Ideologia „socjalizmu demokratycznego”

1. Geneza socjaldemokracji

• nurt socjaldemokratyczny już od końca XIX wieku

• 1893r. powstało Independent Labour Party

• 1890r. powstało Sozialdemokratische Partei Deutschlands - SPD

• ale otwarte zerwanie z marksizmem - dopiero początek XX wieku

• wpływ na tę ewolucję miały socjalne osiągnięcia angielskiej i niemieckiej klasy robotniczej przekonanie o możliwości pokojowego przeobrażenia kapitalizmu w socjalizm

• 1919r. formalne zerwanie nurtu socjaldemokratycznego i komunistycznego

• utworzenie Kominternu ( weszły do niego partie rewolucyjne, na gruncie marksizmu - leninizmu)

• socjaldemokracja:

• stała się zasadniczym elementem układu politycznego w Wielkiej Brytanii i Niemczech (ale faszyzm zmusił ją do zejścia w podziemie)

• umocniła pozycję w Szwecji, Danii, Norwegii, Holandii, Belgii

• po II wojnie światowej - też w Izraelu

• 1951r. partie socjaldemokratyczne powołały Międzynarodówkę Socjalistyczną

• po zjeździe założycielskim uchwaliła deklarację :

1. wyraźne odcięcie się od ruchu komunistycznego

2. wyraźne odrzucenie marksistowskiej teorii rewolucji i dyktatury proletariatu

2. Socjaldemokracja brytyjska

• ruch socjaldemokratyczny - najwcześniej w Wielkiej Brytanii

• tradycja ruchu związkowego i socjalizujących koncepcji liberalnych

• Towarzystwo Fabianów - jego członkowie mieli duży wpływ na ukształtowanie tej ideologii ( za rozwiązaniami reformistycznymi)

• 1884r. - William Harcourt (przywódca liberałów brytyjskich) - „obecnie wszyscy jesteśmy socjalistami”

• powszechne było poczucie niezbędności inicjatywy państwa w sprawach ekonomiczno - społecznych

• w czasie I wojny światowej - liberałowie tracą wpływy na rzecz socjalistów z Labour Party

• ale to nie programy partyjne, ale dzieło opracowane przez:

• Webbów

• Tawneya

• C.R. Attlee

• Crossmana

• Healeya

• Crosslanda

- są najbardziej reprezentatywne dla socjaldemokracji brytyjskiej (wyznaczają zasadnicze kierunki jej ewolucji)

• 1921r. - ukazało się dzieło Tawneya - „The Acquisitive Society”

• nowe kryterium oceny posiadaczy dóbr (zamiast walki klas) kryterium służebności

• należy odróżnić:

• własność społecznie bezużyteczną - powinna być zwalczana, bo zapewnia władzę ludziom, którzy na nią nie zasługują

• własność społecznie użyteczną - tacy właściciele powinni być odpowiednio wynagradzani i powinni wywierać odpowiedni wpływ na kierowanie państwem

• Clement R. Attlee

• premier i przywódca laburzystów

• wyprowadził nowy czynnik do programu socjalistycznego - wskazał, że jego początki można znaleźć w programach różnych wierzeń religijnych - głównie w Biblii

• przeciwny światopoglądowi ateistycznemu (eksponowanemu w marksizmie)

• wskazał, że paria Pracy zmieniła swój charakter z partii robotniczej w partię narodową, która łaczy wszystkich ludzi uznających, że podstawy kapitalizmu są niemoralne i niesłuszne

• polemizował z tezami faszyzmu, wg których Zachód nie ma żadnej alternatywy poza komunizmem i faszyzmem a przeceż tą alternatywą jest socjaldemokratyzm

• E.F. Durbin

• konieczność przejęcia przez sojaldemokracę władzy politycznej

• przekonanie, że za pośrednictwem mechanizmu parlamentarnego Partia pracy bedzie mogła zrealizować swoje koncepcje społ. - ekonomiczne

• socjalizm demokratyczny

• wyznacza granicę dla przeobrażeń

• dąży do zagwarantowania rzeczywistej wolności w zakresie:

• instytucji społecznych

• życia indywidualnego

• należy więć połączyć dążenie do równości ekonomicznej z troską o zachowanie wolności politycznej

• R.H.S. Crossman

• teoretyk Partii Pracy

• podobny punkt widzenia jak Durbin

• zasadniczy błąd socjalistów XIX - wieczych przekonanie, że przez osłabienie potęgi ekonomicznej kapitalistów, automatycznie rozwiążą problem władzy w szerszym znaczeniu

• należy poddać kontroli publicznej działalność ekonomiczną wielkich monopoli i koncernów

• musi być sprawowana głównie przez parlament i organizacje społeczne - a nie przez państwo ( bo ono nazbyt by się rozrosło i zagroziłoby wolności społeczeństwa)

• zbliżone stanowisko - F. Williams

• Dawis Healey

• przedstawiciel prawego skrzydła laburzystów

• zakwestionował celowość rozszerzania zakresu kompetencji rządu w kwestiach ekonomicznych

• państwu trudno jest kontrolować znacjonalizowane przedsiębiorstwa (tak jak udziałowcom - przedsiębiorstwa prywatne) - wniosek :

• forma własności nie odgrywa poważniejszej roli

• ważne jest zapewnienie efektywnej kontroli nad poszczególnymi działami gospodarki

• to stanowisko zaakceptowane przez większą część kierownictwa partii laburzystowskiej akceptacja dla nowej formuły

rząd laburzystowski nie powinien taktować przejmowania kontroli nad poszczególnymi dziąłmi gospodarki jako zasady generalnej

powinien nabywać akcje poszczególnych towarzystw na giełdzie - w ten sposób zapewnić sobie nad nimi kontrolę

• C.A.R. Crosland

• najwybitniejszy ideolog laburzystowski w ostatniej fazie

• autor „The Future of Socialism”

• przegląd zmian w życiu społeczno - ekonomicznym krajów zachodnich w ubiegłym stuleciu

• wnioski z analizy:

• nastapił wydatny wzrost stopy życiowej klasy robotniczej

• rozwiązany problem bezrobocia

• redukcja przepaści między zarobkami robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych

• wraz ze wzrostem dochodów i zabezpieczenia socjalnego zwykły pracownik przestaje zwracać uwagę na dysproporcje w rozdziale dochodu

• traci motywację, by ryzykować to, co już osiągnął

• to przeciwstawienie form propagandy rewolucyjnej

• Partia Pracy powinna ograniczyć się do:

• doskonalenia wypracowanych już instrumentów

• eliminowania przypadków niesprawiedliwości społecznej

• doskonaleniem planowania

• przeprowadzaniem nacjonalizacji pewnych dziłów gospodarki

czyli ogólnie do:

• ulepszania istniejącego społeczeństwa

• dążenia do równoczesnego zapewnienia wolności politycznej i sprawiedliwości społecznej

3. Socjaldemokracja niemiecka

• koniec XIX wieku reformistyczne tendencje w Socjaldemokratycznej Partii Niemiec

pod wpływem :

• F. Lassalle'a

• E. Bernsteina

• w okresie międzywojennym - socjaldemokracja musiała zejść do podziemia

antyfaszystowska postawa SPD

• dzieki temu zyskała wielu zwolenników

• ważna ze wzg. moralnych

• liczyła się w późniejszej walce o władzę

• Kurt Schumacher

• czolowy ideolog SPD w pierwszych latach powojennych

• wyraźnie nawiązywał do Lassalle'a

• przyznawał, że socjaldemokracja wyrosła z tradycji marksistowskiej

• ale wg niego marksistowska teoria państwa i klas społecznych jest przestarzała i nie może być elementem programu socjaldemokracji

• państwo to synteza klasy i narodu wartość, która staje ponad klasową strukturą społeczeństwa

• do połowy lat 50-tych - program SPD nie odiegał od tego sprzed I WŚ

• postulat upaństwowienia środków produkcji

• hasło reformy rolnej

• teza, iż socjaldemokraci nie powinni brać udziału w rządzie burżuazyjnym

to stanowisko jeszcze w programie dortmundzkim z 1952r.

• ale później rezygnacja z akcentowania klasowego char. socjaldemokracji

• wprowadzenie pojęcia partii ludowej

• łączy przedstawiceli różnych klas i warstw społecznych

• odrzucenie teorii walki klas

• rezygnacja z programu uspołecznienia środków produkcji

• uznanie realiów społ. - ekonom. gospodarki rynkowej

• koncentracja wysiłków na przejęciu władzy politycznej

• w programie SPD silne wpływy tendencji:

• neoliberalnych

• solidarystycznych

• koncepcja walki klas - zastąpiona hasłem autonomii człowieka w państwie i społeczeństwie

• zabezpiecznie tej autonomii - najważniejsze zadanie socjalizmu

• ważne też wątki religijne - wykazują dążenia zbieżne z socjaldemokracją

• to program będący w nurcie socjalizmu demokratycznego - z dążeniem do wsparcia wolności politycznej demokracją ekonomiczną

• SPD lider międzynarodówki socjalistycznej

• propagowanie programu SPD na forum tej międzynarodówki

• wspieranie sił socjaldemokratycznych nie tylko tam, gdzie są w opozycji do prawicy, ale też tam, gdzie do komunizmu

4. Konkluzje :)

• socjaldemokracja przeobraża się :

• początkowo - ściśle powiązana z filozofią walki klas i negacji pań. burżuazyjnego

• z czasem, stopniowo przeobraża państwo wraz z kapitalistycznym systemem społ. - ekonom.

• humanizowała go

• eliminowała ze swojego programu wątki klasowe i konfrontacyjne odcięcie się od struktur i programów komunistycznych

• W. Ebenstein relacja między komunistami a socjaldemokratami w latach 70tych:

„siła komunizmu jest odwrotnie proporcjonalna do siły demokratycznego socjalizmu”

tam, gdzie powstawały warunki dla rozwoju silnej socjaldemokracji - tam ograniczenie wpływów partii komunistycznej

klęska etatystycznego komunizmu w latach 80tych - otworzyła nowe perspektywy dla rozwoju socjalizmu demokratycznego w państwach Europy Środkowej i Wschodniej

(dotychczas to socjaldemokracja uważana za największe zagrożenie ideologii komunistycznej - jej przejawy zwalczane)

• stopniowo kształtują się przesłanki dla oceny roli socjaldemokracji we współczesnym świecie

• partie socjaldemokratyczne w byłych krajach bloku wschodniego oskarżane o postkomunizm

• podkreślają one akceptację:

• demokracji i praw człowieka

• przesłanek integracji europejskiej

• definitywne zerwanie z doktryną dyktatury proletariatu i ideą rewolucji proletariackiej

• są elementem mechanizmu politycznego współczesnych społeczeństw, wolnego od dominacji jednej partii

5

---