Cele i główne cechy literatury |
* Poezja to spontaniczna ekspresja uczuć ■ Literatura ma podejmować problemy uniwersalne i rozterki jednostki. ■ Nie może być obojętna na sytuację zniewolonego narodu, jego kulturę i historię. ■ Odrzuca klasyczne reguły poetyckie i wzorce kultury francuskiej, nawiązuje do literatury Północy (np. celtyckie ballady), średniowiecza, orientu, twórczości ludowej. ■ Chętnie przeplata wątki realistyczne i fantastyczne. ■ Preferuje gatunki mieszane (stąd np. poemat dygresyjny, powieść poetycka, ballada). • Romantycy wywołują i pielęgnują klasyczny mit arkadyjski. ■ Zwrot ku duchowości, mistycyzmowi, uczuciu, wierze. ■ Kult poezji i talentu poety. |
Tematyka |
■ Wprowadzenie do literatury tematów i gatunków nowych (nie zgodnych z klasycznymi normami): np. fantastyki ludowej. ■ Patriotyczna, walka o wolność (spisek, powstanie) i niepodległościowa, wyidealizowany obraz dawnej Polski (np. „Pan Tadeusz”). ■ Miłosna (liryka miłosna, wątek miłosny często splata się z patriotycznym). ■ Moralna, zw łaszcza w początkowym okresie wiążąca się z metafizyką. ■ Młodość, intuicja przeciw' wiedzy i autorytetowi starego mędrca. ■ Motywy wielu utworów - wieszczowie naw iązują do historii starożytnych państw (Termopile, Cheronea), mitologii czy postaci literatury („Oda do młodości” Adama Mickiewicza, „Grób Agamemnona” Juliusza Słowackiego). ■ Do złotego wieku i epoki peryklejskiej nawiązuje Norwid w „Fortepianie Szopena”, w koncepcji sztuki w Promethidionie. : |
Typ autora |
■ Najpełniejsza ludzka osobowość, geniusz obdarzony umiejętnością intuicyjnego poznawania prawd metafizycznych. ■ Przeznaczony do roli przywódcy narodu. ■ Wolna indywidualność obdarzona w sferze sztuki mocą stwarzania równą boskiej. |
Typowy bohater |
■ Bohater werterowski - utożsamiany z bierną rezygnacją, nostalgią ucieczką w św iat wewnętrzny, popełnieniem samobójstwa. * Bohater bajroniczny - uosabiający silne namiętności i konflikty moralne. ■ Bohater renejski - przesadnie przywiązany do samotności, brak sensu życia. ■ Bohater rosyjski - zniechęcony do życia, przygnębiony, nie urnie znaleźć celu i sensu ży cia. ■ Poeta - silna indywidualność, zbuntowana przeciwko ogólnemu porządkowi światą cierpiąca z powodu nieszczęśliwej miłości; szalona, dążąca do wolności i szczęścia w sprzeczności z racjami ogółu; z czasem ulega przemianie i odkrywa sw oje powołanie w służbie narodowi jako wieszcz lub stacza w alkę z Szatanem albo Bogiem. ■ Szlachcic - patriota o wielu cechach wyidealizowanego Sarmaty. ■ Chłop / wiejska dziewczyna - poniżani, wykorzystywani przez pana. |
Zasady poezji |
■ Przeważa sylabotonizm (spełnienie wszystkich wymogów wiersza sylabicznego oraz stały, powtarzający się w obrębie wersu układ sylab akcentowanych i nie akcentowanych (stóp), jednak w ramach jednego utworu mogą wystąpić silnie zróżnicowane wzorce rytmiczne (np. Dziady), pojawiają się naw'et elementy wiersza walnego * Prowadzą grę konwencjami klasycznym np. w II i IV części Dziadów' wy stępuje chór oraz zasada trzech jedności |
Uprawiane gatunki literackie, najbardziej znane dzieła |
■ Praktykują klasyczne gatunki: oda („Oda do młodości” A. Mickiewicza), pieśń, hymn (Smutno mi. Boże” J. Słowackiego, rapsod („Bema pamięci żałobny rapsod” C. K. Norwida), ale także wykorzystują gatunki literackie typowe dla romantyzmu. * Gatunki romantyczne mają charakter synkretycznych. ■ Ballada - „Ballady i romanse” („Romantyczność”, „Lilie”, „Świteź”, Świtezianka” „Rybka”) Adama Mickiewicza ■ Dramat romantyczny - „Dziady” cz. IV cz. III Adama Mickiewicza, „Kordian” Juliusźa Słowackiego, „Nie -Boska komedia” Zygmunta Krasińskiego ■ Epopeja - „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza ■ Gawęda szlachecka - „Pamiątki Soplicy” Henryka Rzewuskiego ■ Komedia - „Pan Jowialski”, „Mąż i żona”, „Śluby panieńskie”, „Zemsta” Aleksandra Fredry ■ Powieść epistolarna - „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego ■ Pow ieść poetycka - „Grażyna”, „Konrad Wallenrod" Adama Mickiewicza. „Giaur” Georga Gordona Byrona ■ Poemat liryczny - „Anhelli” Juliusz Słowackiego * Poemat dygresyjny - „Beniowski” Juliusza Słowackiego, „Grób Agamemnona” _ fragment utworu „Podróż do ziemi świętej z Neapolu” * Sonet - „Sonety krymskie” Adama Mickiewicza ■ Tragedia - „Faust” Johanna Wolfganga Goethego ■ Cyprian Kamil Norwid - „Fortepian Szopena”, "Do obywatela Johna Brown”, „Żydowic polscy”, „Coś ty Atenom zrobił Sokratesie”. |
Pojęcia |
bajronizm, fantastyka, gotycyzm, historyzm, indywidualizm, irracjonalizm, ludowość, mistycyzm, mesjanizm, osjanizm, orientalizm, profetyzm, prowidencjalizm, reneizm, spin tualizm, werten zm |
10