img009

narodowych, regionalnych, rodzinnych, rozwój techniczny i informatyczny, za którym nie nadążają osoby starsze). Autorka twierdzi ponadto, że margi nalizację społeczną osób starszych w Polsce pogłębiają: niska aktywność In dzi starszych w walce o swoje prawa i przywileje, swoista „pokora” i „duma" starszego pokolenia (nie należy ubiegać się o pomoc ze strony instytucji, gdyż świadczy to o nieporadności życiowej i niewłaściwym wychowaniu dżin ci), ograniczony dostęp do informacji, ignorowanie ludzi starszych i starowi przez media, brak zainteresowania prawami i potrzebami ludzi starszych (priorytetem są bowiem problemy związane z biedą i bezrobociem), nieko rzystna sytuacja w służbie zdrowia i pomocy społecznej (niewydolność sys tomów), arogancja i nieżyczliwość urzędników, brak integracji społecznej, postawy wobec starości oraz negatywny stereotyp polskiej starości⁶⁴. Nato miast B. Szatur-Jaworska podkreśla, iż marginalizacja ludzi starszych spo wodowana jest przede wszystkim brakiem rodziny lub brakiem z nią kontaktów oraz złym stanem zdrowia⁶⁵. Inne przyczyny marginalizacji najstarszego pokolenia to — według B. Synaka — słaba identyfikacja osób starszych z zachodzącymi przemianami, co wynika z ostrej krytyki okresu PRL-u⁶⁶.

E. Trafiałek twierdzi, iż marginalizacja najstarszej grupy wiekowej w Polsce przebiega stopniowo. Obejmuje rezygnację z pełnienia wielu ról społecznych (głównie roli pracownika), zerwanie kontaktów z ludźmi, ograniczony dostęp do dóbr i usług oraz instytucji (edukacyjnych, socjalnych, kulturalnych, politycznych). Narastająca izolacja, bezradność, bierność, obojętność, marazm, oczekiwanie na pomoc ze strony osób lub instytucji wraz z istniejącymi przejawami dyskryminacji społecznej ludzi starszych, często prowadzą do niemal całkowitej nieobecności starszego człowieka w życiu społecznym⁶⁷. Równocześnie większość ludzi starszych w Polsce utożsamia się z negatywnym stereotypem starości, godząc się „z pauperyzacją, zepchnięciem na margines życia społecznego, [...]. Ich potrzeby ulegają minimalizacji. Są zagubieni, mało widoczni, [...] pozbawieni możliwości dochodzenia swych praw, rzadko zdolni do zabiegania o akceptację, miłość, szacunek, o swoje prawa - wykluczeni bezradnością, nienadążający za wyzwaniami współczesnego życia”⁶⁸. Jednakże - jak podkreśla autorka - osoby mobilne, aktywne w różnych sferach życia społecznego, o wysokich kwalifikacjach zawodowych nie podporządkowują się stereotypowi wykluczenia⁶⁹.

E. Trafiałek, Marginalizacja ludzi starych..., s. 471-476; tejże, O nową politykę społeczną wobec starości. W: Polska a Europa. Procesy demograficzne u progu XXI w. Proces starzenia się ludności Polski i jego społeczne konsekwencje..., s. 188.

^1,5 B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy..., s. 31.

^wi B. Synak, Polska starość..., s. 130; B. Synak, Pozycja społeczna..., s. 14.

^I)! E. Trafiałek, Marginalizacja ludzi starych..., s. 475-476.

⁹⁸ E. Trafiałek, Polska starość..., s. 109.

*’⁹ E. Trafiałek, Człowiek stary..., s. 583.

Uwaga gerontologów, polityków społecznych, jak i pedagogów skupia i>l><■(me na możliwościach przeciwdziałania marginalizacji społecznej lu-.1,1 .i.uszych. Akcentuje się przede wszystkim konieczność stworzenia tali i, li warunków życia najstarszej generacji, aby możliwy stał się jej powrót .I,, nklywnego udziału w życiu społecznym. Podstawą jest zlikwidowanie

. l uli.....cznych przyczyn marginalizacji społecznej osób starszych. Znaczącą

mli w zapobieganiu marginalizacji społecznej najstarszej grupy wiekowej l.i Iu.uije się działaniom z obszaru pomocy społecznej, których celem ma Im' włączenie ludzi starszych do różnych wspólnot¹.

Skutecznym sposobem walki z problemem dyskryminacji i marginaliza-i |i potocznej osób starszych mogłoby być podjęcie realizacji postulatów U Mynoka zawartych w następujących słowach: „Ludziom starym trzeba [...] .Im |    | ..powód do dalszego życia«, a to oznacza nie tylko (choć ma podsta

wowe znaczenie) zapewnienie seniorom godziwych warunków materialnych, . li ii u i ■ ) opieki zdrowotnej i socjalnej - słowem poczucia bezpieczeństwa. »Po-wml do dalszego życia« to także międzypokoleniowa solidarność i sieć konin U ów rodzinnych, to zachowanie samodzielności gospodarczej w domu, polni In nie oparcia w społeczności sąsiedzkiej i lokalnej, możliwość i chęć ulilywnego życia, możliwość wykorzystania wzrastającego potencjału star-.,•! .go pokolenia dla społeczno-ekonomicznego i kulturowego rozwoju nasze-l u i kraju. Tylko wówczas można w pełni zapobiec ..społecznemu wykluczaniu starszych osób, ich marginalizacji, dalszej deprecjacji starości, przejawom »ageizmu« i stereotypizacji”².

5. Sytuacja rodzinna ludzi starszych

Rodzina jest podstawową grupą społeczną i naturalnym środowiskiem /ycia dla wszystkich osób bez względu na wiek. W okresie starości zwiększa się wartość rodziny, co jest m.in. wynikiem wycofywania się z szerszych kręgów społecznych. W życiu osoby starszej rodzina odgrywa zatem olbrzymią rolę, jest najważniejszym środowiskiem życiowej aktywności i grupą odniesienia. Prawidłowo funkcjonująca rodzina dostarcza człowiekowi star-n/.emu wsparcia w różnych wymiarach (tj. wparcia instrumentalnego, wartościującego etc.). W razie choroby czy niepełnosprawności osoby starszej, to przede wszystkim rodzina zapewnia jej opiekę i pielęgnację, stając się główną grupą samopomocy. Rodzina jest zarazem najbardziej pożądanym źródłem pomocy, gdyż wraz z jej udzielaniem zaspokajanych jest wiele innych

89

1

   Por. m.in. M. Orłowska, Pedagogika społeczna i praca socjalna a kwestie marginalizacji społecznej. W: Bezpieczeństwo człowieka w środowisku lokalnym. Pod red. W. Ciczkow-uliiego. Olsztyn 1999, s. 435; E. Trafiałek, Marginalizacja ludzi starych..., s. 477.

2

   B. Synak, Polska starość..., s. 132-133.