzymał klasycyzm polski w teorii i praktyce dramaty* ernąj, co było związane z bliskimi mu tendencjami teatru szkolnego jezuitów, a także z ogromną rolą przypisywaną w polityce kulturalnej obozu reform instytucji teatru jako sztuce najbardziej publicznej i dysponującej najbardziej wielostronnymi środkami oddziaływania. Pierwsze próby były podjęciem gatunku tragedii o temacie historycznym jako formy dramatu politycznego, mającego kształtować poglądy polityczne i moralno-obyczajowe postawy odbiorców (S. Konarskiego Tragedia Rpammmd\\ 1756; W. Rzewuskiego Żółkiewski* 1758 i W ładysław pod Warną* 1760; później zaś J. Wybickiego Zygmunt August, 1783 i Władysław pod W\vrną Niemcewicza, 1787—1788). Przy dążności do przekształcenia i udydaktycznienia wzorca XVU-wiecznej tragedii francuskiej (np, koncepcja optymistycznego rozwiązania konfliktu dramatycznego) tragedie te zachowały podstawowe elementy tego wzorca w zakresie konstrukcji bohatera dramatycznego i jego społecznej pozycji, w zakresie konfliktu (miedzy tradycyjną etyką a sumieniem obywatelskim), kompozycji (zachowanie reguł jedności), budowy dialogu (jako rozłożonych na głosy tyrad retorycznych) i stylu retorycznego. Niemal równolegle, ale bardziej obficie rozwijała się -»komedia, nawiązująca do wzorów pomoliero\Ysktej komedii francuskiej (Bohomołec, Zabłocki. Krasicki, A. K. Czartoryski). preferująca konflikt typu obyczajowego, bohatera charakteryzowanego jako typ. budowę dialogu głownie jako uzasadnionej sytuacyjnie konwersacji lub dysputy, której cechy stylistyczne motywowane były sytuacyjnie, jednakże przy pełnym zachowaniu zasady stosownosd stylistycznej. Jednocześnie w komedii klasycy stycznej występowały pewne infiltracje tendencji sentymentalnych łBohomolec) i rokokowych (Zabłockik nie prowadzą co jednak do istotnych przekształceń wzorca klasycystycznego. Realizowała go też w pełni odmiana komedii politycznej, reprezentowana głów. nie przez Powrót posła Niemcewicza (1791).

Gatunki liryczne i dydaktyczne. Klasycyzm polski, programowo unikając tematyki osobistej w poezji, nie posługiwał się też pojęciem liryki, w teorii wydzielając odmianę poezji, „w której poeta sam mówi”, w praktyce zaś uprawia-jąc różnorodne odmiany poezji lirycznej - albo podciągane pod bardzo szeroko rozumiane poję. cic ody (np. u Naruszewicza), albo funkcjonują, cc bez etykiety gatunkowej, po prostu jako wiersze (u Krasickiego). Obok ody, traktowanej ciągle jako koronny gatunek poetycki, do kanonu poezji klasycystycznej należały: -> list poetycki, *♦ satyra, -+ sielanka, -*• bajka, -»anakreontyk i niektóre formy -+ epigramaty ki. Niezależnie od istotnych z klasycystycznego punktu widzenia różnic gatunkowych poezja ta przejawia wyraziste tendencję wspólne (szczególnie w zakresie gatunków ściśle lirycznych oraz satyry i sielanki; tendencje te w najmniejszym stopniu dotyczą bajki jako gatunku rządzącego się w dużym stopniu swoistymi prawami), wynikające z przenoszenia na inne gatunki właściwości poetyckich szczególnie cenionej i preferowanej ody. Są to: charakter okolicznościowy, powiązanie z konkretnymi wydarzeniami lub osobami powszechnie znanymi; koncepcja ,ja" mówiącego jako abstrakcyjnego podmiotu pouczającego lub perswadującego, prezentującego powszechny, ponadczasowy punkt widzenia oraz rozumowo sprawdzalne racje; arbitralny autorytet owego ,ja", jego wyższość wobec założonego odbiorcy jako obiektu zabiegów perswazyjnych; dystans zarówno wobec adresata, jak i obiektywizujący stosunek do spraw podejmowanych w utworze, wykluczający emocjonalne zaangażowanie się w te sprawy mówiącego jako reprezentanta racji jednostkowych; zretoryzowany monolog jako forma podawcza, najczęściej adresowany do osoby konkretnej lub personifikowanego zjawiska; adres taki stanowił sytuacyjną motywację wypowiedzi: kompozycja podporządkowana tokowi retorycznej perswazji lub racjonalnej argumentacji; w zakresie stylu: obok różnic związanych z realizacją wspomnianych wyżej linii estetycznych ogólnie respektowane tendencje przejawiały się w jasności języka, preferowaniu jednoznaczności i wyrazistości semantycznej słów, słownictwa abstrakcyjno-pojęciowego, posługiwania się figurami retorycznymi i klarownym, retorycznym tokiem składniowo-intonacyjnym. Pewne modyfikacje tych zasad ogólnych — na rzecz obrazowości i sw oistego bogactwa języka poetyckiego — wystąpił) w twórczości Naruszewicza. Istotną sprawą — aczkolwiek zupełnie nie zbadaną — było tworzenie się charakterystycznej dla stylu klasycystycznego frazeologii poetyckiej i stałych, powta-