0000021

42

1.    Typ górny (dotyczył zmian występujących w kręgach od LI do HI i obejmował 2 lub 3 kręgi) występował wyłącznie w kręgosłupie lędźwiowym w 70 przypadkach (31,81%) lub łącznie ze zmianami w dolnych kręgach piersiowych w 45 przypadkach (20,45%).

2.    Typ dolny (dotyczył zmian występujących w kręgach od L m do V i obejmował 2 lub 3 kręgi) stwierdzany był w 15 przypadkach (6,81%).

3.    Typ totalny (dotyczył 4 bądź 5 kręgów) występował wyłącznie w kręgosłupie lędźwiowym w 64 przypadkach (29,09%) oraz wspólnie ze zmianami w dolnym odcinku piersiowym kręgosłupa w 21 przypadkach (9,54%).

4.    Typ pośredni (dotyczył kręgów od L IT do IV) stwierdzono w 5 przypadkach (2,24%).

Częstość występowania zmian w poszczególnych kręgach przedstawiona jest graficznie na rysunku 25, a częstość występowania poszczególnych typów — na rysunku 26.

Zmiany statyczne kręgosłupa lędźwiowego towarzyszyły ch.Sch. w 75 przypadkach, czyli w 34,09%. Występowały jako:

zmniejszenie lordozy (delordozy)	- 34	przyp.	(15,45%)
kifozy lędźwiowe	- 3	J>	(1,36%)
zwiększenie lordozy	- 2	H	(0,91%)
skoliozy łącznie	- 23	JJ	(10,45%)
w tym lewostronne	- 15	>>	(6,82%)
prawostronne	- 8		(3,64%)
ostre ustawienie kręgów krzyżowych	- 10		(4,54%)

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Stwierdzenie w badanym materiale w kręgosłupie lędźwiowym zmian związanych z ch.Sch. w 220 przypadkach, czyli w 17,07%, wskazuje, że jej umiejscowienie w tym odcinku nie należy do rzadkich i jest zbliżone do podawanych w piśmiennictwie średnich częstości lokalizacji w części piersiowej [18, 30, 107]. Ponieważ badania dotyczyły przeważnie osobników płci męskiej, co wynika z charakteru uprawianych dyscyplin sportowych, nie można więc na ich podstawie wyciągać wniosków o liczebności zmian u poszczególnych płci. W piśmiennictwie, poza opracowaniem Edgrena i Vainio [22], opartym na 900 badanych osobnikach, nie znaleziono publikacji o równym naszemu liczebnie materiale. Dane dotyczące częstości ch.Sch. w nim zawarte są niskie i podają jego występowanie w 3-5%.

Rozpatrując częstość pojawiania się poszczególnych zmian wykazano, że przepukliny dotrzonowe były obecne w największej liczbie przypadków; na drugim miejscu znajdowały się procesy w płytkach nakrywowych i listewkach brzeżnych a prawie równie liczebnie spostrzegane zmiany w kształcie trzonów kręgowych zajmowały miejsce trzecie. Najmniej licznie spostrzegane były one w krążkach mię-dzykręgowych. W grupie przepuklin najczęściej stwierdzano formy miskowate, w grupie płytek nakrywowych zgęszczenia, zaś w zmianach kształtu trzonów — zniekształcenia klinowate.

Analiza zmian występujących w postaci lędźwiowej ch.Sch. dowodzi, że w rozpoznaniu decydująca jest zarówno ich ilość, charakter i nasilenie, jak i umiejscowienie. Obrazy najczęściej spotykane uważać należy za najbardziej typowe dla ch.Sch. — są nimi modele zmian dwucechowych, zaś na następnym miejscu modele trójcechowe. Najczęstsze objawy kształtujące obraz rtg. to zmiany w płytkach nakrywowych, występowanie przepuklin dotrzonowych i zmiany kształtu trzonów we wzajemnych wariantach kombinacyjnych. Do obrazów rzadszych należą modele czterocechowe, o pełnej symptomatyce ch.Sch., i modele jednocechowe. Występowanie modeli jednocechowych. dowodzi, że rozpoznanie ch.Sch. na podstawie obecności jednej cechy jest możliwe. Przeczy to niektórym danym piśmiennictwa twierdzącym, że obecność przepuklin śródmiąższowych [23] nie jest wystarczająca do rozpoznania ch.Sch. Modele jednocechowe kształtowane są nie przez wszystkie grupy objawów. Same zmiany w krążkach międzykręgowych nie mogą o nim stanowić. Zmiany w modelach jednocechowych muszą być jednakże znacznie wyrażone i obecne w większej liczbie kręgów; nieznaczne stanowiły największe trudności rozpoznawcze z prawidłowymi obrazami rozwojowymi, zwłaszcza w grupie nisko-wiekowej. Uważamy, że przyczyna tak dużej rozbieżności liczbowej, dotyczącej częstości występowania ch.Sch., leżeć może w rozmaitej interpretacji tych obrazów.

Zaobserwowano również, że jedne zmiany występują jedynie na pewnych wysokościach kręgosłupa lędźwiowego, inne zaś pojawiają się niezależnie od nich. Zniekształcenia klinowate obejmują wyłącznic kręgi górne od L I do III, natomiast wydłużenia tylno-przednie — trzony dolnych kręgów L V, rzadziej L IV. Deformacje oraz fragmentacje płytek nakrywowych i listewek brzeżnych spotyka się tylko w trzonach od L I do III. Pozostałe zmiany występować mogą we wszystkich kręgach lędźwiowych. Znacznym ułatwieniem rozpoznania jest stwierdzenie zmian również w dolnych kręgach piersiowych.

Topografia zmian jest pomocna w rozpoznaniu. Sporządzone zestawienia wykazują, że zmiany w odcinku górnym kręgosłupa lędźwiowego, czyli postać górna, mają zdecydowaną przewagę nad innymi umiejscowieniami. Zmiany o tej lokalizacji, nawet mniej wyrażone, przemawiają za ch.Sch. w większej mierze niż umiejscowione poniżej L III. Na drugim miejscu pod względem częstości występowania zmian, stoi typ totalny. Wykazanie na podstawie przeprowadzonego podziału topograficznego możliwości występowania typu dolnego znane jest w piśmiennictwie bardzo mało, głównie jako tzw. objaw Knutssona [53], polegający na wydłużeniu wy miarów a—p trzonu L V. Godne podkreślenia jest, że dzięki analizie rozmieszczenia zmian stwierdzono występowanie ch.Sch. w pośrodkowych kręgach lędźwiowych w tzw. typie pośrednim.

Zmiany statyczne towarzyszące ch.Sch. polegały przede wszystkim na zniesieniu lordozy, czyli tzw. płaskowaceniu okolicy lędźwiowej, które występowało u 15,45% badanych, tj. 3-krotnie częściej niż stwierdzane u osobników bez ch.Sch. [informacja osobista]. Zrozumiały jest niski odsetek osobników (0,91%) z pogłębieniem lordozy, będącej w tym umiejscowieniu ch.Sch. objawem paradoksalnym. Skoliozy, głównie lewostronne, występujące w 10,45%, pojawiały się dwukrotnie częściej niż u obserwowanych osobników równowiekowych bez choroby [informacja oso-