KSIĘGA RODZAJU - zawiera opis kolejnych czynności Boga - stwórcy. w ciągu 6 dni opis tworzenia świata.

I dzień - na początku bóg stworzył niebo i ziemię, potem światłość nazwał dniem a ciemność nocą II dzień - Bóg stworzył sklepienie i oddzielił wody podziemne i nadziemne

III dzień - stworzył ziemie i morze. Tego samego dnia powstały także rośliny rodzące owoce IV dzień - Bóg stworzył gwiazdy, księżyc i słońce V dzień - Bóg napełnił wody rojem „istot żywych” i stworzył ptaki VI dzień - Bóg stworzył bydło, płazy i dzikie zwierzęta. Bóg stworzył człowieka “ na podobieństwo swoje” mężczyznę i białogłowe. Ludzie mieli panować nad światem. VII dzień - Bóg miał odpoczywać

Stworzenie świata w Biblii jest przedstawione zupełnie inaczej nisz w mitach grecko - rzymskich. Biblijny przekaz ukazuje jednego boga, który stworzył świat człowiek, podczas gdy w wierzeniach, mitycznych istnieje wielu Bogów biblia jest przekazem monoteizmu natomiast świat wierzeń mitycznych jest polteistyczny.

Księga Hioba należy do pism mądrościowych, dydaktycznych, które wypełniają siedem ksiąg biblijnych.

Hiob żył w kraju Hus był wiernym i sprawiedliwym Trzcicielem Boga. Bóg pozwolił szatanowi wystawić wiarę Hioba na próbę. Hiob pozostaje pozbawiony majątku, umierają mu dzieci, dotyka go trąd, lecz jest on cały czas wierny Bogu.

Księga Hioba podejmuje problemy niezawinionego cierpienia stara się dociec, dlaczego człowiek cierpi, jeśli nie popełnił grzechów. Możemy sobie zadać pytanie czy cierpienie jest karą za grzechy? Z księgi Hioba wynika, że nie, że bóg ma swoje plany, które nie są zrozumiałe dla człowieka, który powinien przyjąć je z pokorą w konsekwencji powstaje drugi problem czy warto być niewinnym i wiernym bogu z ks. Hioba wynika, że tak bo choć niewinność nie przynosi wolności od cierpienia ale daje spokój cierpieniu Hiob przedstawia całkowity osobisty dramat człowieka walczący o swoją wolność. Księga jest niejednorodną gatunkowo rozpoczyna się i kończy narracją, zawiera wątki fabularne, całość wypełniają monologi i dialogi.

Księga Kocheleta - podejmuje motyw rozważań nad życiem ludzkim i czym jest człowiek. Zawiera odpowiedz o szczęście człowieka i o sens jego życia. Motto całej księgi brzmi “ marność nad marnościami, wszystko marność. Wszystko marność i gonienie za wiatrem. ” Jest to bardzo pesymistyczna koncepcja człowieka i jego dzieła. Wszystkie dzieła człowieka są przemijalne prawo przemijania powoduje, że człowiek nie zaznaje szczęścia gdyż bogactwo czy mądrość przemija a życie to tylko “ gonienie za wiatrem” Kochelet nie neguje wartości życia, ale wskazuje jak bardzo jest ono ulotne. Koncepcja świata Kocheleta nie jest optymistyczna. Księga nosi nazwę swojego autora jest nazwą własną, ale jest nazwą funkcji lub urzędu mędrca. Powstała ona w III i II w.p.n.e. jakiekolwiek życie ludzkie jest kruche i ulotne można znaleźć w nim sens bo będzie nim wiara w boga i przestrzeganie jego przykazań.

Apokalipsa św. Jana to szczególny rodzaj wypowiedzi biblijnej opisujący tajemnic czasów ostatecznych wyjaśniające sens dziejów. Apokalipsa św. Jana to ostatnia z księga biblii, zamyka całość historii świętej. Księga ta powstała podczas prześladowania pierwszych chrześcijan zawiera wizje apokaliptyczne sądu ostatecznego i ma wyraźne piętno prorockie św. Jan przepowiada nie tylko przyszłe losy, ale także napomina, grozi i pociesza, księga ma charakter ponadczasowy i uniwersalny ukazuje się zmagania zła i dobra, chaos i upadek ludzkości także przywracanie ładu i sensu świata. Apokaliptyczna wizja sądu ostatecznego prezentowana przez św. Jana oddaje klimat grozy. Tekst jest bogaty w liczną symbolikę. Autor przedstawia wizję: 1 baranka, który otwiera po kolei pieczęci 2 poczym pojawiają się cztery zwierzęta

3 pierwszy jeździec porównany do lwa z łukiem i wieńcem na białym koniu symbolizuje zwycięstwo “ i wyruszył jako zwycięzca, by ( jeszcze) zwyciężać” 4 drugi jeździec był ( wół) z ogromnym mieczem, na ognistym koniu, symbolizować ma wojnę “ i wyszedł inny koń barwy ognia a siedzącemu na nim dano odebrać ziemi pokój” 5 trzeci (orzeł) z wagą w dłoni na czarnym koniu to głód i nieszczęście „kwarta pszenicy za denara i trzy kwarty jęczmienia za denara a nie krzywdź oliwy i wina” 6 ostatni jeździec zwierze z ludzką twarzą na trupio białym koniu oznaczać ma alegorię śmierci i uosobienie krainy zmarłych. Wszyscy czterej mieli za zadanie “zabijać mieczem i głodem i morem i przez dzikie zwierzęta “ Właśnie w ten sposób św. Jan wyobrażał sobie dzień ostateczny i sposób, w jaki zostaniemy osądzeni równo.

ILIADA (Homer) napisana została na przełomie IX i VIII w.p.n.e. A Odyseja w VIII w. *40 dni z ostatniego roku oblężenia troi przez Greków *u źródła wojny tkwi intryga bogini Eris*Parys porywa Helenę do troi a mąż Heleny zbiera wojska i atakuje miasto*Bóg Agamemnon obraził Achillesa zabijając mu brankę Bryzeidę. Achilles nie chce powrócić do walki dopiero śmierć przyjaciela Patrioklesa powoduje zmianę decyzji*Tematyka batalistyczna i bohaterska rozpoczyna się inwokacją streszczenie Achilles heros grecki najdzielniejszy wojownik spośród greków szerzący postrach wśród trojan obraził się na Agamemnona głównodowodzącego wojsk greckich za odebranie mu Branki wojennej Gryzejdy . Urażony wycofał się z walki a wówczas trojanie zaczęli zyskiwać przewagę po nie wasz warunkiem wygrania wojny przez greków był udział w niej Achillesa nie pomagały prośby najlepszego przyjaciela, Pakrotesa który poprosił Achillesa, aby ten pożyczył mu swojej zbroi, gdy trojanie zobaczyli zbroje Achillesa odraza rzucili się na słabszego od przyjaciela Patrioklesa. Zginął z ręki Hektora syna króla trojańskiego Priama . Achilles postanowił zemścić się gdyż otrzymał nową zbroje wykonaną przez Hefajstosa z furią pognał za uciekającym Hektorem okrążyli trzykrotnie miasto aż za czwartym razem Hektor zatrzymał się i z Honorem przyjął walkę, choć zdaje sobie sprawę, że przegra ( w tym czasie Zeus waży ich losy na wadze) w trakcie walki Achilles przebił szyję Hektora, który resztkami sił poprosił, aby jego ciało oddał rodzinie ( chodzi o godny pochówek)

ANTYGONA (Sofokles) tragedia przedstawiająca wiele problemów, moralnych, politycznych i między ludzkich *Problem wiary i kary *Bohater niezależnie od siły charakteru sprowadzi na siebie zgubę - śmierć lub klęskę *Bohater jest niewinny lub wina niezawiniona ( po pierwsze nieświadoma po drugie z dobrych intencji) *Bohater jest nieszczęśliwy i to nieszczęście zachodzi z woli przeznaczenia *Antygona popada w konflikt między prawem boskim a prawem ustalonym przez człowieka *Bohaterka albo sprzeciwi się prawu boskiemu, które nakazuje pochować zwłoki brata albo złamie zakaz, Kreona i pochowa zwłoki Polinejkesa *Antygona postanowiła pochować brata, za co zostaje skazana na karę śmierci *Śmierć Antygony rozpoczyna dalszy ciąg tragicznych wydarzeń: ginie Hajmon syn Kreona i jednocześnie narzeczony Antygony, samobójstwo popełnia Ełredyka żona Kreona *Dla Kreona religia nie jest najważniejsza, dobro jednostki nie jest najważniejsze

Antygona kieruje się prawami boskimi, dobro jednostki jest dla niej najważniejsze

PIEŚŃ O ROLANDZIE jest to poemat epicki, którego bohater stał się wzorem dla chrześcijańskiej Europy. Tematem utworu są wydarzenia z wyprawy Karola Wielkiego do Hiszpanii 778r. po zwycięstwie nad Saracenami w drodze powrotnej zostały zaatakowany tylny oddział straży królewskiej dowodzony przez rycerza Rolanda. Po krótkiej, ale zaciętej walce z Poganami zginał Roland i wszyscy Frankowe. Klęska tylnej straży została pomszczona. Scena śmierci Rolanda wytwarza pewien wzorzec Bohaterskiego, umierania, który stał się z jednym z toposów literatury Europejskiej każdy szczegół zachowania się Rolanda nacechowany jest symboliczną treścią. Roland był siostrzeńcem Karola wielkiego i hrabią. Roland to rycerz doskonały, bezwzględnie wierny etyce rycerskiej, honor dla niego to największa wartość, jest chrześcijaninem walczy z

Poganami i kieruje się miłością do Boga a także miłością do swojego króla cechuje go męstwo i odwaga. Stosuje się do zasad kodeksu rycerskiego uważa, że z pola bitwy nie można się wycofać nie można też poniżać się wezwaniem pomocy, aby nie być posądzonym o tchórzostwo. Dlatego Roland nie zadął w róg. Cechowała go także duma i dbałość o cześć własną i swego rodu. Symbolika Umiera z bronią w ręku, wróg nie może przejąć jego miecza, dlatego Roland próbuje złamać miecz o skałę a ponieważ był silny schował go pod siebie, walczył do końca nie uciekał. Roland odwraca twarz w stronę Hiszpanii był to kult dany swojemu władcy i oddania swojemu państwu. Wiedział, że jego zadaniem jest bronić słabszych.

LEGENDA O ŚW. ALEKSYM z XVI w. z Syrii. Zapis tekstu pochodzi prawdopodobnie z 1454 roku. Bohater legendy jedyny potomek książęcego rzymskiego rodu już w dzieciństwie i wcześniej młodości przewyższał cnotami chrześcijańskimi swych rodziców. Poślubiwszy zgodnie z wolą ojca Ełframidę królewnę przyrzekł dochować czystość ( od niej wymagał tego samego) i w noc poślubną za pozwoleniem oblubienicy pożucił potajemnie rodzinny dom. Rozdał swe bogactwa biednym i wybrał dolę bezdomnego tułacza, ascety i żebraka. Praktykowane przez niego umartwienia były tak skrajne, że interweniowanie w jego obronie sama matka boska ( schodziła z obrazu i kazała wpuszczać go do kościoła podczas mrozów). Unikając rozgłosu Aleksy zmieniał miejsca pobytu do póty do póki zrządzeniem losu nie trafił ponownie do ojcowskiego domu. Tam nierozpoznany, przezrodzinę, szykanowany przez służbę spędził przez szesnaście lat pokorny żywot żebraka dopiero chwalebna śmierć Aleksego odsłoniła tajemnice jego życia i pochodzenia. O tym, kim był dowiedziano się z listu, który znaleziono w jego zaciśniętej dłoni. Inne cuda związane ze św. Aleksym same dzwony dzwoniły, gdy zmarł, tylko dziecko wiedziało, dlaczego, ciało ma moc uzdrawiającą, list z dłoni Aleksego mogła wyciągnąć tylko jego żona, bo była dziewicą.

BOGURODZICA - najstarsza pieśń Polska religijna i rycerska. *Liryczna pieśń o charakterze religijnym, wzorowana na hymnach grecko- bizantyjskich *Wyraża prośbę ludzi adresową do Chrystusa za pośrednictwem Matki Bożej i Jana Chrzciciela *Wyraża marzenia charakterystyczne dla średniowiecznych ideałów 1.Na świecie zbożny pobyt

2.Po żywocie rajski przebyt *Język pieśni jest zwięzły ale krasomówczy *Należy do pieśni ojczystych.

Polskie rycerstwo śpiewało ją pod Grunwaldem i Warną ( był to nieoficjalny hymn polski) *Kompozycja i jego intelektualny charakter przypomnin porządek naukowego traktatu godzącego prawa i rozum *Wiersz średniowieczny tak zwany zdaniowo — rymowy ( występuje rym zewnętrzny i wewnętrzny) *Autor otacza kultem Maryję (początek utworu to pochwała najświętszej Maryi Panny) “ Bogu rodzica dziewica,Bogiem Sławien Maryja” *Maryja jest w pieśni ludzką orędowniczką u Boga *Występuje deesis ( trójcy osób): 1.Matka Boża 2.Chrystus 3.Jan Chrzciciel. Matka Boża i Jan Chrzciciel to pośrednicy między Bogiem i ludźmi *Archaizmy leksykalne: Bogu rodzica, Bożyc, dziela, zwolona, zbożny *Archaizmy fonetyczne: sławiena, zwolena (później sławiona i zwolona ) *Archaizmy fleksyjne: raczy, zyszmy, spuści (później racz) *Archaizmy składniowe: twego dzieła (później dla twego dzieła)

“Dzieje Tristiana i Izoldy” (Bedier)

*Romans staro francuski opracowany w wielu wersjach *Utwór należy do cyklu fabuł Bretańskich , które wspierały się na bardzo starych legendach i mitach pochodzenia celtyckiego *Dramat uczuć i konflikt między honorem a miłością * .Tristian i Izolda - za sprawą wypitego przypadkiem czarodziejskiego napoju i połączyło ich uczucie. Stało się ono przyczyną tragicznego rozdarcia Bohaterów:, Izolda to żona króla Marka—pana i wuja Tristiana. Bohaterowi jako rycerzowi honor nakazywał dotrzymania wierności swojemu władcy. Zakochani skazani na ciągły bul i cierpienie, jaki daje nie dozwolona miłość, nie mogli żyć razem, ale i nie mogli żyć oddzielnie. Na zawsze połączyła ich dopiero śmierć. Miłość ukazana w utworze jest silniejsza od woli, rozum, konwenansów, a nawet od śmierci.

“ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH” (J. Kochanowski)

Została napisana, w 1565 - 1566 czyli wiek XVI. Jedyna w Polsce oryginalna tragedia renesansowa w duchu antycznym.-Dzieli się ona na: 1.episodia 2.stasima Przypomina klasyczną tragedię grecką, czyli zachowuje zasadę trzech jedności. *Tragedia moralna lub moralno polityczna, w której klęska troi jest karą za grzech syna królewskiego i zbrodnię pogwałcenia św. Praw gościnności. *Postacie: Kasandry i Mądrego reprezentującego cnoty obywatelskie Antenora oraz Heleny, Parysa i krótko wzrocznego Priama uwidoczniają los narodu, który zapłaci za winy władców. *Problem moralny wojny i pokoju *Składa się z 5 aktów W prologu Antenor szkicuje sytuację przed odprawą posłów i zapowiada intrygi Parysa usiłującego pozyskać zwolenników. Epizod pierwszy działanie Parysa, chęć zjednoczenia sobie Antenora . Epizod drugi rozmowa Heleny z opiekunką. Epizod trzeci obrady dotyczące tego, jaką odprawę dać posłom Epizod czwarty groźby Ulissesa ( posła greckiego) Epizod piąty rozmowa Antenora z Priamem; przerwana proroctwem Kasandry o upadku troi.

“ MAGBET”(szekspir) Wiek XVI Szkocja AKT I Trzy czarownice oznajmują przepowiednią dotyczącą dwóch Szkockich wodzów. Jeden z nich Magbet ma zostać ogłoszony panem Kowoloru i w końcu królem Szkocji. Drugi - Banko ( przyjaciel Magbeta ) będzie obdarzony potomstwem, które z niego będzie królem. Banko podchodzi do przepowiedni z dystansem. Natomiast Magbet zaczyna snuć plany. Przybyli żołnierze witają Magbeta zwracając się do niego jako do pana Glanis i pana Kawdoru. Po spełnieniu się pierwszej części przepowiedni, Magbet myśli o zabójstwie króla żeby przyśpieszyć drugą część przepowiedni, ale boi się swej myśli. Pisze list do Lejdi Magbet w którym to liście zawiadamia ją o przepowiedni i planuje zbrodnię ( król Szwecji ma gościć w ich zamku), żona wie o tym, że on pragnie tej władzy ale też się boi AKT II Lejdi Magbet przekonuje męża do swego planu, po uczcie król Dunkę udaje się na spoczynek do swojej komnaty. Magbet zabija Dunkana i jego dwóch strażników ( jest przerażony) a Lejdi Magbet brudzi strażników krwią zabitego króla. Na dwór Magbeta przybywa dwóch synów króla Malkolma i Danalbejn. Żadne podejrzenia nie padają na Magbeta. AKT III Magbet pozbywa się wyrzutów sumienia, nie mówiąc nic żonie postanawia zabić Banka (światka przepowiedni). Wyrzuty sumienia powracają, gdy podczas uczty ukazuje się duch Banka. Lejdi Magbet tłumaczy dziwne zachowanie męża chorobą i niedyspozycją. AKT IV Magbet spotyka czarownice, które mówią mu, że nie musi się niczego obawiać, będzie tak długo bezpieczny do póki las nie podejdzie pod jego zamek, a zabity może być tylko z ręki tego, który nie narodził się z niewiasty. Magbet uspakaja się. Magbet zabija Lejdi Magdów i jej syn i słudzy, przeklinają Magbeta. AKT V Wyrzuty sumienia doprowadzają, Lejdi Magbet do obłędu w wyniku, którego umiera. Zamaskowane gałęźmi drzew królewskie wojska podchodzą pod zamek. Ale Magbet nie zwraca na to uwagi. Dochodzi do walki, w której ginie Magbet ginie z ręki Magdów a królem Szkocji zostaje Malkolm syn Dunkana. Podsumowanie Magbet jest mordercą i królobujcą. Zabił goszczącego w jego progach króla Dunkana. Zabijał dalej, aby ukryć swoją zbrodnię. Magbet to tyran żądny władzy. Machiną zła, choć nie do końca jest to powiedziane są siły nadprzyrodzone, potem już zło, wywoływało kolejne zło. W finale, Magbet i jego żona giną, wiedzmy symbolizują zło istniejące w świecie nie tylko to istniejące w człowieku. W psychice, Magbeta toczy się ciągła walka między dobrem a złem, czy też zbrodnią a czystym sumieniem. Magbet łatwo

ulega wpływom jest podatny na sugestie ( wiedzmy, Lejdi Makbet). Zbrodnia pociąga za sobą kolejne zabójstwa. W końcu Magbet traci kontrolę nad swoimi czynami;

*Strach rodzi agresję *Wspólnie popełnione zło niszczy miłość *Człowiek nie zna siebie ( Magbet nie sądził, że z wiernego rycerza stanie się zabójcą, natomiast Lejdi Magbet sądziła, że jest silniejsza). *Zło będzie ukarane. Strach przed tyranią i brak protestów to również zło ( Magbet bardzo powstrzymał się, Banko milczał, bo myślał, że przepowiednia i dla niego się spełni.

“ŚWIĘTOSZEK” - Moliera Molier największy komediopisarz francuski. Studiował prawo w Orleanie. Stworzył wyrazisty typ komedii klasycznej, wyrażający prawdy psychologiczne, obyczajowe i społeczne. Bohater „Świętoszka” Tartuffe stał się symbolem świętoszkowatej obłudy, odpowiedniego dla ówczesnych czasów. Rodzaj działań i przeżyć postaci oskarżycielsko demaskowały hierarchie społeczną, duchowieństwo. Autor moralista zrezygnował w świętoszku z przesadnego komizmu.

Akcja utworu rozgrywa się w Paryżu, w domu Orgona w czasach współczesnych Morierowi. Tartuffe, czyli tytułowy świętoszek to mężczyzna o dużym osobistym uroku, tajemniczy pan w średnim wieku, opowiadający o swym szlacheckim pochodzeniu, jego błyskotliwe elokwencje i tupet, jaki miał są w stanie oczarować nie jednego naiwnego człowieka. Swą przebiegłość i bezwzględność oraz chytre plany w dążeniu do skrywa pod płaszczykiem obłudy, fałszywej pobożności, zwykły oszust, ale bardzo inteligentny.

Orgon to przeciętny, ograniczony mężczyzna, pobożny aż do dewocji, naiwny, nie umiejący rozsądnie ocenić ludzi ani sytuacji. Daje się nabrać na oszustwo świętoszka uważając go za pobożnego. Komedia ta niesie ostrzeżenie przed wszelkiego rodzaju fałszywymi prorokami lub przyjaciółmi, którzy oszustwem i obłudą zyskują sobie nasze zaufanie i względy a pragną nas jedynie wykorzystać i zniszczyć. Oszuści byli, są i będą zawsze i wszędzie, żerując na naiwności, łatwowierności i głupocie ludzkiej. Morier ostrzega także przed naiwnością, ale piętnuje pozorną pobożność na pokaz.

„ŻONA MODNA” (I. Krasicki)

Satyra ta została napisana w formie dialogu, którego główną część stanowi opowiadanie „pana Pietra” o swojej niedawno poślubionej małżonce, a właściwie użalanie się na swoje niefortunne małżeństwo. Szlachcic w śród wad swojej żony wymienia to, że: 1 była wychowana w mieście 2 jej chęć do ciągłych towarzyskich spotkań 3 pragnienie ciągłej adoracji i flirtów. Wkrótce okazuje się, że małżonkowie nie dobrali się pod względem przyzwyczajeń i upodobań. Chłodnej żonce wychowanej na cudzoziemskich wzorach nie podobało się jej prawie nic w tradycyjnym szlacheckim dworku. Chcąc dostosować go do swoich upodobań zatrudniła nowych służących Francuzów (starą służbę zwolniła), rozpoczęła konieczną jej zdaniem przebudowę domu i ogrodu. Wszystkie te zmiany kosztowały ogromne sumy pieniędzy, a po ich ukończeniu modna dama zaczęła spraszać na przyjęcia i bale swoich przyjaciół z Warszawy. W tej satyrze Krasicki piętnuje polską modę, czyli nadmierną fascynacje cudzoziemszczyzną, próżność i skłonności do zbytków, a także brak dbałości o kultywowanie narodowych tradycji.

„MONACHOMACHIA”- wojna mnichów (I.Krasicki)

Jest to poemat heroikomiczny, czyli forma parodii poematu heroicznego, czyli eposu. Efekt komiczny uzyskiwany jest przez zestawienie podniosłego stylu, charakterystycznego dla eposu z błahą treścią (ośmieszenie dotyczy treści nie formy).

TREŚĆ W mieście, w którym … „ trzy karczmy, bram cztery ułomki, klasztorów dziesięć i gdzieniegdzie domki” życie toczyło się leniwie, aż pewnego dnia „jędza niezgody” pojawiła się nad miastem i spokojne do tej pory zakony zapragnęły rywalizacji. Bracia Dominikanie wyzwali na pojedynek uczoną dysputę Karmelitów. Zakonnicy do tej pory niewiele czasu spędzali w klasztornej bibliotece. Częściej można ich było zobaczyć przy pełnym kuflu czy posiłku. Dysputa wykraczała jednak poza ich możliwości, nie mogli się porozumieć. Refektarz (jadalnia klasztorna), w którym prowadzono dysputę szybko przemieniło się w pole bitwy, gdzie zamiast rzeczowych argumentów latały kufle, talerze i ciężkie książki „jeden drugiego rani i kaleczy lecą sandały i trebki i pasy wrzawa powszechna przeraża i głuszy”. Dopiero gdy nakazano przynieść „Virturu gloriosum”, czyli sławny puchar, dzban nad dzbany mnisi krzyknęli „zgoda” (puchar nie kojarzył się mnichom z Eucharystią tylko z wódkom).

Krasicki piętnuje wady stanu duchownego, dowodząc, że wielu zakonników prowadzi życie niezgodne z głoszonymi przez nich zasadami. Krasicki szydzi z lenistwa mnichów, którzy odzwyczajeni od pracy śpią do południa, ośmiesza także ich zacofanie umysłowe i ciasnotę horyzontów myślowych. Książek potrafią używać tylko jako narzędzia walki. Szczególnie ostro autor krytykuje rozpowszechnienie wśród duchowieństwa pijaństwa. Stara się uświadomić czytelnikom, że zewnętrzne oznaki pobożności takie jak habit, przynależność, nie świadczą o niczym.

„POWRUT POSŁA”- Niemcewicz 1.Podkomorzy - Sarmata oświecony, urzędnik ziemski wyraża poglądy stronnictwa patriotycznego. Jest człowiekiem honoru, dbającym o zachowanie ciągłości tradycji. Edukacja jest dla niego ważnym elementem wychowania. Uważa, że od cudzoziemców młodzi powinni uczyć się cnót a nie bezkrytycznie naśladować obce obyczaje. Ostro krytykuje upadek tradycji i obyczajów szlacheckich, które doprowadziły kraj do anarchii i spowodowały kryzys samorządności. Ideałem kobiety dla Podkomorzego jest jego żona oraz kobiety: „ co żyją skromnie, kraj swój nad wszystko kochają, obywatelskie cnoty w swoich synów wpajają”. Najwyżej ceni dobro publiczne. Jest przeciwnikiem liberum veto i wolnej elekcji, nadaje wolność podległym chłopom. Starosta - to Sarmata nieoświecony, czyli typowy Sarmata jest materialistą, rozgadany, kłótliwy i zrzędliwy. Jego długie wymowy to same frazesy i puste słowa. Poglądy polityczne gadulskiego świadczą o zacofaniu umysłowym i są wyrazem przesadnego konserwatyzmu. Na temat toczącej się wojny Rosji i Austrii przeciwko Turcji wypowiada nonsensowne uwagi. Jego przewidywania polityczne świadczą o nieznajomości stosunków politycznych. Równie naiwne i kompromitujące są jego poglądy na temat sojuszu Polski z innymi krajami: „ Polska się nigdy z nikim łączyć nie powinna a jeżeli koniecznie o przymierze chodzi, niech się z dalekimi łączy co jej nie zaszkodzi z Hiszpanią, Portugalią nawet z Ameryką”. Jest typowym pieniaczem, kłótliwy, chciwy, zwolennik stronnictwa konserwatywnego, jest zwolennikiem liberum veto, popiera wolną elekcję, stoi na straży „złotej wolności” szlacheckiej.Postać szarmanckiego jest zaprzeczeniem wszystkich staropolskich cnót ziemiańskich:

*honoru *uczciwości *patriotyzmu *szacunku dla kobiet.

Jest kosmopolitą czuje się obywatelem świata jest łowcą posagów lubi podróże, był we Francji, ale nie interesował się polityką ( był we Francji w czasie rewolucji). Interesował się natomiast modą i salonami. Śmieje się z Walerego, że zawraca sobie głowę polityką jest cyniczny i wyraźnie potępiony przez autora. Starościna - sentymentalna dama modna, naiwna, ale dobrego serca. Cudzoziemka we własnym kraju - dlatego, że mówi łamaną polszczyzną, tłumaczy zwroty francuskie na polski „głowa źle mi robiła”. Hipochondryczka, uwielbia spacery po ogrodzie nocą, czyta romanse i marzy o wielkiej miłości.

BYJRON „GIAUR” XVII w. Grecja podbita przez Turków

Giaur - wenecjanin, który zakochał się Leili - jednej z żon Hassana. Gdy Hassan ukarał Lejlę śmiercią za niewierność, Giaur zabił go. Giaur jest postacią tajemniczą, charakteryzuje go bunt. Jest to wyraźnie widoczne podczas pobytu bohatera w klasztorze - nie przestrzega reguł życia klasztornego, nie oddaje trzci Bogu. Jego zachowanie niewymowne cierpienie i rozpacz. Tuż przed śmiercią bohater decyduje się wyznać historię swej nieszczęśliwej miłości i zbrodnię. Nazwiska i pochodzenia nie zdradza aż do końca i nie żałuje za grzechy. „choć moje życie zda się tak zbrodnicze… gdybym mógł odżyć żył bym tak jak żyłem” Giaur ma poczucie wyższości „Zna swą wyższość i pokazać umie”. Jest typowym bohaterem Bajronicznym, którego podstawową cechą jest bunt wobec norm obyczajowych i moralnych, a także i niezależność, duma, aktywność, odwaga, skłonność do podejmowania ryzyka i ostatecznych rozwiązań, samotność, konflikt wewnętrzny i silna namiętność. *jest aktywny, uważa, że trzeba żyć intensywnie *jest indywidualistą, bo skłócony ze światem *jest zbuntowany, bo przeciwstawia się wszelkiego rodzaju nakazom, zakazom *jest typem samotnika

*jest zdolny do bardzo silnej miłości i namiętności, jest czuły i tkliwy Ekstremalizm *potrafi być bardzo mściwy i okrutny uczuciowy *nie potrafi być pokorny, brak w nim skruchy za grzechy *jest silny wewnętrznie i odważny *jest egocentrykiem, przejmuje się tylko swoimi potrzebami

„ŚWITEŹ” ( Akcja utworu rozgrywa się w średniowieczu. Utwór rozpoczyna się opisem jeziora Świteź, nad którym według wierzeń miejscowych straszy. Z jego wód słychać odgłosy bitwy o nieznane miasto. Miejscowy szlachcic postanawia zbadać tajemnice Świtezi i wysyła nad nią ludzi, którzy mają dowiedzieć się co powoduje te hałasy. Podczas poszukiwań z jeziora wychodzi dziewczyna. Opowiada historię miasta, które pozostawione bez obrony zostaje zaatakowane przez Nowogródek. Ludność grodu błaga Boga o oszczędzenie im hańby. Dzięki temu miasto zamienia się w jezioro, a ludzie w kwiaty porastające brzeg. Rusi, którzy przybrali kwiatami swoje zbroje i zanurzyli ręce w wodzie natychmiast umarli. Pozostali widząc to szybko uciekli. Po zakończeniu opowieści zjawa znika we zburzonym jeziorze, a ci, którzy chcieli poznać tajemnice jeziora tylko dlatego uszli z życiem , że ich pracę poświęcił ksiądz.

„ŚWITEZIANKA” Jest to historia miłości dwojga ludzi: tajemniczej dziewczyny, o której narrator nic nie wie, oraz młodego chłopca, będącego strzelcem w tutejszym borze. Młody myśliwy spotyka się z młodą dziewczyną nad brzegiem jeziora Świteź. Strzelec składa dziewczynie miłosne przysięgi, chce ją poślubić. Gdy dziewczyna wyraża obawę co do stałości uczuć mężczyzny, młodzieniec przysięga jej wierność kląć się na wszystkie świętości. Dziewczyna ostrzega młodzieńca przed złamaniem przysięgi i zostawia go samego. Strzelec błąkając się po lesie spotyka nimfę wodną wynurzającą się z głębi jeziora. Nimfa kusi strzelca, który w końcu ulega namową. Gdy jest na środku jeziora rozpoznaje w kobiecie swą ukochaną. Dziewczyna wypomina mu wiarołomstwo i zapowiada karę. Dusza młodzieńca zostaje zaklęta w drzewo, modrzew stojący nad brzegiem jeziora, jęczący z żalu za utraconą miłością i szczęściem. Przekonanie o nieuchronnej każe, jaką muszą ponieść wszyscy którzy łamią swe przysięgi

„kto przysięgę naruszy, ach biada jemu, za życia biada! i biada jego złej duszy”

„LILIE” Żona czeka na męża powracającego wraz z dwoma braćmi z długiej wyprawy. Mąż chcąc szybciej spotkać żonę, wyprzedza braci i pierwszy dociera do domu gdzie zostaje zabity przez swoją żonę. Popełnia tę zbrodnię ponieważ boi się kary za zdradę „zbrodnia to nie słychana , pani zabija pana”

Kobieta grzebie męża w gaju i sadzi na jego mogile lilie, natomiast przed przybyłymi braćmi udaje, że czeka na powrót męża. Po popełnieniu zbrodni udaje się do starego świętobliwego pustelnika. Opowiada mu o zbrodni prosząc jednocześnie o pokutę. Powiedziała, że nie żałuje swoich czynów ale boi się kary. Pustelnik boleje nad zatwardziałością serca kobiety, i mówi jej, że tylko mąż może wydać karę, a on przeciesz nie żyje. Bracia zabitego organizują poszukiwania, lecz one nie dają żadnych efektów. Po upływie roku bracia, zaczynają ubiegać się o rękę bratowej. Kobieta nie wiedząc, którego ma wybrać udaje się do pustelnika, starzec radzi jej by okazała skruchę wówczas bóg wybaczy jej winy i wskrzesi jej męża. Kobieta stwierdza, że jest już na to za późno. Pustelnik zatem radzi by kazała obu braciom upleść wianki z zebranych przez siebie kwiatków. Następnie mieli je położyć w dniu ślubu na ołtarzu i ten którego wianek wybierze zostanie jej mężem. Tak też się stało. Jednak gdy kobieta wybrała jeden wianek rozgrzała wielka kłótnia między braćmi. Nagle ukazuje się duch zabitego (wianki zostały uplecione z lilii z jego grobu). Wszyscy grzesznicy zostali ukarani, cała kaplica zapada się pod ziemię. „niema zbrodni bez kary”.

„DZIADY CZ.II” Motto z Hamleta: „Są rzeczy na niebie i na ziemi, o których się nie śniło waszym filozofom” „Dziady” to nazwa uroczystości obchodzonych na pamiątkę dziadów, czyli zmarłych przodków, między pospólstwem w wielu powiatach Litwy, Prus i Kurlandii. Odbywało się to potajemnie w kaplicach lub pustych domach niedaleko cmentarza. Towarzyszyła temu obrzędowi uczta z rozmaitego jadła, trunków, owoców oraz wywoływanie dusz nieboszczyków. Istotą uroczystości było udzielanie pomocy duszom uwięzionym w czyścu. Misterium temu przewidział Guślarz ( wcześniej Koźlarz bo uczta „kozła”) I w pierwszej części pojawiają się duchy lekkie - Józia i Rózi. Droga do nieba jest dla nich zamknięta, ponieważ nie zaznały w swoim życiu nawet o drobinę cierpienia. Pojawiając się na ziemi proszą o ziarnko gorczycy, ponieważ „według Bożego rozkazu, kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie”. II pojawiają się duchy ciężkie - duch pana, właściciela wsi. Duch pana pokutuje za okrucieństwo, chciwość i chytrość jakie okazał swym sługom. Morzył ich głodem, a teraz sam cierpi głód. Prosi Guślarza o odrobinę jedzenia i napoju. Jednak gdy zaczyna jeść pojawiają się ptaki nocne, które wydziobują całe jedzenie. Ptaki te to jego słudzy. Od stada oddziela się kruk i opowiada historię swojego życia. Za życia był biedakiem. Po trzy dniowej głodówce zakradł się do pańskiego sadu i zjadł jabłko, za co został ukarany chłostą, która doprowadziła do śmierci biednego kmiecia. Potem głos zabiera sowa. Za życia była biedną wdową obarczona małym dzieckiem i chorą matką. Gdy w wieczór wigilijny przyszła do pana prosić o jałmużnę została wyrzucona za bramę. Nie miała gdzie spędzić nocy i zamarzła. „Kto nie był za życia człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże” III Duchy średnie - duch Zosi.

Dziewczyna zmarła mając 19 lat. Za życia była najpiękniejszą panną we wsi, ale nie chciała wyjść za mąż i drwiła sobie ze wszystkich zalotników. Przez swoje zachowanie nie zaznała „troski, ani prawdziwego szczęścia” i została za to ukarana i choć swobodnie unosiła się między niebem a ziemią, to jednak nigdy: „ani wzbić się pod niebiosa, ani ziemi dotknąć nie może”, mówi , że tak cierpieć będzie ponieważ: „kto nie dotknął ziemi ni razu, ten nigdy nie może być w niebie”

IV Upiór ze skrwawioną piersią.( Gustaw, który pomimo za klinań nie wypowiada ani słowa i nie chce zniknąć). Tylko wpatruje się w oczy młodej pasterki, która również nie odpowiada na pytania Guślarza. W reszcie Guślarz nakazuje wyprowadzić pasterkę z kaplicy. W ślad za nią podąża nieme widmo. LUDNOŚĆ: 1.przekonanie o istnieniu świata niematerialnego 2.ludowe pojmowaniu moralności, za każdy grzech nie uchronnie przyjdzie surowa kara. Czystość i jasność pojęć moralnych ludzi prostych. 3.Czerpanie tematów z folkloru ludowego ( Legendy, podania, tradycje przekazywane ustnie) 4.Obecność bohatera ludowego ( karusia, strzelec z boru) 5.Stosowanie prostego języka. 6.Obecność fantastyki baśniowej.

DZIADY CZ. IV Na pisana w Kownie lata 1821 - 1822.

Akcja utworu zamyka się w trzech godzinach, a a rozgrywa się wieczorem o 21:00 “dopiero co po wieczerzy” w Zaduszki w mieszkaniu Greckokatolickiego księdza.

1 Do domu księdza, który właśnie miał przystąpić wraz z dziećmi do modlitwy, przybywa dziwacznie ubrany pustelnik.

2 Kiedy ksiądz wychodzi, by przygotować przybyszowi posiłek, dzieci zaczynają naśmiewać się z pustelnika i ten jednak napomina je, że może je za to spotkać kara boska. 3 Pustelnik okazuje zainteresowanie książkami znajdującymi się w szafie i wspominając dzieła Goethego - gwałtownie przeklina książki, które złamały mu życie poprzez wpajanie romantycznych ideałów miłosnych (były to książki zbójeckie)4 Na pytanie: od jak dawna tak cierpi? Gość wspomina o przyjacielu pozostawionym na zewnątrz. Po chwili wraca, ciągnąc za sobą gałąź jodły i przedstawia ją jako swojego przyjaciela. 5 Nazywa jodłę - Cyprysem. Zaczyna wspominać ostatnie spotkanie z ukochaną dziewczyną, w czasie którego oznajmił dziewczynie, że musi wyjechać. Panna słysząc to wyznanie przegnała się i uciekła. Próbuje namalować, przedstawić księdzu rozkosz pocałunków ukochanej. 6 Na zarzut, że nic nie rozumie, bo nigdy nic takiego nie zaznał. Ksiądz odpowiada, że miał żonę i dwoje dzieci. Umarli oni przedwcześnie, a on pozostał sam na świecie (Gustaw mu nie współczuje) 7 Pustelnik mówi, że są trzy rodzaje śmierci:*śmierć ciała*rozdzielenie dwojga kochanków*śmierć wieczna, potępienie. Ta druga dotknęła niegdyś Pustelnika. (PIERWSZA GODZINA) 1 Zegar wybija godzinę dziesiątą. Gaśnie jedna ze świec ustawionych na stole. Po chwili daje się poznać jako Gustaw - dawny umiłowany uczeń księdza. Pustelnik oskarża księdza: „Ty mnie zabiłeś - ty mnie nauczyłeś czytać, W pięknych księgach i pięknym przyrodzeniu czytać! Ty dla mnie ziemię piekłem zrobiłeś … i rajem! A to jest tylko ziemia!” 2 Gustaw wróciwszy po latach zastał swój dom smutny i opuszczony. Opowiada o swoim dzieciństwie. Dowiedział się, że jego ukochana zapomniała o nim; nie dawno wyszła za mąż za kogoś innego; co gorsza zaślepiła ją chciwość. 3 Początkowo ma zamiar zabić dziewczynę lecz uświadamia sobie, że nic mu nie obiecywała. Wpada w coraz większą rozpacz i obłąkanie; w końcu wbija sobie sztylet we własną pierś ( DRUGA GODZINA) 11.Zegar wybija godzinę jedenastą. Gaśnie druga świeca. Ksiądz jest przerażony. Gustaw uspakaja Go. 12.Gustaw pyta księdza dlaczego kościół likwiduje zwyczaj obchodzenia “Dziadów”. Duchowny tłumaczy, że tradycja ta sięga czasów pogańskich. Gustaw oskarża go o brak wiary w życie pozagrobowe. Ksiądz orientuje się wreszcie, że gość jest upiorem. 13.Gustaw określa stan w którym się znajduje “…Kto znalazł drugą swojej połówkę istoty, Kto nad śeieckirgo życiem wylatując krańce, Duszą i sercem gubi się w kochance…” Stwierdza, że dopiero po śmierci swojej ukochanej, będzie mógł opuścić ziemię i podążyć za nią. 14.w momencie gdy zegar wybija 24°° wypowiada słowa “… według bożego rozkazu, kto za życia choć raz był w niebie, ten po śmierci nie trafi odraz” (GODZINA TRZECIA) I godzina - miłości II godzina - rozpaczy III godzina - godzina przestrogi GUSTAW: 1.Człowiek, dla którego miłość, to najważniejsza wartość w życiu; jest zdolny do głębokiej miłości 2.Jest indywidualistą, nie zgadza się z pustą rzeczywistością. 3.Jest bardzo wrażliwy ( jego ulubione utwory mają na niego ogromny wpływ) 4.Często ulega tak zwanym huśtawką humorów. Od gniewu, nienawiści po żal 5.Nie jest postacią realistyczną, jest widmem, byłym uczniem księdza 6.Doświadczenie życiowe doprowadziły go do szaleństwa które spowodowało, że oddali się od ludzi odizolował od społeczeństwa Miłość romantyczna - poczucie mistycznej (duchowej) jedności z ukochano, miłość która sprawia, że Gustaw “za życia był w niebie” do głębokiego prawdziwego spełnienia miłości między dwojgiem ludzi nie może dojść za ich życia, tylko po śmierci. Taka miłość bywa za wielka i gdy się ktoś ubóstwia, to jest grzech i za to musi być kara.

SONETY KRYMSKIE - powstały pod wpływem wycieczki, jaką odbył Adam Mickiewicz na Krym w 1825r. Zostały opublikowane w Moskwie w 1826r. razem z sonetami Odeskimi.

“STEPY AKYTMAŃSKIE”

Sonet rozpoczyna się porównaniem rozległego, pełnego przestrzeni stepu do bezmiaru oceanu. Bezpośredni podmiot liryczny opisuje swoją podróż, przez akermański step. Autor opisuje bujne, pełne kwiatów stepowe łąki, przypominające mu fale morskie. kształt krzewów według autora podobne są do wysp koralowych. W dalszej części utworu zawarty jest opis zmierzchu, jak budzące się w bohaterze sonetu lęki, spowodowane zdezorientowaniem w terenie. Podmiot liryczny dociera nad Dniestr, gdzie przysłuchuje się ogromnej ciszy. Autor słyszy jak “motyl kołysze się w trawie”; ”ciągnące żurawie”. Cisza budzi w nim strach. Z założenia sonetu wynika, że główny bohater podróżnik jest osobą samotną, nie posiadającą bliskich. Sonet przepełniony jest metaforami i przenośniami np. “Wypłynąłem na suchego przestwór oceanów”; “Wóz rzuca się w zieloności i jak łódka brodzi” Sonet dzieli się na dwie części opisową i refleksyjną. Zawiera 14 wersów i na 4 strofy i budowę ABBA.

“BAKCZYSARAJ” Sonet ten stanowi okres przemijania tego, co ludzie uważali kiedyś za wielkie wartości. Mickiewicz pisze o dawnej tętniącym życiem, miłością, potęgą i bogactwem pałacu i obecnej jego ruinie. Opisuje kolorowe okna, które czasem zarosły roślinnością; jak i fontannę, która jako jedyna przetrwała; przezwyciężyła niszczącą siłę natury. “W środku sali wycięte z marmuru naczynie; To fontanna haremu, dotąd stoi cała I perłowe łzy sącząc woła przez pustynię …” Sonet ma na celu uświadomienie odbiorcy, że wszystko co jest dziełem człowieka przemija, zaś natura jest wieczna. W “Bakczysaraju” zawarte są: Przenośnie np. “Zmiatane czołem baszów ganki i przedsienia” Epitety np. “okien różno farbnych”, “głuche ściany i sklepienia”, “perłowe łzy” Antytezy np. “jeszcze wielka już pusta girajów dziedzina”.

Motyw pielgrzyma - w literaturze Romantycznej motyw ten realizuje się w sonetach krymskich na dwóch płaszczyznach: 1.dosłownej - poeta relacjonuje to co widział podczas podróży na Kreml, opisuje krajobrazy, zabytki. 2.Przenośnej - poeta odbywa podróż w głąb siebie, swoich uczuć i myśli, snuje refleksje na temat miłosnego życia oraz życia w ogóle “ W bogu historii kultury”. Odbywa także podróż myślą do kraju rodzinnego - Litwy.

DZIADY CZ.III SCENY: scena I - więzienie- realistyczna scena II - wielka improwizacja - fantastyczna scena III - egzorcyzmy - fantastyczna scena IV - dom wiejski pod Lwowem ( widzenie Ewy) - fantastyczna scena V - (widzenie ks. Piotra) cela ks. Piotra - fantastyczna scena VI - sen senatora ( widzenie senatora) - fantastyczna scena VII - salon warszawski - realistyczna scena VIII - Pan senator (bal u senatora) - realistyczna scena IX - noc dziadów - fantastyczna

USTĘP I - na temat Rosji USTĘP II i wiersz do przyjaciół Moskali Więźniowie buntuje się przeciwko zaborcy. Opowiadają różne historie, śpiewają piosenki na temat bohaterskich czynów, które wyzwalają w nich uczucia patriotyczne. Sobolewski spisuje i opisuje obraz, którego był świadkiem w czasie powrotu z przesłuchania. Widział, jak wywożono kibitkami dwudziestu studentów Żmudzkich. Wszyscy byli skłuci łańcuchami i mieli ogolone głowy. Najmłodszy z nich miał ok. 10 lat i nie mógł udźwignąć swojego łańcucha, jednak nadzorujący transport stwierdził, że waga łańcucha jest przepisowa i nie pozwolił ulżyć biedakowi.Mówi o tym, że Rosjanie skazują się na niepowodzenie, ponieważ nie są wstanie „ Myśli boga oszukać”. Uważa, że działania Rosjan, obudzą w Polakach chęć walki przeciwko zaborcą. Niektórzy wątpią w dobroć Boga i jego sprawiedliwość. Konrad również wątpi. Zaczyna mówić o zemście na Carze. PROLOG : W celi Wileńskiego klasztoru Bazylianów przerobionego na więzienie jeden z więźniów przechodzi mistyczną metamorfozę i pisze po łacinie na murze: „Tu umarł Gustaw - tu narodził się Konrad” SCENA I Scena więzienna. W wieczór wigilijny w celi Konrada zbierają się więźniowie za zgodą przekupionego

strażnika. Są tu: Żegota, Jan Sobolewski, ks. Lwowicz, Frejent i inni. Rozmawiają o represjach carskich i beznadziejnej sytuacji więźniów. „Bronić się daremnie - i śledztwo, i sąd cały toczy się tajemnie; nikomu nie powiedzą, za co oskarżony, ten, co nas skarży, naszej ma słuchać obrony, on gwałtem chce nas skarać - nie unikniemy kary”. Jan Sobolewski opowiada wrażenia z miasta, gdyż był dzisiaj wieziony na przesłuchanie. Widział 10 letnie dzieci zakute w łańcuchy i wywożone na Sybir. Pod wrażeniem tych rozmów Konrad popada w stan silnego napięcia psychicznego. Śpiewa buntowniczą pieśń z wymownym refrenem: „Tak! Zemsta! Zemsta! Zemsta na wroga Z bogiem i choćby mimo boga! „ Wygłasza tak zwaną „małą improwizację” - czuje, że wznosi się niby orzeł w przestworzach, między proroki, żeby ujrzeć przyszłe losy świata, ale widok zasłania mu olbrzymi kruk. Nadchodzi zmiana warty, więźniowie uciekają do swoich cel zostawiają Konrada samego. SCENA II Wielka improwizacja - Konrad wygłasza wielki monolog. Jest poetą - czuje w sobie ogromną siłę kreacyjną i wznosi się do boga aby mu wydrzeć „rząd dusz” i poprowadzić naród ku szczęściu. „Chcę ten naród uszczęśliwić, chcę nim cały świat zbawić”.Milczącemu bogu rzuca bluźnierstwa, za chwilę nazywa go carem, (słowo to wypowiada za niego diabeł), Konrad pada zemdlony. SCENA III Egzorcyzmy - do celi Konrada przybywa bernardyn, ks. Piotr, i odprawia egzorcyzmy, aby wypędzić z duszy udręczonego więźnia złe moce. Dwaj archaniołowi ustawiają się u Chrystusa za Konradem. SCENA IV Widzenie Ewy - w domu pod Lwowem Ewa modli się za Konrada, kochała bowiem jego poezję, przeżywa mistyczne uniesienie SCENA V Widzenie ks. Piotra - ks. Piotr ukorzywszy się przed bogiem doznaje widzenia: losy Polski przypominają męczeńską śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa (mesjasza). SCENA VI Sen senatora - w czasie snu senatora Nowosilcowa, dręczą diabły wizją, że wypadł z łask carskich SCENA VII Salon warszawski - zebrała się tutaj śmietanka towarzyska Warszawy: damy, literaci, oficerowie (tak zwane towarzystwo stolikowe), rozprawia po francusku o balach i wyraża żal, że Nowosilcowa musiał wyjechać z Warszawy. Drugą grupę kości stanowi patriotyczna młodzież Polska ( tak zwana towarzystwo przy drzwiach), omawiajaca sytuację polityczną w Polsce i na Litwie. Adolf opowiada zebranym historię Cichowskiego, więzionego przez 5 lat i doprowadzonego do choroby psychicznej. Temat wywołuje niechęć towarzystwa stolikowego, szczególnie literatów. SCENA VIII Bal u senatora - przed balem zjawia się w pałacu niewidoma pani Rollison z błaganiem o łaskę dla uwięzionego syna „On mnie żywił, ze swego szczupłego dochodu - ślepa, on był mnie okiem - panie, umrę z głodu.” Senator obiecuje pomoc, po czym za radom służalców - doktora i pelikana - każe otworzyć okno w celi młodego Rollisona, który zamroczony gorączką wyskakuje na bruk. Bal trwa - obserwujemy paradę popleczników, zdrajców i pochlebców zgromadzonych wokół Nowosilcowa oraz patriotyczną młodzież, której kazano się tu stawić. Bal zakłóca pani Rollison, która przeklina senatora za śmierć syna ( nie wie, że chłopak został tylko ranny) SCENA IX Noc dziadów - na cmentarzu kobieta i Guślarz. Widzą kibitki wywożące więźniów na Sybir. W jednej jest ten, który jako duch zjawił się kiedyś na obrzędzie dziadów w którym rozpoznajemy Konrada. Teraz ma piersi poranione przez nieprzyjaciół, a na czole ranę, którą sam sobie zadał. Kobieta krzyczy do boga, aby ten uleczył Konrada.PROBLEMATYKA Wśród wielkości i różnorodności kwestii podejmowanych przez Mickiewicza w tym dramacie możemy wyróżnić trzy: *martyrologia (dzieje narodu Polskiego) *stan społeczeństwa *próba odpowiedzi na pytania o przyszłe losy Polski. Dwie pierwsze przedstawia poeta w scenach realistycznych. Świadectwo społeczeństwu polskiemu wystawia na podstawie stosunku do zaborcy. Wyróżniamy tu dwie grupy: I. patriotyczna młodzież Polska ciemiężona w więzieniach, wywożona na Sybir, ale solidarna, gotowa do poświęceń i ofiar. Wielu z nich zginęło na zesłaniu. Są to osoby autentyczne, przyjaciele Mickiewicza z okresu Wileńsko-kowieńskiego. Mickiewicz posługuje się ich imionami i nazwiskami. II. organizacje stanowi arystokracja, modne towarzystwo Warszawy i wilna- kosmopolici, ugodowcy zabiegający o łaskę Nowosilcowa, zdolni do zdrady i donosicielstwa. Tu poeta posługuje się często postaciami rzeczywistymi np. w SCENIE VIII występuje doktor - był to ojczym Juliusza Słowackiego doktor Be'cu. Najtrafniejszą opinię o społeczeństwie wyraża Wysocki (Piotr Wysocki jako instruktor Szkoły Podchorążych, był organizatorem powstania listopadowego) w końcowej scenie salonu warszawskiego. Obrazy męczeństwa wyjawiają się z rozmów więźniów w scenie I. opowiadania Adolfa o Cichowskim w scenie VII i losy młodego Rollisona scena VIII. Trzecie zagadnienie czyli przyszłość narodu autor ujmuje w sceny wizyjno -symboliczne: 1. mała i wielka improwizacja 2. widzenie ks. Piotra. Pojawiają się w nich dwie istotne idee: Prometeizm - idea poświęcania się jednostki dla narodu lub ludzkości Mesjanizm - wyraża mistyczną wiarę w posłannictwo własnego narodu wysłanego przez Boga, do wypełniania zbawczej misji. KSIĄC PIOTR - w przeciwieństwie do zbuntowanego Konrada, przyjmuje postawę pokorną. Wyraża ufność w sprawiedliwość planów Bożych i rozumie, że cierpienie narodu wynika z Boskiej misji wyznaczonej Polsce - cierpieniem tym Polska odkupi grzechy świata. Idea mesjańska była nazbyt popularną w romantycznej filozofii i historii. Usiłowano bowiem odnaleźć logiczne uzasadnienie dla dziejów narodu, usiłowano nieść krzepiące pocieszenie po upadku powstania listopadowego oraz z wiarą w sens takiego ogromu cierpień. KONRAD - to postać wyjątkowa w całej literaturze Polskiej. W prologu przechodzi mistyczne przeobrażenie z oblubieńca kobiety ( Gustaw) oblubieńca ojczyzny (Konrad) na murze celi pisze znamienne słowa …. Są to imiona znane z wcześniejszych utworów Mickiewicza (z IV cz. Dziadów i Konrad Walenrod). Ta scena ma przekonać, że wobec nieszczęścia ojczyzny należy zrezygnować z celów jednostkowych i poświęcić się dobru ogólnemu. Konrad uważa, że jest poetą obdarzonym siłą kreatywną, która pozwala mu zmierzyć się z Bogiem, w poczuciu misji prometejskiej (ale jest w tych przedsięwzięciach był samotny z własnego wyboru). Chce uszczęśliwić naród ale bez narodu. Chce mu narzucić własną wizję szczęścia. Idea prometejska w wydaniu Konrada jest piękna, ale niedorzeczna. Konrad jest wielkim patriotą przed, którym należy chylić czoło, ale grzeszy pychą wynikającą z własnej wyjątkowości. W ostatniej scenie widzimy go z raną na czole to rana grzechu pychy, która pchnęła Konrada do buntu i bluźnierstw przeciwko Bogu. Postaci Konrada przeciwstawiony jest ks. Piotr, który z pokorą przyjmuje wyroki Boskie, rozumiejąc ukryty w nich sens. Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi. Plwajmy na tą skorupę i zstąpmy do głębi”.

Są to słowa Piotra Wysockiego ze sceny salon warszawski.

PAN TADEUSZ” Adam Mickiewicz, (okres Paryski). W 1832 - 34r. Wydany został w 1834r. Tłem historycznym utworu jest kompania Napoleońska czyli marsz wojsk Napoleona na Moskwę. Polacy na początku XIXw. wiązali ogromne nadzieje na odzyskanie niepodległości. CZAS I MIEJSCE AKCJI Akcja rozgrywa się na Litwie w dworku Soplicowie oraz w Dobrzynie. Rozpoczyna się latem w 1811r. a kończy się wiosną 1812r. SĘDZIA SOPLICA - gospodarz Soplicowa, brat Jacka, gorący patriota, zachowuje i dba o utrzymanie staropolskich obyczajów i tradycji np. Zachowanie się na przy stole, traktowanie kobiet. Ubiera się po staropolsku nosi kontusz i pas, gospodarskim okiem ogląda wszystkich prac, jest gościnny. Patriota - chce stanąć na czele powstania na Litwie, które chce zorganizować jego brat Jacek.

Pieniacz - nie chce oddać zamku. JACEK SOPLICA - brat sędziego, ojciec Tadeusza. W młodości przeżył głęboki zawód

miłosny, który był powodem jego moralnego upadku - unieszczęśliwił matkę Tadeusza, której nie kocha; zabił stolnika, przez co został ogłoszony zdrajcą. To wywołało u Jacka wewnętrzną przemianę. Dawniej pyszny i butny, teraz stał się pokorny, przyjął nazwisko Robak i w mnisim przebraniu podjął się służby dla kraju. Jest skromny, cichy, konsekwentny, jest patriotą. Gerwazy przebacza mu zabójstwo stolnika, zostaje pośmiertnie zrehabilitowany. CECHY POZYTYWNE SZLACHTY: Etykieta, patriotyzm, obyczajowość, waleczność, odwaga i duża umiejętność posługiwania się bronią. NEGATYWNE CECHY SZLACHTY: Pieniactwo, skłonność do anarchii, pycha, pasywność, brak rozsądku.

„KORDIAN” - J. Słowackiego Czas i miejsce akcji:

*Noc sylwestrowa 1799 *Londyn 1828 *Dover *Willa włoska *Rzym *Mont Blanc *Warszawa AKT I *Kordian piętnastoletni chłopiec cierpi na „jaskółczy niepokój” (brak celu i sensu życia). *Kordian jest zakochany w Laurze, w dziewczynie starszej od siebie. *Po rozmowie z dziewczyną, dociera do niego, że ona nie czuje do niego tego co on do niej. *Kordian wyjawia swój zamiar popełnienia samobójstwa. *Laura martwi się, że potraktowała Kordiana w taki sposób. Martwi się o niego. *Grzegorz przynosi wiadomość o nieudanym samobójstwie Kordiana. AKT II ( podróże) *Londyn jones park. Kordian rozważa nad życiem ludzkim; zachwyca się pięknym ogrodem Jakuba. Rozmyślania zostają przerwane rozmową z miejscowym dozorcom. W Londynie wszystko kupuje się za pieniądze np. krzesła w parlamencie tak jak miejsca w parku. *Dover. Skała nad morzem, młodzieniec czyta fragment „Króla Leara” Szekspira, a następnie wyraża pochwałę dla wielkości dramatopisarza. Scena kończy się cztero wierszem zawierającym refleksję w którym wynika, że Kordian odróżnia poezję od rzeczywistości (rozstanie Kordiana poety z poezją). *Włochy willa. Zmysłowa gra Kordiana i Wioletty. Kordian wystawia piękną Włoszkę na próbę, w której na jaw wychodzi egoizm, przywiązanie do pieniędzy i wygód (jest to rozstanie z kobietami). *Watykan, pałac papieski. Kordian przychodzi prosić papieża o błogosławieństwo dla Polski i Polaków. Papież zbywa go rozmową o rzeczach przyziemnych i rozrywkach. Do rozmowy co chwila włącza się papuga, wypowiadająca wyuczone łacińskie zdania. W końcu papież radzi, aby Polacy pokornie znosili jarzmo zaborców i stwierdza, że wrazie buntu jako pierwszy żuci klęskę na naród Polski. *Mont Blanc. Monolog Kordiana stanowiący podsumowanie jego duchowych i moralnych doświadczeń wyniesionych z wędrówki po Europie. Bohater zdaje sobie sprawę z tego, że rozwiązanie kwestii polskiej może się dokonać jedynie za cenę ogromnego wysiłku moralnego i za cenę życia. Kordian wyobraża sobie Polskę jako zlepek narodów Europejskich gdyż ma ona skupić na sobie cały napór sił wrogich. Polsce przypisuje autor rolę mesjasza, który za cenę ofiary złożonej z własnego życia ma uzyskać zbawienie innych i własne. Następuje głęboka przemiana w umyśle i duszy. W chwili gdy Kordian podejmuje decyzję konkretnego działania zostaje przez chwilę przeniesiony do Polski. *Spisek koronacyjny. Plac przed zamkiem królewskim w Warszawie. Tłum oczekuje na przejście cara i dygnitarzy. Poszczególnymi osobami toczą się rozmowy. *Katedra św. Jana w Warszawie. Car zostaje ukoronowany na króla Polski i przysięga zachować konstytucję. Przy koronacji i wokół cara gromadzą się dygnitarze polscy. *Plac przed zamkiem królewskim. Szlachcic stwierdza, że car nie dotrzyma zaprzysiężonej przez siebie konstytucji. Przedstawiona jest uczta dla ludu, podczas której pojawia się nieznajomy. Zaczyna śpiewać pieśń w której radzi ludowi pogrążyć się w bierności. Wskazuje on też na to, że mała grupka ludzi weźmie czynny udział w walce i w odwecie na zaborcy. *Loch podziemny pod kościołem św. Jana. Odbywa się spotkanie spiskowców. Ma miejsce głosowanie „za” czy „przeciw” zabiciu cara i jego rodziny. Tylko podchorąży i czterej inni spiskowcy w tym starzec z ludu są „za”. Kordian rozgoryczony ujawnia się (wszyscy obecni mają twarze zakryte maskami) ma zamiar poświęcić swoje życie dla ogóły. Wie, że po dokonaniu morderstwa, nie zdoła uciec. *Komnaty zamku królewskiego. Kordian postanawia zabić cara, zmierza do sypialni carskiej, by go zabić. Po drodze jednak toczy wewnętrzną walkę między strachem a imaginacją. W końcu pada zemdlony u progu sypialni. *Szpital dla obłąkanych. Kordian trafia do szpitala dla obłąkanych. *Plac saski w Warszawie. Kordian zostaje przyprowadzony przed oblicze cara i wielkiego księcia. Decyduje się przeskoczyć rząd żołnierzy trzymające uniesione karabiny. Kordian robi to bo mu na życiu nie zależy, myli się jednak, wyrok już dawno zapadł. *Cela klasztorna służąca jako więzienie. Kordian spowiada się i przygotowywuje się na śmierć. Podkreśla walory jednostkowego poświęcenia „ O zmarli Polacy, ja idę do was”. Kordian żegna się z Grzegorzem i zostaje wyprowadzony na rozstrzelanie, przeklina wszystkich żywych Polaków. *Pokuj w zamku królewskim. Wielki Książe prosi cara o ułaskawienie Kordiana w końcu pod groźbami podpisuje ułaskawienie. *Plac marszowy. Kordian zostaje pozbawiony szlachectwa. Pluton egzekucyjny przygotowywuje się do wystrzału. Pojawia się adiutant wielkiego księcia.

Ocena powstania listopadowego: Akcja utworu rozgrywa się w noc sylwestrową1799r. („przygotowanie”), kiedy to z kotła, w którym mieszkają czarownice i diabły wychodzą przywódcy powstania. Tworzonym przez diabłów generałom: Chłopickiemu, Skrzyneckiemu autor zarzuca brak zdolności strategicznych, odwagi, energii i zdecydowania, księciu Adamowi Czartoryskiemu ( człowiek godny) za życia przesadną ostrożności a Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi odmawia prawa do nazywania się poetą („poeta - rycerz - starzec - nic”) generał Krukowiecki, który podpisał w 1831r. akt kapitulacji Warszawy, zostaje nazwany przez Słowackiego zdrajcą. Słowacki dokonuje bezwzględnej krytyki przywódców. PRZYCZYNY KLĘSKI: 1.Błędy przywódców: Chłopicki, Skrzynowski, Krukowiecki - generałowie Niemcewicz, Lelewel - byli autorytetami i zawiedli Czartoryski został pochwalony za swoje czyny 2. Błędy młodych (uosabia ich Kordian) (brak planu politycznego, oddanie władzy starym) choć chcieli dobrze. 3. brak jedności i nie wykorzystanie potencjału tkwiącego w ludzie

„NIE BOSKA KOMEDIA” Zygmunt Krasiński Hrabia Henryk - to typowy bohater romantyczny. Zawiera związek małżeński z przeciętną ale bardzo kochającą go kobietom. Związek bardzo szybko go nuży. Jest wybitnie uzdolnionym poetą, ma poczucie wyższości, pogardza innymi, jest pyszny. Poszukuje idealnej kochanki, dlatego łatwo daje się zwieść dziewicy będącej dla niego usposobieniem „żywej poezji”. Okazuje się ona wcieleniem szatana, a tworzona poezja przez Henryka, jest martwa, ponieważ nie potrafi odróżnić prawdziwej poezji od poetyckiej prozy. Jego żona popada w obłęd; Henryk wyrzeka się poezji, będzie go jednak prześladować przez całe życie ( poetą będzie jego syn Orcio). Henryk ma 36 lat, jest działaczem społecznym, dowódcą arystokracji. Mówi, że kieruje się chęcią obrony wiary i trzci przodków, ale tak naprawdę chce być sławny. W pierwszej części poematu Krasiński stwierdza, że poezja romantyczna doprowadza człowieka do egoizmu i do zatracenia autentycznej miłości. Autor stwierdza, że poezja romantyczna jest zbyt oderwana od rzeczywistości i zagubiona w świecie fantazji. Henryk jako mąż i ojciec ponosi klęskę. Uwiedziony przez widmo dziewicy wysłanej przez złe duchy, zapomina o rodzinie co powoduje obłęd i śmierć żony. Ich jedyny syn Orcio, który okazuje się być prawdziwym poetą - wizjonerem, traci wzrok. Orcio podpisuje wyrok na ojca: „ Za to, żeś nic nie kochał, nic nie czuł, prócz siebie, Prócz siebie i myśli twych, potępi on jesteś - potem pion na wieki”. Henryk ulega trzem pokusom szatana:*dziewica - pragnienie wykorzystania i uznania z życia poezji*orzeł - sława*eden - chęć doznania raju na ziemi.

Występują dwa rodzaje poezji: 1Prawdziwa, gdy człowiek umie kochać, wtedy jest dobrem i pięknem, gwarantuje zbawienie. 2 Fałszywa, gdy ktoś pragnie poezji, nie będąc zdolnym do miłości, nie umie stworzć prawdziwej. Takiego poezja zniszczy. Obóz rewolucji, Pankracy wódz rewolucji - „wcielenie rozumu, ale nie serca”. Leonard - jest to młody fanatyk, adiutant Pankracego Gen. Biachetti - strateg, planuje przejąć władzę po rewolucji i przechrzcić - żydzi, przeszli na chrześcijaństwo ale to fałsz gdy planują przejąć władzę a także kluby zdrajców, rzeźników, chłopów, którzy pragną śmierci panów, królów, kupców i starego boga. Przebieg całej rewolucji jest bardzo krwawy, nie chodzi o to aby zwyciężyć, chodzi tylko o to żeby zabijać, dzieci bawią się uciętymi głowami arystokratów.Wybucha powszechna rewolucja. Rewolucjoniści kierują się zemstą przechsztów, rzeźników i lokajów. Oni chcą rewolucji (rzeźni bez końca), na ich czele stoi Pankracy, który pragnie się spotkać z hrabią Hendrykiem:

„Ja chcę go widzieć - spojrzeć mu w oczy - przeniknąć do głębi serca - przeciągnąć na naszą stronę”. Henryk przybywa do obozu rewolucjonistów. Jego przejście przez obóz przypomina przejście przez piekło: tłumy tańczą pod szubienicą, triumfuje nowa religia, której liturgią jest orgia - jej kapłanem jest Leonard, chłopi pędzą swego pana na szubienice. Pankracy przybywa na zaproszenie hrabiego Henryka do zamku w okopach św. Trójcy, następuje konfrontacja dwóch światów i dwu „wiar”. Wiarą Henryka jest Bug, który ojcom dał panowanie, a łaska jego ojców wykarmiła Pankracych. Wiara Pankracego to jęk wydarty przez rozpacz i boleść tysięcy, to głód, hańba, nędza, poniżenie. W okopach św. trójcy hrabia Henryk zostaje wybrany wodzem obozu arystokracji. Zamek się jeszcze broni, ale to już ostatnie chwile. Książęta, hrabiowie, kobiety żądają poddania zamku. Umiera Orcio trafiony kulom, do zamku wdzierają się rewolucjoniści. Hrabia Henryk rzuca się w przepaść. Rewolucja zwyciężyła. Na dziedzińcu zamku stoi Pankracy. Widzi na niebie słup śnieżnej jasności, „oburącz wspart na krzyżu jak na szabli mściciel”. Pankracy pada martwy ze słowami „Galilejczyku zwyciężyłeś”. Zakończenie „ Nie- boskiej komedii” jest niejasne i daje różne możliwości interpretacji. Katastroficzna wizja świata mogła powstać z przekonania, że historia nie jest dziełem ludzkim lecz wynikiem zamiarów boskich. Potrzebna jest bezpośrednia ingerencja Boga, bo Bóg nie traci kontroli nad światem historycznym, oddanym ludziom we władanie - nie wypuszcza z rąk cugli, nie odkłada na bok miecza każącego. W momencie tylko sobie znanym Bóg ingeruje. Czy po to, żeby zamknąć cykl dziejów człowieka, który nie jest w stanie sam wznieść się do boskości, czy po to, aby dzieje te rozpocząć na nowym, wyższym stopniu rozwoju. Ale na to i tym podobnym pytaniom Krasiński nie daje jasnej odpowiedzi.

„COŚ TY ATENOM ZROBIŁ, SOKRATESIE…” Cyprian Kamil Norwid wiersz powstał w styczniu 1858r z związku ze śmiercią A. Mickiewicza (1855) oraz z sprowadzeniem jego ciała do Paryża. Utwór może podzielić na dwie części. Porusza problem wzajemnego stosunku wybitnej jednostki i społeczeństwa, w który tej jednostce przyszło żyć.

W pierwszej części tego utworu poeta przytacza przykłady wielu wybitnych ludzi (Sokratesa, Dante, Kolumba, Kościuszka itd.), którzy mieli odwagę i siłę wystąpić z nowymi poglądami i za ich pośrednictwem, bądź swymi bezpośrednim działaniami doprowadzić w całej historii ludzkości do wielkich, epokowych przełomów. Za swą śmiałość byli prześladowani. Również po śmierci ich ciała nie zaznały spokoju. Norwid przywołuje postaci : Sokrates, Dante, Kolumb, Kościuszko, Napoleon. Każdy z nich, albo został zabity , albo zginął, albo miał po śmierci dwa groby. Wielcy wybitni ludzie za życia są spychani na margines, negowani przez przeciętne społeczeństwo; dopiero długo po śmierci ich dokonania były docenione. W drugiej części utworu podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Mickiewicza przepowiadając, że zasługi wieszcza, przyszłe pokolenia „inaczej będą głosić”, że w uznaniu dla jego wybitnych dokonań ludzie będą lać „łzy potęgi drogiej”.

„BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY - RABSOD” Utwór poświęcony pamięci Józefa Bema, bohatera powstania listopadowego(1830-1831), który „za wolność naszą i waszą” walczył we Francji i Portugalii, w czasie wiosny ludów (1848-4849) był po stronie Węgier. Dla Norwida Bem był symbolem najwyższych wartości moralnych i cnót wojskowych. Idea: wolność i bohaterstwo narodów. RABSOD - jest utworem poetyckim utrzymanym w podniosłym stylu, sławiącym najczęściej jakiegoś wielkiego bohatera. W utworze opisana jest wizja pogrzebu Bema - pogrzeb stylizowany jest na sposób rycerski ( Wawrzyny, pancerz zamiast munduru, miecz zamiast szabli), może kojarzyć się również z dawnym pogrzebem słowiańskim - płaczki: obrzędowi towarzyszą lamenty i łkania, co jest dowodem ogromnego przywiązania i szacunku dla zmarłego. Występuje także pochód bojowników wolności, pogrzebowy korowód, to ludzie którzy kierują się pamięciom po zmarłym, jego ideami zdobędą „ujęte snem groby”, spowodują, że „mury jerycha porozwalają się jak kłody”. Celem tym może być ludność, sprawiedliwość.

Bem nie został pochowany w miejscu wskazanym; kondukt żałobny przekroczył czeluść grobową i idzie dalej. Znaczy to, że „nie wszystek umarł”, bo idea pozostała oraz ludzie którzy będą ją realizować.

„KONDRAD WALENROD” - Adam Mickiewicz Motto: „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia - trzeba być lisem i lwem” jest to motto XVIw. książki Machiavellego pt. „książę WALENRODYZM - jest to postawa bohatera romantycznego zaczerpnięta z poematu A. Mickiewicza „Konrad Walenrod” charakteryzują się tym, że bohater oprócz tego, że posiada typowe dla romantyka cechy, dzieła drogą podstępu i zdrady, ale dla dobra ogółu i ojczyzny (nie dla samego siebie). Działanie to staje się przyczyną konfliktu wewnętrznego; prowadzi do jego klęski. Poezja dla narodu jest tym czym holban dla Walenroda. Poezja dla każdego narodu jest łącznikiem między przeszłością a teraźniejszością, zawiera myśli i uczucia narodowe, przechowuje pamięć o dawnych wielkich ludziach, utrwala historię narodu, jego tradycję, kulturę, pobudza patriotyzm „jest arką przymierza między dawnymi a nowymi laty…”. Na dodatek: „płomień rozgryzie malowane dzieje (obrazy), skarby mieczami spustoszą złodzieje, pieśń ujdzie cało!”. KONDRAD WALENROD Jest Litwinem porwanym jako dziecko przez krzyżaków. Wiele lat mieszkał wśród wrogów, wychowywany przez krzyżackiego mistrza. Tęsknota za ojczyzną i nauki litewskiego wajdeloty Halbana, który podsycał w chłopcu uczucia patriotyczne i wzniecał żądzę zemsty, sprawiły, że przy nadarzającej się okazji młodzieniec powrócił do swych rodaków. Tam pojął za żonę córkę księcia Kiejstuta Aldonę. Szczęście rodzinne nie trwało zbyt długo. Świadomy potęgi zakonu, Walter Alf zdecyduje się na podstęp i zdradę. Pożuci dom, żonę i Litwę, wrócił do krzyżaków wraz z Halbanem, jako giermek hrabiego Konrada Walenroda wyruszył do Palestyny. Hrabia zginął w tajemniczych okolicznościach zaś podejrzany o jego zabójstwo Walter Alf ucieka do Hiszpanii. Zdobył tam wielką sławę jako Konrad Walenrod. W Malborku przyjął śluby zakonne i wkrótce został wybrany na wielkiego mistrza zakonnego. Nie w długim czasie doprowadza do klęski zakonu. Jest jednak świadom nieetyczności swego postępowania - popełnia samobójstwo. TRAGIZM: Musi dokonać podwójnego tragicznego wyboru: *między dobrym szczęściem a dobrem ojczyzny *między honorową, lwią walką (przegraną), a niehonorową, lisią ale zwycięską

„HYMN” (Smutno mi Boże ...) - Juliusz Słowacki 1836 w czasie podróży morskiej do Aleksandrii. Słowacki był emigrantem skazanym na życie z dala od ojczyzny. Sporo podróżował m.in. do Włoch, Grecji, Egiptu czy Palestyny, co

potęgowało uczucie oddalenia od kraju.

„HYMN” jest wierszem z którego wyłania się obraz poety - tułacza; poety - pielgrzyma. Podmiot liryczny skarży się, że jest wygnańcem, i że jego kości spoczną w obcej ziemi:

„ żebym był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi przy blaskach gromy, że nie wiem , gdzie się w mogiłę położę…”. Swój ból poeta podkreśla zakończeniem każdej strofy utworu:

„ smutno mi Boże” Bo: 1.Jest z dala od ojczyzny. 2.Już prawie nie pomięta rodzinnego domu. 3.Wie, że nie wróci. 4.Niw wie, gdzie będzie pochowany 5.Nieodczuwa żadnej radości życia i czuje się niedoceniony 6.Wie, że „Modlitwa nic nie pomoże”. Ale w finale - przestaje mówić o sobie tylko; rozumie, że w 100 lat po nim ludzie tak samo będą się smucić. Ale - nie umie jeszcze pogodzić się z tym, niema w nim pokory! ( tylko nie krzyczy jak Konrad). „ Mnie od mogiły Termopilskiej gotów odgonić legion umarłych spartanów”. Poeta analizuje także przyczyny, jakie doprowadziły do upadku Rzeczypospolitej i do kolejnych ich rozbiorów. Za główny powód osłabienia państwa, Słowacki uważa uwięzienie „angielskiej duszy” narodu polskiego przez „czerep rubaszny” szlachetczym, krępującym wszelką myśl demokratyczną i niepodległościową. Polska była panią i papugą narodów, Polacy zaś zapatrzeni w obce wzory zatracili związek z tradycją. Szlachta przestała czuć się Polakami, efektem tego były rozbiory, ponieważ nikt nie był wstanie oddać życia za ojczyznę, z którą nie czuł się związany. Następnie poeta nawiązuje do Termopili. Wypomina Polakom, że było ich wielokrotnie więcej nisz spartan (300) a nie potrafili zjednoczyć i wspólnie stawić czoła najeźcom.

Słowacki daje także wskazówki: Polacy, aby być silni muszą się zjednoczyć i przezwyciężyć rozbicie wewnętrzne; w swoim postępowaniu muszą kierować się rozumem i wytrwale dążyć do celu. Poeta pamięta, że i on zawiódł w godzinie próby: „mówię, bom smutny - i sam pełen winy”.

„GRÓB AGAMEMNONA” J. Słowacki Utwór wyraźnie dzieli się na dwie części .Pierwsza część zawiera bezpośrednie nawiązanie do pobytu poety w grobowcu i do refleksji, jakie atmosfera tego miejsca na nim wywarła: „ bom o to wstąpił w grób Agamemnona i siedzę cichy w kopule podziemnej”. Pobyt w grobie Agamemnona nasuwa podmiotowi lirycznemu skojarzenia z „Iliadą” Homera i z mitologicznymi bohaterami. Homer dla słowackiego to najznakomitszy poeta grecki, symbol doskonałości i kunsztu artystycznego. Słowacki wyraża smutek z powodu niezrozumienia jego poezji przez współczesnych i mówi o nie doskonałości własnych wierszy w porównaniu z poezją Homera. Słowacki przywołuje dwa miejsca bitw: Termopile i Charonnę. Termopile to wąwóz w którym 300 spartan zatrzymało całą armię Persów. Wszyscy spartanie zginęli, ale stali się na wieki symbolem poświęcenia dla ojczyzny. Cheronna to miasto, gdzie w wyniku przegranej bitwy z Macedończykami , Grecja utraciła niepodległość. Cheronna dla poety to symbol wstydu, poczucia klęski narodowej, również dla Polski. Druga część „grobu Agamemnona” ma wyraźnie charakter polityczny . poeta dokonuje zestawienia starożytnej Grecji i dziewiętnastoletniej Polski. Słowacki porównuje klęskę powstania listopadowego do klęski Greków pod Heronną , odmawiając jednocześnie Polakom prawa porównania z bitwą pod Termopilami.

„LALKA” - B. Prusa *Obiektywny i trzecio osobowy narrator. *Ukazanie codziennego życia, człowieka w jego środowisku(mieszkańcy Powiśla) *W powieści także zaistniała prezentacja i analiza wszystkich warstw społeczeństwa polskiego: Arystokracja : Tomasz Łęcki, Izabella, baron Krzeszewski, prezesowa Zasławska, baron Dalski, pani Wąsoska i Starski. *degeneracja moralna i społeczna *pogardliwy stosunek do ludzi niższego pochodzenia *brak zainteresowania sprawami kraju. ( książę Tomasz Łęcki dużo mówi nic nie robi) *bierność *niechęć do pracy

*wewnętrzna pustka kobiet ( Izabela i Ewelina Janocka) *zubożenie i maskowanie pożyczkami. Mieszczaństwo: Polacy, Rzecki, Szprot (ajent handlowy), radca Węgrowicz, Wokulski. *Pozbawieni inicjatywy i przedsiębiorczości. *Negatywne nastawienie do Żydów i Niemców. *Zazdroszczą utciwego sposobu życia, zdobywania pieniędzy. *Hazard, pożyczki i nie utciwość. Żydzi: Henryk Szlangbaum, doktor Szuman. *Solidarni *Umieją dbać o swoje interesy

Niency: Jan Mincel i jego synowie, Jan i Franc *oszczędność *sumienność *pracowitość. Inteligencja: studenci naukowcy, pani Stawska, Geist, Ochocki i studenci Maleski i Padkiewicz *swoimi umiejętnościami i wykształceniem próbują zarobić na utrzymanie (pani Stawska musi utrzymać matkę i córkę) *studenci żyją w skrajnej nędzy *naukowcy traktowani są jako nieszkodliwi dziwacy. Biedota miejska: mieszkańcy Powiśla, Wysocki, Maria i Węgiełek *nędza, głód, ciężkie warunki życia, demoralizacja, degeneracja *zanikają ludzkie warunki a powracają zwierzęce instynkty Problematyka Otwarta kompozycja, czytelnik nie poznaje dalszych losów Wokulskiego Wielowątkowość: *Miłość *Losy trzech pokoleń idealistów *Klasy społeczne Analiza wewnętrzna bohaterów

Rzecki - idealista polityki i pracy Wokulski - idealista miłości

Ochocki - idealista nauki Pierwsze wydanie tej powieści było 1890r. Znaczenie tytułu powieści : * Izabela Łęcka - „Lalka” - postawa bohaterki *Proces o lalkę *Rzecki wystawia na wystawie zabawki Program pozytywistów Polskich

*praca u poctaw - podniesienie poziomu umysłowego i kulturowego najniższych warstw społecznych *praca organiczna - działanie na rzecz rozwoju wszystkich dziedzin życia społecznego a szczególnie przemysłu i handlu. *Emancypacja kobiet - wyzwolenie kobiet z przesądów o nierówności płci, danie im szansy rozwoju intelektualnego, przygotowanie do samodzielnego życia. *Równouprawnienie mniejszości narodowych - głównie kwestia asymilacji żydów. *Kult wiedzy i nauki. Miejsce akcji: Warszawa Paryż Zasławek WOKULSKI: Pochodzi z rodziny szlacheckiej. Rodzina ta straciła majątek, jest sam z ojcem. Aby się utrzymać znalazł sobie pracę w winiarni u Hoppfera. Należał do szlachty zdeklasowanej. Obudziły się w nim ambicje, chciał się wybić. Miał herb szlachecki lecz musiał pracować. Do winiarni przychodzili studenci w śród nich Rzecki. Zainteresowali się Wokulskim, zaczęli go uczyć by przygotować go do wstąpienia do szkoły przygotowawczej. Zamieszkał u Rzeckiego. Po szkole przygotowawczej dostał się na studia (szkoła główna). Po roku porzucił studia, bo chciał wsiąść udział w powstaniu styczniowym w 1863r. Rzecki nie brał udziału w powstaniu styczniowym (B. Prus uważał, że odzyskanie niepodległości drogą zbrojną nie ma sensu, trzeba pracować (praca organiczna i u poctaw) pomagać biedocie, nauczać). Wokulski został zesłany na Syberię do Irkucka na 7 lat. Na zesłaniu prowadził działalność naukową, wysyłał wyniki tych działań za co dostał nagrodę w wysokości sześciuset rubli. Wrócił do Warszawy, kupcy nie dali mu pracy. Pomógł mu Rzecki poznając go z Minclami. Jan Mincel ożenił się z Małgorzatą. Jan umarł, Małgorzata zakochała się w Wokulskim. On jej nie kochał, sprzedał się za pieniądze. Małgorzata umarła. Wokulski miał 45 lat jak owdowiał. Słabo interesował się sklepem, chciał zajmować się nauką nie handlem. Rzecki prowadzi sklep. Wokulski w pokoiki na górze zamknął się w swoim laboratorium. Rzecki, aby uchronić Wokulskiego przed przepracowaniem wysyła go do teatru, gdzie zobaczył Izabele, w której zakochał się od pierwszego wejrzenia, choć wiedział, że jest zbyt biedny i niema szans na względy u arystokratki. Wyjechał na wojnę na Bałkany do Bułgarii. Powiększył swój majątek prawie pięć razy. Przeniósł się na krakowskie przedmieście, gdzie otworzył sklep z „lepszymi” towarami. Znów Rzecki prowadził mu ten sklep.

Stara się pozyskać względy Tomasza Łęckiego. Gdy adoratoży Łęckiej dowiedzieli się o bankructwie jej ojca i rodziny zostawili ją. Nie umiała rozumować w sferze majątkowej. Uważała, że pieniądze spadają z nieba. Nie została nauczona aby przewidzieć konsekwencji swych działań. Nie wie co robić

nie ma wyczucia. Wokulski przegrywa pieniądze grając w karty z jej ojcem, wykupuje weksle, a także drobiazgi zastawione przez Łęckich, chodzi do teatrów, uczy się angielskiego. Powoli wtapia się w arystokrację, ale powoli dociera do niego beznadziejność arystokracji. Izabela czuje się kupowana i chce go zrazić do siebie, chce mu pokazać, ze nie da się tak łatwo kupić. Łęcka i Starski flirtują po angielsku przy Wokulskim. Wokulski wyjeżdża do Paryża z Suzinem (Rosjanin) tam widzi w jakim wielkim opóźnieniu jest Warszawa za Paryżem. Zachwycają go ulice, architektura, przemyślany plan budowy plan budowy, ludzie, kafejki. W tym czasie była wystawa techniki w Paryżu. Trafia do doktora Geista, wcześniej profesora uniwersytetu, który został wyrzucony bo chciał odkryć metal lżejszy od powietrza i machinę latającą. Próbkę takiego metalu, lżejszego od wody podarował Wokulskiemu, który chciał zostać w Paryżu z Geistem. Otrzymuje list od pani Zasławskiej z informacją, że Łęcka będzie w Zasławiu, i że on jest zaproszony (użyła podstępu żeby zeswatać z Izabelą). Kochała się w stryju Wokulskiego, ale bała się mezaliansu. Myślała, że Izabela także się boi. Była tam także Wąsowska, której podobał się Wokulski. Izabela zrozumiała, że Wokulski nie jest taki zły, kobiety się nim interesują. Węgiełek w ruinach zamku opowiada legendę o księżniczce z igłą w głowie; skarbach i smokach; kandydat przestraszył się królewny i zginoł. Wokulski spytał się Izabeli: obudzisz się moja królewno? Izabela odpowiedziała: nie wiem, może. Chciała by żeby Wokulski sprzedał sklep, Rzecki nie był z tego zadowolony. Sklep stracił swój ekskluzywny charakter. Wokulski jako narzeczony Izabeli, z nią i z jej ojcem jechał do Krakowa a wraz z nimi jechał Starski, który zaczął się obściskiwać z Izabelą. Wokulski pod pretekstem pilnego telefonu wysiadł na stacji. Chciał się zabić Wysocki go uratował. Wąsowska chciała koniecznie mieć z nim romans; jego serce jednak nie było wolne. Dostał wieści, że Izabela prowadza się z inżynierem. Rzecki umiera. Dochodzą wieści, że Wokulski wyjechał do Moskwy, skąd miał zamiar poprzez Chiny i Indie dotrzeć do Ameryki, inni twierdzą, że wysadził się dynamitem w ruinach zamku w Zasławiu. Sklep Wokulskiego kupił Żyd Szlangbaum (Rzecki sprzedaje sklep i umiera). Izabela Łęcka wstąpiła do zakonu. Cechy Wokulskiego: *pozytywistyczne:zainteresowanie nauką; zainteresowania społeczne; przedsiębiorczość *romantyczne: zamknięcie w sobie, wyobcowanie, samotność, utrudnione kontakty z ludźmi; fakt wzięcia udziału w powstaniu styczniowym; sposób traktowania kobiet, idealizacja miłości; stawianie sobie bardzo wysokich celów; ambicja i duma; bardzo poważne traktowanie siebie; wielka wrażliwość; próba samobójcza Prus zdefiniował „Lalkę” jako powieść o idealistach na tle społecznego rozkładu *pasożytnicza arystokracja stanowiąca antywzór *mieszczaństwo Polskie pozbawione przedsiębiorczości i chęci do pracy *Żydzi wyizolowani *Inteligencja nie liczna, biedna, a niekiedy anarchizująca (studenci) 5.Biedota opuszczona i powoli ulegająca procesowi demoralizacji (przestępczość) 6.Nauka bez znaczenia, naukowcy nie potrzebni 7.Kobiety nie pełnią satysfakcjonującej roli w społeczeństwie 8.Całkowity upadek wartości. IGNACY RZECKI: Pochodził z rodziny mieszczańskiej o silnych tradycjach patriotycznych, wychowany w kulcie Napoleona. Walczył w rewolucji Węgierskiej w 1848r. Zarządza sklepem Wokulskiego. Typowy romantyk i idealista, kryształowo utciwy, sumienny, życzliwy dla ludzi. Prowadzi pamiętnik. Umiera na atak serca w swoim mieszkaniu przy sklepie Wokulskiego.

„ZBRODNIA I KARA” Fiodora Dostojewskiego Upalny lipiec w Petersburgu. Student Rodion Raskolnikowa dokonuje zbrodni na Lichwiarce Alonie Iwanownie i jej siostrze Lizawiecie. Zabijając je siekierą i kradnie trochę biżuterii. „Okazuje się, że wszystkiego jest osiem sztuk: dwa małe puzdereczka z kolczykami czy z czymś w tym rodzaju (nie przyjrzał się należycie), dalej - cztery nie wielkie futeraliki safianowe; jeden łańcuszek był po prostu owinięty w papier gazetowy; jeszcze coś w gazetowym papierze zdaje się, że order ...”. Po tym czynie zapada w chorobę, którą znajomi biorą za przeziębienie i przemęczenie. „Nie można jednak powiedzieć, by przez cały czas chory był zupełnie nieprzytomny: był to stan gorączkowy, połączony z majaczeniem i z pół przytomnością”. Niebawem otrzymuje wezwanie z policji. Osłabiony zgłasza się do cyrkułu ale okazuje się, że został wezwany w banalnej sprawie, długu nie zapłaconego gospodyni. Raskolnikowa mdleje, co wzbudza zainteresowanie sędziego śledczego Porfirego Pietrowicza. Do Petersburga przyjeżdża Piotr Pietrowicz Łużyn, narzeczony siostry Rodiona - Duni, ma sprawy do załatwienia przed weselem. Odwiedza przyszłego szwagra, ale ten zachowuje się wobec Łużyna opryskliwie sądząc, że to małżeństwo ma być „kupieniem” Duni. Mimo iż rzekomo odnaleziono sprawcę zabójstwa, który przyznał się do zbrodni, śledczy Porfiry Pietrowicz przesłuchuje Rodiona, instynktownie wyczuwa w nim zbrodniarza. Rozkolnikow był świadkiem wypadku ulicznego - pod kołami pojazdu zginął pijak Siemion Marmieładow. Student odwiedza wdowę dając jej pieniądze otrzymane od matki. Tam poznaje córkę Marmieładowów, Sonię, którą bieda zmusiła do prostytucji. Z nieoczekiwaną wizytą zjawia się u Rodiona matka i siostra Dunia. Razkolnikow, bardzo nie zadowolony pozostawia je pod opieką Dymitra Prokowicza Razumihina, któremu Dunia przypadła do gustu. Wkrótce też zjeżdża do Petersburga Arkadiusz Swidrygajłow - już wdowiec - ma wyrzuty sumienia i chciałby ofiarować Duni 10 tyś. Rubli. Rodion zabrania ich przyjmować. Dunia zrywa zaręczyny z Łużynem ponieważ ten żąda od niej zaniechania kontaktów z bratem.

Podczas stypy u Marmieładowów Łużyn oskarża Sonię o kradzież 100 rubli, które jej wcześniej nie znacznie wsunął do kieszeni. Chciał w ten sposób sprawić przykrość Rodi, ale był świadek tego niecnego czynu - Andrzej Siemianowicz Liebiezatnikow. Przy każdym przesłuchaniu Perfirym a Rodionem toczy się swoista gra. Porfiry przypomina , że niedawno Raskolnikowa opublikował artykuł, w którym klasyfikuje ludzi według najprostszych opozycji, na „wyższych” i „niższych”, na „Napoleonów” i „wszy”, dowodząc, że wybitne jednostki mają prawo do zbrodni w imię dobra ludzkości. Raskolnikow częściej odwiedza Sonię. Razem czytają biblię. Rodion jest pod wrażeniem wielkiej i głębokiej wiary Soni. Sfidrygajłow chce zmusić Sonię do małżeństwa, a gdy ta zdecydowanie odmawia popełnia samobójstwo strzałem z pistoletu. Raskolnikow powodowany miłością do matki i Duni a przedewszystkim głęboką wiarą Soni, która wskazuje mu drogę pokuty - zgłasza się do sędziego i wyznaje, że jest mordercą. Wyrok: 8 lat katorgi. Dunia i Razumichin pobierają się, wkrótce umiera chora matka Rodiona. Sonia i Raskolnikow wyjeżdżają razem na zesłanie. Tam na Syberii sięga po ewangelię i ponownie czyta ulubiony fragment o wskrzeszeniu Łazaża. Idea powieści „Zbrodnia i kara” uważana jest za jedną z najwybitniejszych powieści psychologicznych. Dostojewski z metodyczną precyzją ukazuje stan psychiczny bohatera zarówno przed jak i po zbrodni. Jest to właściwie studium lęków i depresji nerwowych, napięć wewnętrznych człowieka, który dopiero później zacznie badać psychoanaliza, zajmując się interpretacją stanów podświadomości. „NAD NIEMNEM” - Elizy Orzeszkowej Bohaterowie Benedykt Korczyński Właściciel majątku w Korczynie. Wychowany na romantycznych ideałach patriotyzmu i demokratyzmu, teraz zmuszony zapomnieć o nich. Swoją ciężką pracą walczy o utrzymanie ziemi i zapewnienia godziwego życia rodzinie. Boryka się z wieloma trudnościami: kontrybucje narzucone przez zaborców po powstaniu styczniowym zmusiły go do zaciągnięcia długów i zastawienia w hipotekę domu; spór z Bohatyrowiczami o łąkę, prowadzący do procesu sądowego; groźba sprzedaży lasu w celu spłacenia posagu siostry; konflikt z synem Witoldem, który próbuje pogodzić ojca z Bohatyrowiczami i jako pozytywista sympatyzuje z chłopami; coraz mniej rozumiany przez żonę, dla której stał się hreczkosiejem bez kulturalnych aspiracji. Sympatia Orzeszkowej jest oczywiście po stronie Benedykta. Swoją pracą i wyrzeczeniami ratuje on „ziemię”- placówkę polskości przed rosyjską konfiskatą. Justyna Orzelska

Główna postać utworu. „Wysoka (...) ubrana była w czarną wełnianą sukienkę, bardzo skromną, która jednak wybornie uwydatniając jej kształtną i silną, w ramionach szeroką, a w pasie cienką kibić zdradzała znajomości żurnalu (...). głowę owiniętą jak heban czarnym warkoczem i twarz śniadą, z purpurowymi usty i wielkimi szarymi oczami śmiało wystawiała na upalne gorąco lata (...). W ogóle ta panna na lat dwadzieścia parę wyglądająca wydawała się uosobieniem piękności kobiecej, zdrowej i silnej lecz dumnej i chmurnej ”. Kuzynka Benedykta. Jej ojciec Ignacy Orzelski zmarnował majątki i teraz oboje „trzymają się klamki” krewnego. Wychowana we dworze, otrzymała niewielkie wykształcenie, w sam raz dla panien. Wcześniej odkrywa jałowość życia w prowincjonalnym dworku. Zawiodła się w miłości do Zygmunta. Znajomość z Janem Bohatyrowiczem przeobraża Justynę: chce dzielić trudy życia u koku ukochanego mężczyzny mimo iż oznacza to „degradację” stanową. Dokonała wyboru, na który 20 lat temu nie zdecydowała się Marta - teraz zgostniała, z poczuciem przegranego życia. Teofil Różyc Arystokrata, potomek starego rodu. Bywalec wielkiego świata. Z otrzymanego po ojcu spadku (milion rubli), przehulał za granicą 600 tysięcy. Jego posiadłość Wołoszczyzna - w zupełnej ruinie. Nie interesują go sprawy narodowe oraz własnego majątku. W kraju przebywa rzadko, objeżdża okoliczne dwory. Typ dekadenta i nihilisty. Kontakt z życiem i ludźmi łączy się u niego z uczuciem znudzenia. Ożywienia szuka w morfinie i łatwych romansach.

Witold Korczyński Syn Benedykta, uczeń szkoły „organicznej”, porte - parole autorki (narrator, podmiot liryczny lub bohater utworu, który prezentuje poglądy samego autora). Pozytywista próbujący realizować idee pozytywizmu w Korczynie. Usiłuje godzić skłócone rody Korczyńskich i Bohatyrowiczów. Brak porozumienia z ojcem prowadzi do pokoleniowych konfliktów. Witold nie akceptuje salonowego wychowania siostry Leoni, popiera decyzję Justyny. W sensie literackim postać papierowa, uosobienie pozytywistycznego rozsądku. Jan Bohatyrowicz Syn powstańca z 1863r. 30- letni mężczyzna, szlachetny, wychowany przez stryja Anzelma na tradycyjnych wartościach: szacunku do pracy, patriotyzmu, kultu przodków, umiłowania ziemi. Opiekuje się mogiłami Jana i Cecylii oraz powstańców. Prostolinijny, prostoduszny. „Wysoki i tak zgrabny, jak by go matka natura z lubością i wielkim staraniem na łonie swym wychowała. Tym czasem nieco innego, tylko ciężka praca około zdobywania jej darów, gorące jej żary letnie i dzikie polne powiewy nadały temu ciału taką harmonię i siłę”. Jednocześnie delikatny, układny o specjalnie wyszukanych manierach. Posłuszny wobec stryja, którego darzy synowską miłością. Praca przy której potrafi śpiewać najpiękniej w okolicy, sprawia mu największą radość. Cieszy się dobrą opinią w całym zaścianku. Znakomity materiał na męża dla Justyny. Geneza treści. Powstanie styczniowe zaciążyło na losach wszystkich bohaterów, w sposób bezpośredni lub pośredni. Każda z postaci musi zająć stanowisko wobec tego zrywu niepodległościowego: *po klęsce powstania społeczeństwo nękane było represjami carskimi, *zubożenie, ruina materialna, *utrata nadziei i ideałów (Benedykt). *Życie przeszłością, *Ochrona ziemi jako jeden podstawowych elementów tożsamości narodowej. Grób Jana i Cecylii *symbol początku rodu Bohatyrowiczów, *mogiła od lat była otoczona opieką Bohatyrowiczów, *symbol ciągłości tradycji i historii, - element jednoczący kolejne pokolenia, *Jan był chłopem a Cecylia dobrze urodzoną dziewczyną, *Dzięki ciężkiej pracy udało im się w środku puszczy stworzyć wspaniałe gospodarstwo, *później, stopniowo osada rozrastała się,*Zygmunt August nadał Janowi i Cecylii tytuł szlachecki i nazwisko Bohatyrowiczów (herb- głowa żubra na żółtym polu).Mogiła powstańców z 1863r.: *przypomina czasy zrywu niepodległościowego, *w zbiorowej mogile 40 powstańców, między innymi brat Benedykta Korczyńskiego -Andrzej i ojciec Jana Bohatyrowicza -Jeży, *mogiła to symbol o czynie powstańców, hołd złożony ich patriotyzmowi i odwadze, *nadzieja na zjednoczenie.

Praca i zakorzenienie *W „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej pozytywni bohaterowie, to ci którzy pracują: B. Korczyński, Marta, Justyna, Bohaterowicze. Bohaterowie nie pozytywni, to ci którzy nie pracują, są leniwi i nie mają żadnych pasji: Emilia Korczyńska, Zygmunt. Praca daje poczucie przydatności. Jest bardzo ważna dla samego człowieka jako jednostki. Brak pracy może doprowadzi do choroby lub depresji. *Przywiązanie do prywatnej ojczyzny (zakorzenienie) Orzeszkowa mówi, że człowiek który nie jest zupełnie przywiązany do tradycji, do swojej ziemi nie jest nic wart. Człowiek powinien odczuwać z tak zwaną prywatną ojczyzną, Witold Korczyński lub Bohaterowicze. Przywiązanie do ziemi gdzie się urodziło i wychowało, wartościowy człowiek powinien tęsknić do tego miejsca, a rodzice powinni w nim to zakorzeniać: Zachwyt krajobrazem; przywiązanie do krajobrazu; Przywiązanie do ludzi, sąsiadów; Przywiązanie do historii, tradycji tej ziemi.Zdaniem Orzeszkowej kto nie pracuje nie jest zakorzeniony, jest głęboko nieszczęśliwy.

MENDEL GDAŃSKI” - Konopnicka Stary Żyd, mendel gdański, od 20 lat w tej samej izbie prowadzi zakład introligatorski. Wszyscy jego znają i on ich także. Żona Resia, z którą przeżył 30 lat, umarła także córka Lija, zostawiając wnuka Jakuba, który ma 10 lat i jest gimnazjalistą. Pewnego dnia zapanował na ulicach niepokój, malec przybiegł do domu bez czapki i wyznał, że jakiś obdartus krzyczy za nim: Żyd!, Żyd!. Mendel bardzo się tym rozgniewał, był oburzony, że ktoś woła i przezywa człowieka, który się tu urodził i nie jest obcy i ma prawo kochać to miasto póki uczciwie żyje. Tym czasem docierają wieści, że mają bić Żydów. Ludzie radzą mendlowi uciekać z miasta, ale on nie myśli o tym. Przecież jest u siebie. W uliczce wzmaga się wrzawa. Kamień rzucony z tłumu uderza małego Jakuba w głowę. Dziką hałastrę powstrzymuje młody chłopak z facjatki. Mały gimnazjalista leży za firanką z zabandażowaną głową. Stary mendel siedzi w koncie izby i szeptem układa sobie wszystkie zdarzenia w głowie. Dochodzi do wniosku, że w wieku 67 lat coś w środku w nim pękło i serce umarło mu do tego miasta. Pozytywiści podejmowali często problem antysemityzmu i rozruchów antyżydowskich (Orzeszkowa, Asnyk), wielokroć w tej sprawie mendel gdański staje na przeciw hańbiącego zła, którego się nie lęka, bo ufa w ludzka dobroć. Padł on ofiarą nienawiści nie sensie dosłownym, bo ocalił go przed prawdopodobną śmiercią student z poddasza; jego klęska polega na złamaniu się wiary w człowieka, w humanitaryzm, w system wartości tworzony od wieków. Jego odwołanie się do uczuć ludzkich i rozumu pozostało bez jakiegokolwiek zrozumienia. Zegarmistrz, który odwiedził mendla, przedstawia „argumenty” strony przeciwnej, które brzmią jak urągowiska: „Żyd zawsze Żydem (…) was Żydów lęgnie się jak tej szarańczy, a zawsze to żywioł cudzy…”. Pozytywistyczna teza noweli jest jasna: równość prawa, dla wszystkich bez względu na różnice ras czy wyznań, uszanowanie wkładu w rozwój cywilizacji i kultury polskiej, uznanie historycznej roli w dziejach polski tych „obcych”.

„KAMIZELKA” - B. Prusa Narrator opowiada historię, jakiej został świadkiem obserwując przez okno swego mieszkania sąsiadów z przeciwka. Było ich najpierw troje: mąż, żona i służąca, potem zostało samo małżeństwo. On był skromnym urzędnikiem pochylonym nad pracą nieraz do północy, ona zwykle siedziała przy nim i szyła. W niedzielę wychodzili na spacer trzymając się za ręce. Byli biedni. Pewnego razu on

dostał krwotoku, zaczął chorować. Słabł coraz bardziej, tracił na wadze, a kamizelka stawała się na nim coraz luźniejsza. Aż pewnego dnia radość zagościła na jego twarzy - kamizelka leżała jak ulał, a więc „przestał chudnąć”, choroba zatrzymała się? Niestety chory umarł, a narrator kupił tę kamizelkę od handlarza starzyzną. Okazało się, że nad ściągaczem pracowały dwie osoby: mąż codziennie przesuwał sprzączkę, aby uspokoić żonę, a żona - skracała pasek, żeby mężowi dodać otuchy. Uznana za arcydzieło gatunku i przełożona na wiele języków. Nowela jest opowieścią o czułej miłości pary biednych ludzi. Prus lokalizuje akcję utworu w obrębie jednej kamienicy i koncentruje uwagę na wzajemnym stosunku uczuciowym małżonków. Wydobywa głęboki liryzm z tła szarego, przeciętnego i smutnego życia ubogich ludzi. „Kamizelka” odznacza się niewielkim rozmiarami, zwartą narracją, ale dość dużą rozpiętością czasową akcji. Ważnym elementem kompozycyjnym utworu jest rekwizyt, tytułowa kamizelka.

„GLORIA VICTIS” - Orzeszkowa drzewa na Polesiu opowiadają historię leśnego oddziału powstańczego. Maryś (Marian Tałkowski) i jego siostra Anielka przybywają do miasteczka Poleskiego i tutaj, w szkole, zaprzyjaźnili się z Jagninem. Wkródce Jagmin i Marian wstąpili do oddziału. Staczali walki, przeważnie zwycięskie, dzięki znakomitemu dowódcy Romualdowi Trauguttowi. Jagmin dowodził jazdą. W lasach poleskich doszło do bitwy z przeważającymi wojskami rosyjskimi, w której Marian został ranny. Leżał w namiocie pełnym innych rannych ludzi, namiot został zauważony przez oddziały wojska konnego. Rosjanie z szablami w ręku uderzyli na szpital. Zabity został Marian a wkrótce w bitwie zginął Jagmin. Po latach Anielka przychodzi na zbiorową mogiłę, gdzie spoczywają brat i narzeczony. Wiatr wysłuchawszy opowieści przesyła w przestrzeń i w czas słowa: gloria victis. U schyłku życia Orzeszkowa złożyła hołd powstańcom z 1863r. Dla zwyciężonych świat starożytny miał okrzyk „vae victis” - bieda zwyciężonym. Orzeszkowa przeciwstawia mu słowa oparte na wieże w wartość ofiary „gloria victis” - chwała zwyciężonym. Pamięć o powstaniu przygasała, ale nigdy nie znikła. Autorka przywołuje ją, idealizując powstanie i jego bohaterów. Pisała o roku 1863 bez niedomówień, jawnie. Bohaterami noweli czyniła autentycznych uczestników, powstańczej partyzantki: Jagmiła, Rodowickiego, Traugutta.

Maogła tak pisać po roku 1905 w związku z liberalizacją cenzury. Utwór ma specyficzną konstrukcję o podwójnym planie. Pierwszy plan - przyjmuje formę baśniową: las rozmawia z wiatrem, bór był świadkiem wydarzeń, które się tu wydarzyły i o nich pamięta. Wiatr unosi pamięć o tych wydarzeniach w „przestrzeń i czas”. Drugi plan - to wspomnienie epizodu z powstania. Przyroda tu została ożywiona i obdarzona ludzkimi cechami.

SZKICE WĘGLEM” - H. Sienkiewicz. We wsi Barania Głowa w powiecie Osłowickim osobą najważniejszą jest pisarz gminny Zołzikiewicz. Podoba mu się chłopka Maryśka Rzepowa, więc knuje intrygę. Gdy ogłoszono pobór do wojska, wójt podłorzył w karczmie pijanemu Wawrzynowi Rzepie dokument do podpisania, na którym niepiśmienny chłop stawiając krzyżyki dobrowolnie zgadza się iść do wojska za syna wójta Buraka. Gdy nazajutrz okazało się, że Rzepa padł ofiarą podstępu, w chałupie zapanowała rozpacz. Rzepowa biegnie szukać ratunku. W kościele ksiądz Czyżyk ma dla niej tylko jedną radę - ofiarowanie bogu wszystkich strapień. We dworze pan Skarabiewski oświadcza jej, że teraz (po ustawie uwłaszczeniowej) nie ma wpływy na sprawy chłopów. W urzędzie powiatowym naczelnik uznaje zdesperowaną kobietę z pijaną i każe ją wyrzucić. W drodze powrotnej zaczepia ją pijany chłop, a opierającą się zalotom rani w głowę kamieniem. Zrozpaczona Rzepowa trafia wreszcie do Zołzikiewicza, który właśnie na to czekał. Wraca do domu. Wawrzyn wyczuwa nieszczęście, przyciśnięta do muru Rzepowa wyznaje prawdę. Rzepa w rozpaczy chwyta siekierę i zabija żonę potem podpala zabudowania dworskie. Carski ukaz uwłaszczeniowy z 1864r. oddawał chłopom na własność użytkowane przez nich grunty i pozbawiał szlachtę jakiejkolwiek władzy nad wsią. Sytuację świeżo uwłaszczonego chłopstwa prezentuje obszerny „szkic” Sienkiewicza. Jest to utrzymana niemal w melodramatycznej tonacji historia poszukiwania sprawiedliwości i pomocy przez ciemną i zupełnie nie rozumiejącą okrutnych realiów życia chłopkę Rzepową. Sienkiewicz odsłania stan świadomości chłopstwa, bezbronności, poziom - czy też brak jakiegokolwiek poziomu - intelektualny. Motywem działania wszelkich urzędników gminnych jest korzyść osobista - wójtowie, ławnicy, pisarze gminni nie służą społeczności wiejskiej, wprost przeciwnie - ciągną zyski ze sprawowanych urzędów, żerując bez skrupułów na nierozgarniętych i ciemnych chłopach. Autor nie oszczędza też mieszkańców „białych dworków” (pana Skorobiewski). Uwłaszczony chłop pozbawiony opieki, lub pomocy pana i księdza, pozostawiony jest samemu sobie, a właściwie zdany na łaskę pisarza gminnego, który znajdował we wsi posłuch i zabobony szacunek, ponieważ znał i umiał posługiwać się językiem „urzędowym”.

Antygona- Sofokles.Antyczna tragedia

Początek tragedii związany jest z kultem Dionizosa, boga winnej latorośli. Co roku odbywały się uroczystości, w trakcie których wykonywano chóralną pieśń zwaną dytyrambem. Początkowo ją improwizowano, ale pomiędzy VII a VI w. p.n.e., odziani w skóry koźle pasterze śpiewali już utwory specjalnie na ten cel układane przez poetów. Wówczas to zapewne powstało określenie "tragedia" ("tragos" - kozioł i "oide" - pieśń) i z chóru wydzielił się przewodnik. Tespos z Ikarii w VI w. p.n.e. przeciwstawił chórowi "odpowiadacza" - pierwszego aktora, zaś Ajschylos, pierwszy wielki tragediopisarz grecki, - drugiego. Obecność na scenie trzeciego aktora zawdzięczamy Sofoklesowi, twórcy wieku V p.n.e.

Konkurs dramatyczny stał się ważnym elementem marcowych "Wielkich Dionizjów", które trwały trzy dni. Każdego jeden poeta prezentował tetralogię (cykl czterech sztuk) złożoną z trzech tragedii i dramatu satyrycznego. Spektakle odbywały się na okrągłym placu - orchestrze (taneczni), w głębi której stał budynek, z którego wychodzili aktorzy. Nazywano go skene (barak) i on dał początek wyrazowi "scena". Aktorzy występowali w maskach i butach na koturnach.Konstrukcja utworu i jej styl

"Antygona" jest tragedią - poważnym utworem scenicznym, którego motyw przewodni stanowi nieprzezwyciężony konflikt pomiędzy dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi (losem, prawami historii, interesem społecznym, prawami natury). Zatem podstawową kategorię estetyczną stanowi tu tragizm połączony z wzniosłością. Bohaterowie wyrastają ponad przeciętność, ale ich losami kieruje przeznaczenie (fatum).

Budowę akcji charakteryzuje zasada trzech jedności: — miejsca, — czasu (czas fabuły nie przekracza 24 godzin), — fabuły (jeden wątek pozbawiony scen epizodycznych, z bohaterami, których pojawienie się przybliża rozwiązanie konfliktu)

Bohaterowie Antygona - osoba pełna dumy rodowej, głęboko religijna i kochająca jednakowo obu braci, prawa boskie uznaje za ważniejsze od praw dyktowanych przez władcę ziemskiego; porywcza i łatwo wybuchająca, zdecydowana i wytrwała; wrażliwa. Przeżywa załamanie idąc na stracenie (płacze nad losem swoim i najbliższych). Ismena - słaba, boi się władcy, więc podporządkowuje mu swe osobiste dążenia. Brak jej odwagi, by poprzeć działania siostry. Ceni sobie życie i jest gotowa zrobić wszystko, aby je zachować.Kreon - pochopny, gwałtowny, nerwowy; wydając zakaz pochowania Polinejkesa, kieruje się dobrem społecznym, interesem państwa i chęcią utrzymania silnej władzy. Dąży do przestrzegania prawa, nie chce robić dla nikogo wyjątku; jest podejrzliwy, nie słucha niczyich rad, dumny, żądny władzy absolutnej, tyran, pogardza ludem i jego wolą. Ustala własne prawa, łamiąc inne.

Hajmon - występuje w obronie Antygony, dba również o dobro ojca, którego w gniewie nazywa tyranem; broni demokracji w państwie i demokratycznej władzy. Gorąco kocha Antygonę.

"Bajki" Ignacego Krasickiego Bajka - gatunek literatury dydaktycznej. Jej zadaniem jest wskazywanie uniwersalnych prawd moralnych, stąd historyjka opowiedziana w utworze jest tylko ilustracją prawdy - najczęściej zawartej w końcowym morale. Bohaterami tekstu są zwierzęta, rośliny, przedmioty, rzadziej ludzie Wśród utworów Krasickiego można wskazać bajki:*ezopowe (od imienia twórcy, Ezopa - pisarza greckiego z VI w. p.n.e.). Jej bohaterami są zwierzęta prezentujące określone typy ludzkich osobowości: np. lew: odwaga, siła, lis: spryt, baran: głupota. ("Kruk i lis")

*narracyjne (epickie). Utwór przyjmuje postać wierszowanej nowelki o nieskomplikowanej fabule. Bohaterowie i zdarzenia pełnią funkcję przypowieści stosującej się do świata ludzkiego. Sens utworu najczęściej pojawia się w postaci wniosku wypowiadanego przez narratora lub bohatera, w zakończeniu bajki. (z tomu "Bajki nowe", np. "Przyjaciele") *epigramatyczne (liryczne; większość z tomu "Bajki i przypowieści"). Krasicki osiągnął mistrzostwo w pisaniu bajek, ponieważ były: -najkrótsze (typową miarą jest cztero- i sześciowiersz); - ujęte w regularne 13-zgłoskowce parzyście rymowane; - o zwięzłej konstrukcji opartej na paralelizmie (równoległe, odmierzone równymi odcinkami tekstu, opisy dwóch istot, związanych kontrastem lub współdziałaniem); - pozbawione elementów fabularnych; - z niekiedy występującymi cechami dramatyczności (klęski najczęściej zawinionej, wynikającej z głupoty lub zarozumiałości"Wstęp do bajek "Utwór rozpoczyna wyliczenie ludzi, którzy, wbrew swej naturze i pozycji, nie ulegali pokusom, np. młody, "który życie wstrzemięźliwie pędził czy "minister rzetelny", który "o sobie nie myślał". Utwór kończy żartobliwa pointa utwierdzająca czytelnika w przekonaniu, że sytuacje takie nie są możliwe w realnym życiu.Arcydzieło lapidarności i jasności. Powtarzanie czasownika "Był..." wiąże zdania w konstrukcję wyliczania, wytwarza melodyjność i nastrój baśniowy.

"Drzewo"Najkrótsza bajka epigramatyczna. "Wielbił drzewo grzejąc się człowiek przy kominie./ Rzekło drzewo: "Cóż po tym! - grzeje, ale ginie"."Szczur i kot"Zarozumiały szczur siedząc podczas nabożeństwa na ołtarzu szczyci się ze swej pozycji. Wkrótce jednak okazuje się, że opary kadzideł nie uchroniły go przed niebezpieczeństwem - schwytał go kot.

Utwór cechuje szczególnie kunsztowna składnia operująca szykiem przestawnym (inwersją). "Filozof" Pewny siebie filozof póki dopisywało mu zdrowie - głosił ateizm, kiedy jednak przyszła choroba, szybko zwrócił się nie tylko ku Bogu, ale i ku magii (upiorom). "Groch przy drodze" Przypowieść o gospodarzu, który, utrudzony nieskuteczną walką ze złodziejami, postanowił posiać groch z dala od drogi, za zbożem. Szybko jednak okazało się, że stracił podwójnie: groch i tak ukradziono a przy tym stratowano żyto. Całość kończy nauka: "I ostrożność zbyteczna częstokroć zaszkodzi"."Jagnię i wilcy"Czterowersowa scenka, w której wilki, na pytanie jagnięcia jakim prawem chcą je zjeść, szczerze odpowiadają: "Smacznyś, słaby i w lesie"."Dewotka"Opowieść o wątpliwej pobożności pani, która wbrew słowom modlitwy: "...i odpuść nam winy" dotkliwie każe służącą za drobne przewinienie."Kruk i lis" (z Ezopa) Popularna opowieść o kruku trzymającym ser w pysku i przebiegłym lisie, który sprytnie namawiając ptaka do śpiewu prowokuje go do otwarcia dzioba a tym samym upuszczenia sera."Przyjaciele" Historia zajączka, który dzięki zaletom charakteru zjednał sobie miłość zwierząt. Jednak, gdy myśliwi urządzili polowanie, wśród "przyjaciół" nie znalazł się nikt, kto zechciałby mu pomóc.Utwór ilustruje popularne przysłowie, że prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie, które w czasach Krasickiego było również interpretowane politycznie. "Ptaszki w klatce" Najpopularniejsza bajka "polityczna" o dwu czyżykach, z których jeden rozpacza nad swą niewolą, drugi zaś, który wolności nigdy nie zaznał, dziwi się smutkowi towarzysza.Jest w niej ostrzeżenie i apel do ambicji młodego pokolenia, któremu "wygody" nie powinny zastąpić wolności. "Kulawy i ślepy" Tytułowi bohaterowie podróżują. Wszystko było dobrze dopóki ślepy niósł kulawego, kiedy jednak role odwrócili (ślepy postanowił zawierzyć kijowi) - "zginęli pospołu".

Tematyka utworów Krasickiego jest bardzo różnorodna. Ogólny sens bajek ma charakter tradycyjnie chrześcijański, uwydatnia nieskuteczność wiedzy i filozofii wobec trudności praktycznych i przeciwności losu. Utwory te nie dają wzorów cnót ani ideałów ofiarności czy wyrzeczeń, ukazują świat taki jaki być nie powinien, ale często jest (egoizm, nieżyczliwość, snobizm, głupota, niewdzięczność, pycha). Jest to świat bez złudzeń, w którym trudno liczyć na kogokolwiek i cokolwiek poza własną energią, rozwagą i pomysłowością. Gdyby nie humor i dowcip ton większości utworów przedstawiałby smętny dramat natury ludzkiej

Poeta chętnie korzystał z tematów powtarzających się w fabulistyce światowej (w bajkopisarstwie chodzi nie tyle o nowość tematów, ile o nowość pomysłów kompozycyjnych, tonu, refleksji, ekspresji), niekiedy w jednej bajce łączył motywy z paru dawniejszych utworów. Oryginalność Krasickiego polega na sposobie wykorzystania motywów:

*unikał rozwlekłości, *wyostrzał i wysubtelniał puentę, *wprowadzał indywidualną barwę uczuciową, *precyzował rytm, *dynamizował akcję, *mistrzowsko operował paralelizmem i kontrastem.

"Balladyna" Juliusza Słowackiego Wątki dramatu:* polityczny: *w dramacie ukazana jest krwawa historia związana z walką o koronę Popiela i tron królewski; *jest to baśń o władzy, baśń pełna okrucieństwa i refleksji moralnych, które odsłaniają prawdy o naturze ludzkiej, o fascynującej sile zła, o magii władzy i mechanizmach nią rządzących. *baśniowy:* wskutek działań Goplany świat fantastyczny i ziemski został zmieszany i przed Balladyną otwierają się wielkie możliwości ujawnienia własnej natury. Wiąże się to z awansem społecznym, lecz droga do niego wiedzie przez zbrodnie, przede wszystkim przez zbrodnie.* Skierka i Chochlik, poddani Goplany pomagają lub szkodzą człowiekowi; to oni kierują krokami Kirkora i doprowadzają do jego małżeństwa z Balladyną. *baśniowe też są dzieje Balladyny: dzięki czarom poślubia księcia, widzi ducha Aliny, po zabójstwie siostry nosi skazę na czole, umiera od pioruna zesłanego na siebie. Bohaterowie W "Balladynie" występują dwa typy postaci: bohaterowie prawdopodobni: *Balladyna - córka ubogiej wieśniaczki, wdowy; piękna, czarnooka i ciemnowłosa dziewczyna - jest arogancką i nieposłuszną córką, która bez litości wypędza swą matkę z zamku - nieuczciwa, przebiegła, niewierna: ma romans z Grabcem, lecz gdy pojawia się nadzieja na poślubienie księcia, wyznaje mu miłość - bezwzględna, okrutna, bezduszna: gnana pragnieniem wspaniałego małżeństwa popełnia pierwszą zbrodnię - zabija siostrę; w celu osiągnięcia władzy świadomie popełnia kolejne morderstwa ,czyni to bez wyrzutów sumienia, bez lęków moralnych; stanowczo, bez liczenia ofiar padających po drodze prowadzi walkę o władzę; - wydaje na siebie wyrok - uzyskuje świadomość etyczną oraz zdolność oceniania czynów; *Alina - młodsza siostra Balladyny, równie piękna dziewczyna; ma jasne włosy i fiołkowe oczy - nie tylko uroda odróżnia ją od siostry, ale i charakter oraz sposób postępowania w stosunku do matki ;jest życzliwa, troskliwa, chętna do pracy; - byłaby zdolna pokochać Kirkora, a po zdobyciu lepszej pozycji społecznej nie zapomniałaby o swych najbliższych *Wdowa- dobra i pracowita kobieta w podeszłym wieku; gorąco kocha swe córki, pragnie dla nich lepszego losu - kiedy zostaje odtrącona przez Balladynę, woli umrzeć niż zdradzić jej imię i narazić na karę *Kirkor -książę, który pragnie, aby na tronie zasiadł prawowity król; ruszył do walki z Popielem IV - władcą, który podstępem zasiadł na tronie; gdy odniósł zwycięstwo, nie wykorzystał go dla siebie, nie pragnie władzy - dostrzega krzywdę narodu - szlachetny rycerz poświęcający osobiste szczęście dla ojczyzny, po ślubie opuszcza małżonkę, by wyruszyć na wojnę; - marzy o spokojnym życiu u boku prostej dziewczyny; bohaterowie fantastyczni: *Goplana -królowa jeziora Gopło, nimfa wodna - zakochuje się w człowieku, w Grabcu - jest uosobieniem nadnaturalnej siły wywołującej zamieszanie w świecie ludzkim; miesza ludzkie losy;- widząc, jakie skutki wywołały jej działania, opuszcza nadgoplańską krainę, pozostawiając po sobie ciemną chmurę, z której padnie piorun zabijający Balladynę;

"Chłopi" Władysława Stanisława Reymonta

Jesień *Stara Agata opuszcza wieś.*Najbogatszy we wsi gospodarz, Maciej Boryna, posyła swaty do Jagny. (Jagna podoba się również jego synowi Antkowi). *Boryna wygania syna i jego rodzinę z gospodarstwa.*We wsi odbywa się huczne wesele.

Zima Antek i jego żona Hanka wiodą nędzne życie w chacie na uboczu wsi.*Boryna zaczyna podejrzewać Jagnę o zdradę.*Chłopi toczą spór o sprzedaż lasu. Wywiązuje się walka - Antek staje w obronie ojca. Chłopi trafiają do więzienia. Wiosna *Agata wraca do wyludnionej wsi.*Boryna bardzo ciężko choruje.*Hanka wraca na gospodarstwo ojca i przejmuje nad nim zarządzanie.*Jagusia romansuje z wójtem, a następnie z Jasiem.*Wybucha konflikt z kolonistami niemieckimi.*Boryna umiera. Lato *Pogrzeb Boryny.*Jagna zostaje wygnana z chałupy.*Antek powraca z więzienia i w dalszym ciągu wodzi oczyma za Jagną.*Umiera stara Agata.*Mieszkańcy wsi postanawiają wygnać niemoralnie prowadzącą się Jagusię - Antek staje po stronie wsi.

Dzieje Macieja Boryny (postać główna w tomie I). Postać potraktowana bardzo realistycznie, wyróżnia się na tle lipieckiej gromady zamożnością, siłą charakteru, pracowitością, statecznością i zaradnością. Posiada ewidentne cechy przywódcze (wieś darzy go większym zaufaniem niż wójta). Poznajemy go jako 58 letniego mężczyznę zawierającego związek z 19-letnią Jagną. Jest to związek z namiętności i rozwagi (pole matki Jagny przylega do jego majątku). Ożenek wyrabia w nim poczucie bycia prawdziwym gospodarzem. Wyrachowanie i egoizm sprawiają, że gotowy jest złączyć się z dworem przeciwko chłopom. Zdaje sobie sprawę, że praca jest podstawą sensu egzystencji (kiedy spostrzega, że Hanka ma charakter i jest "robotna" zmienia swój stosunek i traktuje ją jak prawdziwego członka rodziny).W sporze o las stara się konflikt załatwić polubownie, ale zna granice kompromisu i ryzykuje rozprawę, którą przypłaca zdrowiem. Urażony w swej godności i ambicji męża i posiadacza staje się zdolny do zbrodni (tylko przypadek sprawia, że przychwyceni kochankowie uchodzą z życiem). Jest więc postacią złożoną, nie wolną od słabostek i małostkowości.

Bohaterowie Maciej Boryna Postać tą autor powieści potraktował w sposób bardzo realistyczny, dokonał jej monumentalizacji, stylizując ją na chłopa - Piasta.

Boryna wyróżnia się wśród lipieckiej wsi nie tylko zamożnością, ale i siłą charakteru, pracowitością, stanowczością i zaradnością. Posiada też cechy przywódcze. Wieś darzy go większym zaufaniem niż wójta. To on stanie na czele gromady podczas sporu o las.Poznajemy go, gdy w wieku 58 lat po raz trzeci chce się ożenić. Jego wybranka - Jagusia ma 19 lat. Jest to związek z namiętności i z rozwagi. Ożenek ten wyrabia w nim poczucie bycia gospodarzem "pełną gębą", by nikt nie ośmielił się myśleć, że powinien do dzieci iść na "wycug". Owo wyrachowanie i egoizm będą mu towarzyszyć również w innych sytuacjach. Dla interesu gotów nawet złączyć się z dworem przeciwko chłopom.

W psychice Boryny egoizm łączy się z silnym poczuciem solidarności z gromadą, a wyrachowanie z odwagą i siłą charakteru. Zdaje sobie sprawę, że dla chłopa praca jest podstawą sensu egzystencji. Dlatego kiedy spostrzeże, że Hanka ma charakter i jest "robotna" zmienia do niej swój stosunek i traktuje ją wreszcie jak członka rodziny.

Urażony w swej godności i ambicji męża Boryna staje się zdolnym do zbrodni. Tylko przypadek sprawia, że przyłapani w "brogu" kochankowie: syn i żona, uchodzą z życiem.

Jest więc postacią złożoną, niewolną również od śmieszności i małostkowości.

Antek Syn Macieja Boryny, w momencie poznania go w powieści jest już człowiekiem dojrzałym. Żyje z niekochaną kobietą Hanką. Ma poczucie, że jest wyrobnikiem u ojca. Uważa, że powinien dostać gospodarstwo. Jego wielką miłością jest Jagusia. Miłość i konflikt z ojcem wprowadzają go w stan chorobliwy. Zupełnie zapomina o obowiązkach męża i ojca. Hardość i duma przysłaniają mu fakt, że żona pracuje ponad ludzkie siły. Jego pomysł na życie, aby pójść, gdzie oczy poniosą, okazuje się chwilowym zrywem. Nie potrafi pogodzić się z tym, że musiałby przede wszystkim opuścić Jagnę. W istocie żeruje na zaradności życiowej Hanki. Jednak uległość wobec jej woli uzewnętrznia się dopiero wówczas, kiedy kompromituje się jako mąż i ojciec rodziny. W jego charakterze nietrudno dostrzec cechy ojca: porywczość, skłonność do bójek, upór, dumę, herdość i rozbudowane poczucie własności.Pomimo niewygasłego uczucia do Jagny nie ma odwagi przeciwstawić się woli tłumu żądającego zemsty. Jest to dowodem akceptacji reguł wiejskiej moralności. Hanka Nie jest to postać w pełni ukształtowana. Poznajemy ją jako kobietę płaczliwą, bojącą się swego męża Antka i teścia Boryny. Ciężka sytuacja materialna, poczucie zdrady zadurzonego w Jagnie Antka nie załamuje jej, a wręcz przeciwnie, wyzwala niespodziewaną energię. Podczas choroby Macieja i pobytu Antka w więzieniu ujawniają się jej zdolności organizacyjne. Pod względem charakteru, przedsiębiorczości, zaradności, energii, okazuje się prawdziwą gospodynią, przyszłą podporą rodu Borynów. Widać w niej zapobiegliwość i chytrość nowobogackiej, świeżo upieczonej władczyni. Czasami przybiera to formę niesamowitego skąpstwa. Godny podkreślenia jest również fakt, że nienawidząc Jagny, którą traktowała jak źródło swych małżeńskich niepowodzeń, potrafiła pierwsza doń wyciągnąć rękę przed wyruszeniem na pielgrzymkę do Częstochowy.Jagna To wiejska piękność. Była córką starej wdowy Paczesiowej, siostrą Jędrzycha i Szymka. Matka krótką ręką trzyma synów zaś Jagna jest jej oczkiem w głowie. Żoną Boryny została z woli matki. Jest nieprzystosowana do życia w gromadzie. W jej rysunku Reymont raz po raz podkreśla swoistą nieokreśloność, nastrojowość natury. Skomplikowane są jej marzenia miłosne. To urodzona artystka intensywnie przeżywająca muzykę organów, wzruszającą opowieść literacką Rocha czy piękno wiosennego krajobrazu. Sama zresztą posiada pewne uzdolnienia artystyczne - robi piękne wystrzyganki i kraszanki. Obca jest jej pogoń za bogactwem. Dramat Jagny wynika z jej odmienności. Jagna zapłaciła przede wszystkim za życiowe niepowodzenia wójtowej i organiściny.Kuba Pojawia się w pierwszym tomie. To postać o wyraźnie zarysowanej sylwetce. Swój los parobka przyjmuje z chrześcijańską pokorą. To powstaniec z 1863 roku, którego "gront stryje wzieni", posiadający dumę narodową. Z braterską życzliwością odnosi się do Walka. Nie ma w nim śladów egoizmu, a głęboka religijność ma wiele z franciszkańskiej pokory i umiłowania wszelkiego stworzenia. Jagustynka Osoba niezwykle spostrzegawcza i inteligentna. Wszędzie tropi fałsz, złośliwość i podstęp. Jest to rodzaj odwetu na innych za swoją niedolę. Nie jest to istota z gruntu zła.

"Fraszki" Jana Kochanowskiego Fraszka - drobny utwór poetycki wierszem, często o charakterze żartobliwym, oparty na dowcipnym pomyśle, będący odmianą epigramatu. Nazwę gatunkową wprowadził z włoskiego ("frasca" - drobiazg, głupstewko) Jan Kochanowski, który swoimi "Fraszkami" ustalił obowiązujący wzór stylistyczny

Rodzaje i treści utworów: Fraszki filozoficzne określające poglądy pisarza na życie i na własną twórczość: "Na swoje księgi" - fraszka programowa. Autor bagatelizuje znaczenie swoich utworów ("Nie dbają papiery/ O przemożne bohatery") i wskazuje źródło ich tematów ("Ale pieśni, ale żarty/ Zwykły zbierać moje karty") - radość warunkiem ludzkiego szczęścia.

Wiersz ciągły (niestroficzny); ośmiozgłoskowe wersy. "Do fraszek" - pochwała wartości fraszek ("Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne..."), które choć pozornie drobne i błahe, stały się dla twórcy istotną formą wypowiedzi poetyckiej. Nawiązania do antyku (Fortuna, labirynt, nic Ariadny, Centaur, Dedal). "Do Mikołaja Firleja" - żartobliwe uzasadnienie frywolności fraszek; program poetycki ("...bo ma być stateczny/ Sam poeta; rym czasem ujdzie i wszeteczny"). "O żywocie ludzkim" - nawiązuje do filozofii stoickiej. Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowości, podkreśla przemijalność ludzkiego istnienia i ludzkich spraw ("Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,/ Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy"). Wersy 11-sylabowe (5+6); powtórzenia (" Fraszki to wszystko..."), paralelizmy (wersy 3 i 4); pointa. "Ku Muzom" - apel do Muz o zachowanie w pamięci potomnych własnych wierszy ("...niech ze mną za raz me rymy nie giną / Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!"). Motywy antyczne (Muzy, rosa ippokreńska), paralelizm składniowy i znaczeniowy (wersy zaczynające się od "jeslim", "jesli"). "Na fraszki" - wyliczenie poszczególnych uciech życia dworskiego (pijaństwo, gry miłości) i końcowe ich zaprzeczenie: "Wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie - Jan niech fraszki pisze!". Utwór rozpoczyna pytanie retoryczne, uniwersalizm podkreśla 3 os l. poj. w jakiej przemawia podmiot liryczny. "Na lipę" - fraszka czarnoleska. Podmiotem lirycznym jest uosobiona lipa z Czarnolasu, adresatem - strudzony gość. Idylliczna, arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków, zaś życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście (wyraz epikurejskich przekonań poety). Kunsztowna budowa: epitety (poetyckie: "rozstrzelone cienie", "wonny kwiat", "słodki sen"; potoczne: "pracowite pszczoły", "chłodne wiatry"), wyszukane, odwołujące się porównanie (2 ostatnie wersy).

"Do gór i lasów" - utwór autotematyczny, rodzaj lirycznej biografii, spojrzenie poety na własne życie w momencie przenosin do Czarnolasu. Apostrofa do stron rodzinnych, następnie zwięzłe, czasem ironiczne ("przypasany do miecza rycerz") wyliczenie kolei życia (podróże, studia, pobyt na dworze, funkcje kościelne). Skontrastowane pytania retoryczne odnoszące się do przeszłości i przyszłości, wskazują nieprzydatność doświadczeń w oborze nowej drogi życiowej. Epikurejska pointa: "Śrebrne w głowie nici, / A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci". "Na dom w Czarnolesie" - pochwała domu jako podstawowej wartości życia ludzkiego, Arkadii spokoju i radości. Etyczny program życia szczęśliwego: zdrowie, sumienie czyste, "pożywienie ućciwe", ludzka życzliwość, "obyczaje znośne", "nieprzykra starość". Interesujący kontrast między skromnością "gniazda ojczystego" a zbytkiem "pałaców marmurowych" "Na zdrowie" - jedyna fraszka napisana pięciozgłoskowcem, co nadaje jej bardzo wyrazisty rytm. Kontrastujące zestawienie prawdziwej wartości jaką stanowi zdrowie z pozorną wartością przedmiotów martwych (perły, kamienie szlachetne), przemijalnością młodości i urody oraz zaszczytów (dostojeństw i stanowisk).Fraszki biesiadne, dowcipne, miłosne: "Raki" - dowcip (tytuł wskazuje na rodzaj wiersza - zabawy poetyckiej, który można czytać w dwojakiej kolejności wyrazów: od strony lewej do prawej i odwrotnie). Tu wiersz czytany tradycyjnie jest pochwałą kobiety ("Folgujmy paniom, nie sobie, ma rada"), odwrotnie - jej naganą ( "Rada ma: sobie, nie paniom, folgujmy"). Podwójny rym: wyrazów początkowych i końcowych w każdym wersie. "Do Hanny" - dystych miłosny, oparty na koncepcie związanym ze zwrotem przysłowiowym "serce z kamienia". W wersie pierwszym diament i krzemień są zestawione, a w drugim przeciwstawione. Maleńkie arcydzieło Kochanowskiego. "Do dziewki" - fraszka miłosna, oparta na koncepcie zestawienia cierpienia kochanka ze zjawiskiem natury. Hiperbola: "A z tobą i w pół nocy zda się dzień na niebie". "O doktorze Hiszpanie" - anegdota o prawniku królewskim Rojzjuszu, który wymknął się z grona zabawiających się kompanów. Na niewiele się jednak to zdało, bo towarzysze zabawy wyłamali drzwi ("doktor nie puścił, ale drzwi puściły") i przymusili nieszczęśnika do picia. Efektem był poranny kac bohatera, który swój stan dowcipnie komentuje: "Szedłem spać trzeźwo, a wstaję pijany". Anegdota zbudowana jak mała scenka dramatyczna (skrótowy dialog, stopniowanie napięcia, dowcipna pointa).

"O miłości" - dystych podkreślający potęgę miłości, oparty na wyszukanym koncepcie ujętym w antytezę (zestawienie dwu przeciwstawnych elementów wypowiedzi, np. "lotny" i "pieszy"). Fraszki patriotyczne: "Na sokalskie mogiły" - forma nagrobnego napisu na mogiłach poległych pod Sokalem w 1519 r. w bitwie z Tatarami. Zbiorowy podmiot liryczny ("my" - polegli) wygłasza pouczenie dla "gościa", który nie powinien na próżno "łez nad nimi tracić".

"Kamizelka" Bolesława Prusa Główne wydarzenia - Narrator noweli kupuje od handlarza starą kamizelkę, która należała do jego zmarłego sąsiada; przedstawia losy sąsiada i jego żony od momentu, gdy sprowadzili się do mieszkania naprzeciwko. - Dzieje byłych sąsiadów: a) pan to skromny urzędnik, pani udziela lekcji, wieczorami szyje, oboje pracują do późnych godzin nocnych; w niedzielę wychodzą na spacer b) urzędnik zaczyna chorować, dostaje krwotoku; lekarz pociesza i uspokaja małżonków, że to może być katar oskrzeli ;niestety choroba nasila się, pan opada z sił, robi się bardzo nerwowy, zadręcza żonę aluzjami na temat swej śmierci, ona spokojnie i czule uspokaja go c) mężczyzna, zakładając kamizelkę stwierdza, że jest za luźna; dochodzi do wniosku, że chudnie coraz bardziej; nie chce, aby żona dowiedziała się o tym, więc przesuwa sprzączkę ściągacza; pewnego dnia zauważył, że kamizelka jest nawet za ciasna, wierząc w wyzdrowienie, ujawnia żonie swoje szachrajstwo ;pan umiera, pani sprzedaje niepotrzebne rzeczy i wyprowadza się.- Narrator, patrząc na kamizelkę, odkrywa jej tajemnicę: żona, aby dodać mężowi otuchy i pokazać mu, że jest z nim lepiej, robiła to samo co on - po kryjomu przesuwała pasek kamizelki Problematyka To wzruszająca opowieść o miłości ludzi cichych, skromnych i ubogich. Małżonkowie kochali się tak mocno, że za wszelką cenę chcieli oszczędzić sobie wzajemnie cierpienia i uciekają się do drobnego oszustwa: pan robił wszystko, by uspokoić żonę i do końca nie dowiedział się, że ona robiła to samo, by dodać mu otuchy .Bohaterowie Głównym bohaterem jest para małżonków, bohaterem tytułowym jest stara kamizelka i wokół niej skupiają się wydarzenia. Małżonkowie darzą się wielką miłością i szanują się; wiodą spokojne życie, a gdy dotyka ich nieszczęście, wspierają się do ostatnich dni.

"Konrad Wallenrod" Adama Mickiewicza Bohaterowie Konrad Wallenrod - osoba niezwykła, tajemnicza, rozdarta wewnętrznie, szlachetna, honorowa, samotnie walczy o dobro narodu, dla niego poświęca własne szczęście, spokój swego sumienia i życie; drogą kłamstwa i podstępu, zdrady i zbrodni, czyli drogą niezgodną z etosem rycerskim i własnym sumieniem realizuje zamierzenia: doprowadza zakon do upadku.Halban - wychowawca i towarzysz Konrada, wskazuje sposób walki z wrogiem, podtrzymuje na duchu, wznieca nienawiść do wroga.Aldona - wytrwała, pełna poświęcenia, mądra osoba; głęboko kocha Konrada (Alfa).

"Kordian" Juliusza Słowackiego Tytuł Imię głównego bohatera należy do kategorii imion znaczących (takich, które swoim brzmieniem i pokrewieństwami znaczeniowymi nasuwają skojarzenia z określonymi ideami lub pojęciami): "cor" - serce; skojarzenia: odwagi, tęsknoty, nieco chorobliwego niezrównoważenia duchowego. Omawiany dramat miał stanowić pierwszą część cyklu zatytułowaną "Spisek koronacyjny" (nawiązanie do sprawy spisku, którego uczestnicy mieli zgładzić cesarza Mikołaja I przybyłego wraz z rodziną do Warszawy w 1829 r. na uroczystość koronacji). Otwierające go sceny, pozornie nie związane z losami głównego bohatera, zostały pomyślane jako wstęp do całości trylogii. Ostatecznie jednak nigdy ona nie powstała. "Kordian" to dramat romantyczny. Cechuje go:1otwarta konstrukcja oś kompozycji stanowi biografia postaci głównej, przedstawiona w luźnych obrazach odległych wobec siebie w czasie i przestrzeni; 2połączenie różnych konwencji i kategorii estetycznych: realizm obok fantastyki, symbolizmu i wizyjności, patos w połączeniu z komizmem, groteską i satyrą,*prezentowanie konfliktu racji moralnych, który przeżywa bohater tytułowy poprzez - ich rozdzielenie pomiędzy dwie, odrębne postacie (Kordian, Prezes)-; ukazanie stanów emocjonalnych Kordiana poprzez personifikacje (Strach, Imaginacja)- cechy poematu lirycznego (akcja dotyczy przede wszystkim napięć i konfliktów wewnętrznych bohatera),-epickość fabuły (nie ma przyczynowo-skutkowego ciągu wydarzeń zmierzającego do punktu kulminacyjnego, jest natomiast kilka odrębnych punktów szczytowych napięcia, np. próba samobójstwa, monolog na Mont Blanc) 3 różne formy podawcze: *monolog, *obraz sceniczny, *dialogi. Ocena powstania listopadowego Dyskusja nad przyczynami klęski powstania była jednym z głównych tematów polskiej literatury polistopadowej. "Kordian", trzeci z kolei utwór dramatyczny Słowackiego, tym przede wszystkim różni się od poprzednich, że dotyczy współczesnych autorowi wydarzeń. *Obrona: wskazanie wielkości i szlachetności idei, romantycznego patriotyzmu powstańców, uznania przez nich wolności ojczyzny za najwyższą wartość. *Oskarżenie (wskazanie źródeł klęski): *Niedojrzałość psychiczna pokolenia powstańców (pomysł spisku jako wytwór wybujałej wyobraźni, która rozmija się z rzeczywistością; teatralna oprawa spotkania: maski, hasło, bliskość grobów królewskich), *Niedojrzałość moralna spiskowców (niemożność stworzenia nowej etyki walki i wykorzystywanie kodeksu rycerskiego wykluczającego podstęp; narodowa tradycja czci dla króla-pomazańca silniejsza niż nakaz bezwzględnej walki z zaborcą),*Społeczna izolacja spisku (idea indywidualnego poświęcenia się wykluczająca ogólnonarodowy zryw; demobilizujący śpiew Nieznajomego-Szatana; lud warszawski aprobujący nie czyn Kordiana, ale jego parodię - skok na placu Saskim), *Przywódcy "z piekła rodem": przerażeni republikańskim charakterem powstania i dążący do zahamowania zrywu. Chłopicki (ambicje Napoleona, ale bez jego rozumu, starość, izolacja od ludu); Skrzynecki (brak odwagi, kunktatorstwo, powolność, niezdecydowanie); Niemcewicz (starość, zaopatrzenie w przeszłość); Lelewel (teoretyzowanie, skłonność do jałowych rozważań); Krukowiecki (zdrada). Główny bohater Kordian, chłopiec ma głębokie poczucie bezsensu życia. Chciałby dokonać czegoś wielkiego i niezwykłego, a jednocześnie zdaje sobie sprawę z nierealności swoich pragnień. Paraliżuje to jego wolę i budzi myśli samobójcze. *Miłość: sentymentalna, arkadyjska, wykoncypowane uczucie, które ma być ukojeniem "jaskółczego niepokoju"; *Próba samobójstwa: konsekwencja niespełnionej miłości; nie udało się bohaterowi znaleźć ideału wykraczającego poza codzienność, w którym zamanifestowałby i potwierdził swoją tożsamość i wyjątkowość osobowości. Nie do przyjęcia okazała się przyziemna, niegodna idealisty kariera Janka, co psom szył buty, nie do powtórzenia w zmienionej sytuacji historycznej są żołnierskie czyny z opowieści Grzegorza. *Podróż po Europie: poznawanie ludzkiego świata społecznego, konfrontacja marzeń i ideałów z rzeczywistością, nauka odróżniania wartości prawdziwych od fałszywych (-świat realny a literatura,-życie społeczne a idealistyczne traktowanie nieprzeciętnej jednostki, niepowtarzalnej miłości, moralnego autorytetu papiestwa) *Dojrzewanie do wielkiej idei: monolog na Mont Blanc- poczucie szczytu własnej mocy, - wadzenie się z samym sobą, prowokacja wewnętrzna, -brak pewności, rozdarcie między pragnienie czynu a niemoc -Realizacja idei: przemiana w spiskowca, nieudana próba pełnienia roli przywódcy, nieudana próba złożenia jednostkowej ofiary na ołtarzu ojczyzny bohater okazuje się niedojrzały do tego czynu: psychicznie (nie umie opanować bujnej wyobraźni), moralnie (nie potrafi złamać tradycyjnej etyki) i politycznie (nie ma żadnego programu).

"Kronika polska" Galla Anonima Problematyka "Kronika" tzw. Galla Anonima uchodzi za pierwsze dzieło literatury, choć znane są wcześniejsze utwory: roczniki i żywoty świętych. (Roczniki - krótkie, zwięzłe notatki, sygnalizujące tylko ważniejsze wydarzenia; brak w nich celu estetycznego, nie stanowią więc literatury. "Żywot św. Wojciecha" - celem jest wielbienie Boga poprzez wielbienie Wojciecha, zawiera treści religijne; nie ma cech artystycznych i również nie jest zaliczany do literatury. "Kronika" uznawana jest za formę świadomie artystyczną, chociaż pisana po łacinie i przez cudzoziemca, to powstała na ziemi polskiej i dotyczy Polski, dlatego więc jest pierwszym polskim dziełem literackim). Czas pisania "Kroniki" określony został w oparciu o jej treść i uważa się, że są to lata 1113- 1116. Źródła wiedzy można określić w oparciu o treść zawartych w "Kronice" mów. Należą do nich:*autopsja (opis węgierskiej pokuty Bolesława Krzywoustego); *informacje kanclerza Michała; *ustne przekazy dworskich informatorów;*źródła pisane: roczniki, "Żywot św. Wojciecha". Gatunek literacki - dzieło Anonima, mimo że nie ma ani jednej daty rocznej, uznane jest za kronikę w szerokim tego słowa znaczeniu. Nazwa ta w nazewnictwie średniowiecznym określała wszelkie utwory o treści historycznej. Autor odwoływał się do popularnego w dziejopisarstwie gatunku - tzw. gesta (czynów rycerskich). Epicka strona utworu - zobiektywizowana narracja 3-osobowa; wszechwiedzący narrator przedstawia fakty i zdarzenia historyczne z zachowaniem chronologii; relację charakteryzuje epizodyczność i wycinkowość; stosowana forma wypowiedzi to opis.Kompozycja - autor stosował zasadę trójdzielności, swoją relację podzielił na trzy części - księgi, każda z nich ma również trójdzielną budowę. Księga I i III posiada kompozycję ramową.Księga I - początkową cząstką kompozycyjną jest wierszowana relacja o cudownych narodzinach Krzywoustego (zarysowanie sylwetki głównego bohatera sprawia, że wiemy do jakiego finału dąży autor), środkową - opowieść o dziejach dynastii Piastów, końcową - powtórzony w formie prozaicznej motyw o cudownych narodzinach. Księga II - cząstka początkowa to wierszowana zapowiedź kontynuacji opowieści o bohaterze, środkowa - opis jego dzieciństwa i młodości, końcowa - relacja o wypędzeniu z kraju księcia Zbigniewa i przejęciu władzy przez Krzywoustego. Księga III - początkowa cząstka to wierszowana relacja o zwycięskiej bitwie pod Nakłem w 1109 r., środkowa - opowieść o zwycięskich bitwach z Niemcami i Czechami, końcowa - bitwa o Nakło w 1113 r. Każda księga rozpoczyna się listem wstępnym, który jest odpowiednikiem przedmowy i wierszowanym wstępem. W każdej z nich jest również po jednym wierszu: I ks. - tren żałobny na śmierć Chrobrego; II ks. - pieśń rycerska śpiewana pod Kołobrzegiem; III ks. - pieśń straży strzegącej obozu niemieckiego. "Kronika" ma charakter bardziej epicki niż społeczny. Występują w niej naturalne elementy fikcyjne (mowy osób działających, pieśni rycerzy, opisy bitew i potyczek rycerskich). W dziele zawarte są również podania i legendy: *opowieść o niezwykłych gościach u Piasta; *legenda o myszach, które zagryzły księcia Popiela; *opowieść o cudownym uleczeniu ślepoty Mieszka I (symboliczna zapowiedź chrystianizacji Polski); *opowieść o cudzie św. Wojciecha; *cudowne ocalenie sędziwego arcybiskupa gnieźnieńskiego Marcina i zwrócenie świętych relikwii zagrabionych przez Pomorzan; *opowieści o świętych patronach, wspomagających Krzywoustego w walce z poganami. Wartość historyczna utworu - "Kronika" posiada znaczną wartość historyczną. Zachowana poprawna kolejność; właściwe, choć skrótowe, przedstawienie władców historycznych: Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Mieszka II, Kazimierza Odnowiciela, Bolesława Śmiałego, Władysława Hermana i początków panowania Bolesława Krzywoustego; obiektywnie ukazana polityka zewnętrzna i stosunki wewnętrzne w państwie (konflikt między biskupem Stanisławem i królem Bolesławem Śmiałym). Mankamentem jest brak dat rocznych oraz zbyt krótkie przedstawienie działalności Mieszka I jako wodza. Autor krótko przedstawia wojnę z Niemcami, obszernie z Rusią (eksponuje świetność Polski).

"Krótka rozprawa między trzema osobami..." Mikołaja Reja Treść utworu

Głównymi przeciwnikami w tej rozprawie są Pan i Pleban, przy czym pierwszy szuka początkowo sprzymierzeńca w osobie Wójta. Pan występuje ostro: *przeciwko zaniedbywaniu przez kler swoich obowiązków (niestaranne odprawianie obrzędów; zastępowanie systematycznego nauczania moralnego - łajaniem,) *wytyka duchowieństwu nieuctwo, *oburza się na pasożytniczy tryb życia, *wskazuje na chciwość w ściąganiu ofiar i opłat, szczególnie wyśmiewa odpusty Plebana krytykuje:*prywatę i ograniczenie umysłowe posłów ("Każdy na swe skrzydło goni;/ Pewnie Pospolitej Rzeczy/ Żadny tam nie ma na pieczy.")*przekupstwo urzędników, szczególnie sądownictwa. Wójt *kościoła:(skrupulatne wyliczanie dziesięciny; zakłamanie duchowieństwa, które zbierając bogate datki powołuje się na obowiązek wobec Boga) *szlachty: (narzucanie obowiązku dodatkowych prac poza tradycyjnymi dniami pańszczyzny) * i obydwu stanów:( wystawne życie -kosztowne potrawy i trunki; wyszukane stroje), *namiętne myślistwo niszczące zbiory, *zadłużanie się, czego efektem jest utrata włości

"Lalka" Bolesława Prusa Główne wydarzenia *Powrót Wokulskiego do Warszawy. *Pozyskiwanie przez Wokulskiego sympatii Łęckiego (wykupienie srebrnej zastawy, przejęcie weksli, zawiązanie spółki do handlu ze Wschodem i uczynienie Łęckiego prezesem. *Przyjęcie u hrabiny (Wokulski poznaje wiele osobistości). *Przeniesienie sklepu do pięciosalonowego lokalu (poświęcenie sklepu i wystawne przyjęcie dla stu pięćdziesięciu osób). *Nabycie powozu, koni i klaczy wyścigowej (Wokulski pragnie zbliżyć się do arystokracji). *Obiad u Łęckich - nawiązanie bliższych stosunków towarzyskich z Izabelą. *Kupno kamienicy Łęckich i uregulowanie ich długów. *Wyjazd do Paryża (Wokulski poznał opinię Izabeli na swój temat i zdenerwowany przyjął zaproszenie Suzina). *Spotkanie z naukowcem Geistem. *Powrót do kraju i pobyt u prezesowej Zasławskiej. *Rozmowa z Izabelą (panna Łęcka, za namową ojca i ciotki, zaczyna uważać Wokulskiego za kandydata do swej ręki). *Podróż do Krakowa (Starski zaleca się do Izabeli). *Próba samobójstwa. *Apatia Wokulskiego. *Zlikwidowanie spółki handlowej. *Pogłoski nt. Wokulskiego (widywano go na Śląsku, gdzie kupował dynamit, później w Zasławiu, gdzie wysadził w powietrze ruiny zamku, odczytanie testamentu). *Śmierć Rzeckiego. *Wyjazd Izabeli Kompozycja powieści- Osią kompozycyjną jest miłość Wokulskiego do Izabeli. Wokół wątku miłosnego autor koncentrycznie rozbudował akcję utworu, konsekwentnie stosując "technikę nawarstwiania motywów". Taka budowa fabuły dała Prusowi możność ukazania różnorodnych środowisk, konfliktów, sytuacji i związanych z nimi osób. Akcję powieści, czasowo i problemowo, otwiera rok 1878 a kończy 1879. Pamiętnik Rzeckiego opowiada przede wszystkim o przeszłości i sięga do lat trzydziestych (dzieciństwo subiekta), a poprzez wspomnienia ojca do okresu jeszcze wcześniejszego - "czasów napoleońskich".BohaterowieIgnacy Rzecki - ostatni przedstawiciel postawy romantycznej Ignacy Rzecki, człowiek sumienny i wymagający od innych systematycznej pracy, mieszka samotnie w skromnym pokoiku za sklepem. Jest to reprezentant poprzedniego romantycznego pokolenia, wierzy w gwiazdę Bonapartych, a swoje przemyślenia, wspomnienia oraz relacje z bieżących wydarzeń zapisuje w pamiętniku. Dzięki tym notatkom poznajemy dzieje autora pamiętnika. Pochodzi z ubogiej rodziny, wychowywał go ojciec, woźny w Komisji Spraw Wewnętrznych i ciotka. To ojciec wpoił mu kult Napoleona I - cesarza rozdającego chłopom ziemię, obalającego trony i przynoszącego ludziom wolność. Od najmłodszych lat pracował w sklepie Jana Mincla Niemca z pochodzenia, który prowadził swój interes na sposób patriarchalny. Wraz z przyjacielem, Augustem Katzem, próbował w czyn wprowadzić romantyczne hasła wolności, równości i braterstwa i walczył w 1848 r. na Węgrzech Po samobójczej śmierci Katza (patrioty, który nie mógł znieść myśli o klęsce powstania styczniowego) przez 2 lata tułał się po Europie, wreszcie schwytany podczas próby przekroczenia granicy Królestwa rok spędził w więzieniu. Dzięki pomocy syna Mincla powrócił do Warszawy i sklepu. Do końca życia pozostał wierny swoim ideałom, naiwnie oczekując nowej koniunktury politycznej, w której raz jeszcze będzie można podjąć walkę o wolność. Idealistyczny, nierealny stosunek do życia przenosi również na sprawy prywatne. Uwielbiana przez starego subiekta pani Stawska wychodzi za mąż nie za Stacha, a za "lekkoducha" Mraczewskiego. Podziwiany Wokulski, który mógłby być, w zamyśle Rzeckiego, przywódcą w wielkiej narodowej sprawie, ginie z miłości do niegodnej go kobiety. Sklep, któremu oddał swe siły przeszedł w ręce Henryka Szlangbauma (Żyd, którego ojciec lichwiarz z powodu odejścia syna od religii przodków wydziedziczył). Cały świat, wyhodowany w wyobraźni starego subiekta, runął. Umiera w przekonaniu, iż "non omnis moriar" (nie wszystek umrę) Stanisław Wokulski - bohater łączący w sobie cechy romantyka i pozytywisty.Główny bohater "Lalki" reprezentuje idealistów epoki pośredniej, z pogranicza romantyzmu i pozytywizmu. Od wczesnej młodości życie nie szczędziło mu cierpień, krzywd i poniżenia. Wybitnie zdolny został przez własnego ojca (szlachcica) zmuszony do upodlającej pracy w jadłodajni Hopfera. Tu jednak zetknął się ze studentami akademii medycznej, którzy zaszczepili mu romantyczny rewolucjonizm. To z kolei pchnęło go do powstania styczniowego. Otrzeźwiał na Syberii, zrozumiał, że idee romantyzmu przebrzmiały. Na wygnaniu zetknął się z wybitnymi uczonymi (Czerski, Czekanowski, Dybowski) i dzięki nauce poczuł się wreszcie człowiekiem wolnym. Szanowano go i podziwiano, a jego wynalazki znalazły uznanie w petersburskich towarzystwach naukowych. Pełen nowych sił i optymizmu powrócił do kraju, by mu służyć swą wiedzą. Tu jednak spotkało go rozczarowanie, nie zapomniano, że był subiektem. Z głodu i nędzy postanowił ożenić się z bogatą kupcową i u boku zazdrosnej i ograniczonej żony spędził 4 lata. Czterdziestopięcioletniego kupca z apatii wyrwała miłość, którą pojmował na sposób romantyczny. Obiektem uczuć była panna Izabela. Mając świadomość dzielącej go od ideału różnicy społecznej, całą energię wykorzystywał, by zbliżyć się do ukochanej. Postanowił wzbogacić się (narażał życie, by zarobić 300 tysięcy rubli), przyjął sposób życia sfer arystokratycznych (kupno klaczy wyścigowej, pojedynek z Krzeszowskim, udział w rautach, konieczność eksponowania blichtru zamożności, nauka j. angielskiego). Jednak zaślepienie miłosne nie zabiło w nim człowieka myślącego, dlatego też miłości towarzyszy rozdarcie wewnętrzne.Bezustannie walczy w nim pozytywista z romantykiem, społecznik ze skrajnym indywidualistą, idealista z racjonalistą. Potrafił krytycznie ocenić wartość klasy, do której popychało go uczucie . Jednak miłość spowodowała katastrofę. Kiedy zrezygnował z walki o uczucie panny Izabeli, zrezygnował też z egzystencji w społeczeństwie, które go nie rozumiało i odepchnęło.Stwarzając pozory samobójstwa (wysadzenie kamienia w ruinach zasławskiego zamku), testamentem pożegnał się z przyjaciółmi.Z wielu niedomówień można wnioskować, że wybrał pracownię Geista (uczonego dziwaka, który w Paryżu pracował nad wynalezieniem metalu lżejszego od powietrza) jako już jedyny życiowy cel.Obraz społeczeństwa polskiegoNa kartach powieści ukazani są reprezentanci różnych grup społecznych, środowisk i zawodów Warszawy lat siedemdziesiątych XIX w.Mieszczaństwo: stare pokolenie: Jan Mincel, spolszczony Niemiec, kupiec, który własną pracą dorobił się sklepu w centrum Warszawy. Uczciwy i pracowity wzbogacił się, wychowując pokolenie równie jak on oszczędnych i zapobiegliwych handlowców (syn Jan, Rzecki); średnie pokolenie: Ignacy Rzecki, August Katz. Pracują, ale i walczą "za wolność naszą i waszą", realizując swój romantyczny światopogląd; nowe pokolenie: Stanisław Wokulski. Przedsiębiorczy i energiczny, robi błyskawiczną karierę, dziesięciokrotnie powiększając pozostawiony przez żonę majątek. Dorabia się na handlu, na dostawach międzynarodowych dzięki sytuacji jaka wytworzyła się na ziemiach polskich po powstaniu styczniowym. Grupę tę cechuje brak energii, bezruch, rezygnacja ze zdobywania majątku i pozycji społecznej. Każdy objaw większej przedsiębiorczości uważany jest w tym środowisku z czyn niepoczytalny. Nic więc dziwnego, że pozycję pierwszoplanową w życiu ekonomicznym kraju zdobywają Żydzi posiadający energię, pracowitość i cierpliwość w zdobywaniu zamierzonych celów i poczucie solidarności w grupie.Arystokracja: pani Wąsowska (piękna i nieco cyniczna wdowa); baronostwo Krzeszowscy (skłócone małżeństwo, w którym baron roztrwonił majątek grając na wyścigach, a baronowa, po stracie jedynej córeczki, popadła w histerię); prezesowa Zasławska (mądra staruszka, którą ze stryjem Wokulskiego łączyło wielkie uczucie. Jej wzorowo prowadzony majątek, z ochronkami dla chłopskich dzieci, dbałością o służbę i fornali to wyjątkowa szczęśliwa wysepka wśród ogólnego niedbalstwa); Tomasz Łęcki (bankrut, przekonany o swej wybitnej wartości i energii w rzeczywistości reprezentuje poziom umysłowy graniczący z tępotą. Zajmuje go jedynie salonowa etykieta) i jego córka Izabela (jej osobowość to klasyczny produkt salonów. Rozpieszczona egoistka nie potrafi z niczego sobie odmówić ani z niczego zrezygnować); Ochocki; Kazimierz Starski (amoralny i cyniczny); baron Dalski narzeczony wnuczki prezesowej, zaślepiony miłością, zdziecinniały i naiwny); książę (najbardziej wartościowa postać, popiera projekt założenia Spółki do handlu ze Wschodem, pragnie coś zrobić dla "nieszczęsnego kraju", ale brak mu energii i zdolności umysłowych). Tę grupę społeczną oskarża pisarz o doprowadzenie kraju do upadku, o zaniedbanie interesów narodowych. Cechuje ją: pasożytnictwo, próżniactwo, zbytkowny tryb życia, gonitwa za rozrywkami, brak patriotyzmu, nieuzasadniona pycha z powodu swego arystokratycznego pochodzenia, pogarda dla ludzi pracy, brak godności własnej (gonitwa za posagiem).Lud: Wysoccy, Węgiełek (kamieniarz); Magdalenka (młoda dziewczyna, prostytutka, którą zajął się Wokulski, wpierw posyłając do zakonnic na naukę szycia, a następnie umieścił pod opieką rodziny furmana Wysockiego) - ukazany jest wyłącznie marginesowo np. w czasie spaceru Wokulskiego po Powiślu. Ukazany jest jako warstwa ustawicznie krzywdzona, bez możliwości rozwojowych. Przedstawiciele innych środowisk: Żydzi (Henryk Szlangbaum, doktor Szuman, który na skutek młodzieńczej miłości zrezygnował z praktyki i zajął się badaniem ludzkich włosów), studenci (Patkiewicz i Maleski), subiekci (Mraczewski, Lisiecki, Zięba), socjaliści (mizerny Klejn) oraz nieliczni reprezentanci inteligencji miejskiej (sprytny adwokat prowadzący sprawy Wokulskiego, pani Misiewiczowa - matka Heleny Stawskiej zarabiającej na życie lekcjami muzyki, żyjąca z pośrednictwa eks-nauczycielka p. Meliton)

"Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej

"Moralność pani Dulskiej" tragifarsą mieszczańską *Dramat Zapolskiej obnaża obłudę moralną i mentalność mieszczańską. Życie Dulskich jest farsą w tym sensie, że toczy się poprzez nieustanne kontrasty głoszonych zasad i cnót oraz codziennej życiowej praktyki, która tym zasadom przeczy. *Filozofia Dulskiej sprowadza się do tezy, że dla ludzi, na zewnątrz, trzeba się prezentować jak najkorzystniej. Jej życiem rządzi gra pozorów (inne czyny i słowa dla obcych, inne dla swoich). *Osobowość tej kobiety zdominowała wszystkich domowników. Dawno stracił autorytet mąż, Felicjan, który całkowicie poddał się tyranii żony. Zadawalają go wydzielane przez nią groszaki na kawę i cygara. *Córki Dulskiej zestawiła Zapolska na zasadzie kontrastu: wrażliwa Mela, zagubiona, chorowita i bezradna oraz Hesia, wierne odbicie matki. Dulska dba o wychowanie dzieci. Posyła córki na pensję, łoży na ich lekcje muzyki i tańca, jednocześnie jednak wpaja im zasady swojej moralności i uczciwości (każe się Hesi kurczyć w tramwaju, aby zapłacić zań ulgowy bilet). *Zbyszko to młody człowiek obdarzony inteligencją i krytycyzmem, wyostrzonym prawdopodobnie przez kawiarniane kontakty ze środowiskiem cyganerii artystycznej. Nie ukrywa swej wrogości wobec wszystkiego co prezentuje matka. Jednak jego bunt jest krótkotrwały, okazuje się za słaby na walkę z kołtuństwem. *Farsa ta powoduje tragedię ludzi reprezentujących odmienny sposób myślenia (Mela i Hanka). *Jednak w zakończeniu tryumfuje zakłamanie Dulskiej - Zapolska ośmieszyła zakłamaną moralność, ale podkreśliła jednocześnie jej ponurą trwałość.

Bohaterowie Pani Dulska - na pozór troskliwa matka, wzorowa gospodyni, kobieta z zasadami; w rzeczywistości rozplotkowana, dwulicowa, despotyczna kobieta,Zbyszko - syn Dulskiej; młody, inteligentny człowiek, wrogi poglądom matki, jednak słaby, przegrywa w walce z kołtuństwem, Felicjan Dulski - mąż pani Dulskiej; człowiek, który podporządkował się tyranii swej żony, nie popiera jej poglądów, więc milczy - to jest jego forma protestu, Mela - córka Dulskiej; wrażliwa, delikatna, naiwna, Hesia - córka Dulskiej; przebiegła, sprytna, Hanka - służąca; naiwna lecz dumna dziewczyna ze wsi.

"Nie-Boska komedia" Zygmunta Krasińskiego Dramat romantyczny Dominującą cechą dramatów epoki romantyzmu jest odrzucenie reguł dramatu klasycznego i łączenie elementów różnych rodzajów i gatunków literackich (synkretyzm gatunkowy). W efekcie z dramatu wyłania się wizja świata pełnego dysharmonii, wieloznaczności i napięć rodzących nierozwiązywalne problemy: *brak jedności czasu (akcja trwa kilkanaście lat, niektóre sceny dzieją się równocześnie, między innymi są bliżej nieokreślone, czasem duże luki czasowe. W wymiarze ideowym utwór odbierać należy w perspektywie wieczności); *brak jedności miejsca (poszczególne sceny rozgrywają się w różnych, czasem niedokładnie *określonych miejscach: w domu hrabiego, w szpitalu obłąkanych, w górach, w okopach Świętej Trójcy; często jest to sceneria typowo romantyczna. W wymiarze ideowym - perspektywa kosmiczna); *brak jedności akcji (wiele różnych wątków: - życie rodzinne hrabiego, - losy Orcia, - starcie rewolucjonistów z arystokracją, - walka duchów dobrych i złych o duszę Męża); *kompozycja: brak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy poszczególnymi scenami (każda scena ukazuje inny aspekt przedstawianego świata); *łączenie fantastyki z realizmem (upiór Dziewicy w domu Męża, sąd nad hrabią w podziemiach, apokaliptyczna wizja Chrystusa powalająca Pankracego); *elementy liryczne (narrator ma cechy podmiotu lirycznego: emocjonalność wypowiedzi, otoczenie szczególną atmosferą uczuciową kreowanych postaci, np. Orcia); *łączenie scen zbiorowych (obrazy z obozu rewolucjonistów: monumentalność, rozmach z kameralnymi: rozmowy hrabiego z Marią, Orciem, wyciszenie, liryzm); *łączenie tragizmu (koncepcja poety i poezji) z komizmem (np. zachowanie gości na chrzcinach); *łączenie patosu (np. kreacja Pankracego) z groteską (np. w rewolucyjnej obrzędowości: "prosimy ślicznie o głowę arystokraty"); *łączenie stylów wypowiedzi (metaforyka prozy poetyckiej obok stylu potocznego gości na chrzcinach i naukowego - lekarza);"Nie-Boska komedia" jest dramatem o różnorodnej problematyce:

Dramat rodzinny: hr. Henryk o małżeństwie: "Zstąpiłem do ziemskich ślubów, bom znalazł tę, o której marzyłem" (śluby ziemskie jako zniżenie się do ziemskiej rzeczywistości); rozczarowanie "żoną dobrą i skromną", zmęczenie prozą życia (przygotowanie do chrzcin, puste rozmowy gości, codzienność jako "sen fabrykanta Niemca"). Egoizm i marzycielstwo Męża stają się przyczyną tragedii całej rodziny. Bohaterowie Mąż - hrabia Henryk - człowiek bezkrytycznie uwielbiający poezję, żyjący własnymi fikcjami poetyckimi, marzeniami o miłości i sławie; wyobcowany, egoista, próżny, pragnie sławy, żądny władzy, osamotniony, pogardza tymi, z którymi walczy i tymi, którymi kieruje; dumny arystokrata, po metamorfozie walczący o interesy swojej klasy społecznej a nie o wolność ojczyzny; walczy do końca, zachowuje godność w obliczu klęski, popełnia samobójstwo, przeklinając poezję, która pchnęła go do walki. Rewolucjoniści - robotnicy, rzemieślnicy, chłopi, lokaje, przechrzty, ludzie głodni, spracowani, żyjący w nędzy, doprowadzeni do ostateczności, prowadzą walkę, nienawidzą arystokratów, kieruje nimi żądza zemsty, chęć odwetu za doznane krzywdy i upokorzenia. Pankracy - prowadzi rewolucjonistów do walki, chociaż nimi pogardza, silny, zdecydowany człowiek, żądny władzy, bezlitosny. Arystokracja - szlachta, hrabiowie, baronowie, książęta, burżuazja, bankierzy. Obóz arystokratów - zdegenerowany, tchórzliwy, słaby, rozpustny. Rewolucjoniści zarzucają im wyzysk, podłość, fałszerstwo, przekupstwo, egoizm stanowy.

"Ludzie bezdomni" Stefana Żeromskiego Problematyka Tytuł powieści sygnalizuje tematykę utworu, jest wieloznaczny i wielofunkcyjny:w dosłownym znaczeniu (oskarżenie porządku społecznego) wskazuje na bezdomność bohaterów:- ludzi świata nędzy (żyją w norach i budach, a nie w domach); - wydziedziczonej Joasi, która nie ma własnego kąta i żyje u obcych; - Wiktora, który tuła się z rodziną po świecie.w znaczeniu metaforycznym rozumiany być może w kategoriach kwalifikacji moralnych, jako:bezdomność społeczna ludzi, którzy opuszczają dom, bo umierają rodzice i zmuszeni są iść dalej o własnych siłach (Joasia) oraz tych, którzy dzięki wykształceniu wznieśli się ponad poziom własnego środowiska i świadomie je odrzucają, ale nie mogą znaleźć miejsca w nowym (Judym);bezdomność państwowa i narodowa działaczy spiskowych, romantycznych pielgrzymów do wolnej ojczyzny (Leszczykowski, brat Joasi Wacław, człowiek przynoszący bibułę Korzeckiemu, Korzecki);bezdomność w sensie egzystencjalnym, obcość człowieka w świecie, niemożność pogodzenia się ze złem, dekadentyzm, ostateczne odrzucenie świata w akcie samobójczym (Korzecki)

Jednocześnie ""Dom" (zazwyczaj symbol rodziny, spokoju i stabilizacji) staje się w powieści Żeromskiego znakiem obojętności wobec krzywdy bliźniego (mieszkanie Czernisza, Kalinowicza, Krzywosąda) i pokusą, którą należy przezwyciężyć ("zakiełkuje we mnie wyschłe nasienie dorobkiewicza")

"Ludzie bezdomni" to: powieść psychologiczna - przedstawia stan myśli i uczucia bohaterów; pokazuje jak zmienia się mentalność człowieka pod wpływem przeżyć. Dla oddania stanów uczuciowych pisarz posługuje się symbolem; powieść społeczna - ukazuje panoramę współczesnego autorowi społeczeństwa, pełnego kontrastów i konfliktów. Świat ludzi bogatych obojętnych wobec krzywdy społecznej, świat klas pracujących pełen nędzy i cierpienia, a co za tym idzie, zwyrodnienia i demoralizacji; powieść prezentująca różnorodne problemy filozoficzne (koncepcja człowieka otwartego na wielość uzupełniających się kierunków humanizmu europejskiego. Odrzucenie poglądów Schopenchauera, polemika z nitzschenizmem, obawa przed rewolucją)

poglądy Schopenchauera (istota ludzkiej egzystencji to bezrozumny popęd niemożliwy do zaspokojenia, poczucie bezsensu życia, kontemplacja sztuki jako jedynej wartości stałej: tęsknoty doktora Tomasza; motyw Wenus z Milo);"Ludzie bezdomni" stanowi przykład realistycznej powieści młodopolskiej łącząc elementy typowe dla różnych prądów literackich: Realizm konkretność miejsca i czasu akcji,

wierność przedstawienia szczegółów życia i jego tła,koncepcja człowieka jako istoty społecznej (program życiowy Judyma: praca organiczna i praca u podstaw), krytyczna prezentacja stosunków społecznych Impresjonizm opisy przyrody (zbudowane z barwnych plam, eksponują grę powietrza i światła, są zapisem ulotnego wrażenia), psychika głównych bohaterów (ukazana nie jako wyraźnie określona, zamknięta struktura, ale jako ciąg nastrojów, wrażeń i sprzecznych nieraz stanów nie tworzących logicznej całości),

kompozycja utworu (zbudowany z pojedynczych punktów czasowych i odrębnych scen nie tworzących łańcucha przyczynowo-skutkowego) Naturalizm opisy dzielnic nędzy w Warszawie i Sosnowcu (drobiazgowość i podkreślanie brzydoty; eksponowanie biologicznego widzenia świata Ekspresjonizm łączenie patosu, ekstatyczności i deformacji, gwałtowne kontrasty, skłonność do karykatury Symbolizm opis Wenus z Milo - rzeźba podziwiana w paryskim muzeum; symbol radości i urody życia "Rybak" - obraz Puvis de Chavannes'a ukazujący krzywdę społeczną kwiat tuberozy - postawa i życie Karbowskiego; symbol bezużytecznego piękna

motyw krzyku pawia - powtarzający się dwukrotnie wrzask ptaka przeraża Judyma świadomego swej bezradności w obliczu nieubłaganej śmierci zabierającej dzielną kobietę (Oleś Daszewski już niebawem podzieli los "bezdomnych") zakończenie utworu i jego tytuł - "rozdarta sosna" to symbol losów Judyma i Joasi, ich rozterek i cierpień Bohaterowie Bohaterem zbiorowym są mieszkańcy dzielnic nędzy w Warszawie i Zagłębiu oraz wieśniacy z Cisów.Na tym tle umiejscowił Żeromski inteligencję: - Joannę Podborską (nauczycielkę), - Tomasza Judyma (lekarza) oraz - Korzeckiego (inżyniera). Na dalszym planie znajdują się lekarze warszawscy (dr Czernisz, Żyd dr Chmielnicki) oraz dyrektor Kalinowicz. Inteligencja dzieli się na dwie grupy:

- ludzi pochodzenia szlacheckiego (pisarz obciąża ich odpowiedzialnością za krzywdy, które ich przodkowie wyrządzili ludowi), - z pochodzenia chłopów, którzy dzięki ciężkiej pracy uzyskali wykształcenie (Żeromski przyznaje im naturalne prawo "czynnego uczestnictwa w awangardzie postępu").

"Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej Problematyka Program pozytywistów - pokolenia, dla którego powstanie styczniowe stanowiło granicę "między dawnymi i nowymi laty", był próbą szukania innych dróg, przynajmniej częściowego ograniczenia zależności. Kompozycja utworu ma charakter dwuwarstwowy. Akcja powieści rozgrywa się co prawda w latach osiemdziesiątych wieku XIX, ale retrospektywne nawiązania stale przenoszą czytelnika w rok 1863 (czas powstania traktowany jest jednoznacznie pozytywnie) Symbolika W powieści rolę symboliczną odgrywają dwie mogiły: grób mitycznych przodków, protoplastów rodu Bohatyrowiczów, Jana i Cecylii - niejako sankcjonuje i uświęca rolę tego zaścianka na ziemi nadniemeńskiej (symboliczny grób osnuwa legenda sięgająca średniowiecza) mogiła powstańcza to; symbol świętego czasu powstania, kiedy to wszyscy solidarnie, i dwór i zaścianek, poszli walczyć za wielką sprawę w imię wolności, równości, demokratyzmu i współpracy, ; swoiste miejsce pamięci narodowej, którym opiekują się Bohatyrowicze przechowujący wartości przez nią symbolizowane.Symboliczną role odgrywa tu także przyroda nadniemeńska, pośród której się żyje i umiera.Jej opisy, obszerne i barwne są hołdem złożonym naturze, ale stanowią także odniesienie do spraw, wobec których rzeka, bór, pola uprawne i drogi zachowują milczenie, są tylko ich biernym świadkiem W świecie przyrody, niekiedy tajemniczej i dzikiej, panuje wieczna harmonia, ład i wewnętrzny spokój. Świat ludzi kłóci się z tą naturalną jednością, choć powinien dążyć do życia z nią w symbiozie. Czas narodowej próby takiej zgody wymaga. Bohaterowie W "Nad Niemnem" wszyscy bohaterowie należą do warstwy szlacheckiej. Orzeszkowa podejmuje próbę analizy zmian jakie zaszły w społeczeństwie polskim po powstaniu styczniowym. W sytuacji konkurencji ekonomicznej odchodzą w zapomnienie wielkie ideały, a środowisko szlacheckie, w dużej części degeneruje się. Przedstawione tu środowisko można podzielić na trzy grupy:

Arystokrację Zygmunt Korczyński; syn legendarnego w okolicy Andrzeja Korczyńskiego, wychowany na kosmopolitę i lekkoducha. Człowiek słaby i pozbawiony moralności. Ożeniony z bogatą i uwielbiającą go panna Klotyldą, szybko znudził się żoną i pragnie nawiązać romans z Justyną Teofil Różyc; kuzyn sąsiadów Korczyńskich, Kirłów. Posiadacz zrujnowanego, ale jeszcze znacznego majątku, człowiek zdegenerowany (morfinista), który w małżeństwie z Justyna upatruje odmiany życia Dwór Benedykt Korczyński właściciel Korczyna, dzielny, wiecznie zapracowany gospodarz, zbyt jednak dosłownie traktujący patriotyczny nakaz utrzymania dobrze prosperującego majątku w polskich rękach, zapomina bowiem o niemniej ważnym obowiązku wspomagania aktywności Polaków o niższym statusie społecznym (konflikt z zaściankiem) (Emilia Korczyńska żona Benedykta, neurotyczna, rozkapryszona piękność, nękana chorobami prawdziwymi i urojonymi. Żyje w izolowanym świecie dwu pokoi, które urządziła w stylu sentymentalnym i wypełniła bibelotami i romansami. Kontaktuje się wyłącznie z damą do towarzystwa, panną Teresą. Z życiem dworu i pracą nie chce mieć nic wspólnego Witold Korczyński ; syn właścicieli Korczyna, młody, postępowy szlachcic pełen pozytywistycznych ideałów. Krytykuje ojca pragnąc wprowadzić wiele zmian w zarządzanym majątku, a także obwinia go o zaostrzenie konfliktu z zaściankiem. Poproszony na weselu Elżuni Bohatyrowiczówny o wstawiennictwo w związku z przegraniem przez zaścianek procesem, dzięki swemu zaangażowaniu przyczynia się do zakończenia sporu Justyna Orzelska ; piękna, dumna i mądra, ale niestety niemajętna panna, pełni w domu wujostwa Korczyńskich rolę rezydentki. Ojciec Justyny, to zdziwaczały i zdziecinniały starszy pan. Zajmuje się tylko grą na skrzypcach i jedzeniem. Do Justyny zalecał się niegdyś Zygmunt Korczyński, ale presja środowiska udaremniła mezalians. Dziewczyna bardzo boleśnie przeżyła zawód miłosny, odczuwa swą samotność i bezsens życia "na łaskawym chlebie". Przypadkiem poznany Jan Bohatyrowicz budzi jej zainteresowanie, a coraz częstsze wizyty w zaścianku zbliżają młodych ku sobie. W czasie wizyty na mogile powstańczej stryj Jana, Anzelm opowiada jej dzieje swojej miłości do Marty Korczyńskiej, siostry Benedykta, nie wspomina jednak o powodach rozstania. Ta spytana, wyznaje, że bała się pracy, a także wstydu, jaki przeżywała, gdy dwór wyśmiewał się z jej "chłopskiego amanta". Mądra dziewczyna przyjmuje oświadczyny Jana a odrzuca umizgi Różyca. Opuszcza dwór i odprowadzana przez wuja, kieruje się ku zagrodzie Jana Zaścianek Anzelm i Jan Bohatyrowiczowie - głęboko przywiązani do tradycji narodowej i do rodzimej ziemi. Serdeczni i otwarci wobec przyjaznym im reprezentantom dworu (Justyna, dzieci Korczyńskich); schłopiali w wyniku trudnej sytuacji ekonomicznej, ale zachowujący godność i pamięć lepszej przeszłości (Omówienie - "Ogniem i mieczem" Henryka Sienkiewicza Problematyka Pierwotny tytuł powieści to "Wilcze gniazdo", powieść oparta na studiach walk polsko-kozackich. Drukiem powieść ukazała się wpierw na łamach krakowskiego "Czasu" i warszawskiego "Słowa" od 2 maja 1883 r. do 1 lutego 1884 r., osobno ukazała się w 1884 r.W powieści ukazany jako ideał rycerza, wodza i polityka: szlachetny, zdolny, "orli umysł" śmiały, silny, niezwyciężony, znakomity wojownik, bohater bez skazy, uwielbiany przez żołnierzy, ojcowski wobec poddanych,; postrach dla rebeliantów, doświadczony polityk, godny korony (jego syn, Michał Korybut, obrany władcą), wszystkie jego bitwy są wygrane. Postać nieomal baśniowa Bohdan Chmielnicki: narodowy bohater Ukrainy, w powieści ukazany niezgodnie z prawdą historyczną w sposób bardzo negatywny:; morderca, barbarzyńca,; egoista; dumny despota, chytry, podstępny polityk, zdrajca sprzymierzający się z wrogiem dla osobistych korzyści Wątek romansowy Uczucie Jana Skrzetuskiego i Heleny Kurcewiczównej ukazane zostało: w sposób tradycyjny, prosty,ako romans sensacyjny (miłość z przeszkodami, zakłócona obecnością i działalnością rywala oraz urozmaicona licznymi przygodami);W wątku występują następujące elementy: spotkanie dwojga bohaterów, którym od samego początku pomyślny układ uniemożliwiają działania rywala, Bohuna, rozłączenie pary zakochanych wynikające z obowiązków Skrzetuskiego wobec ojczyzny, perypetie związane z losem Heleny (jej ucieczka z Zagłobą z Rozłogów, pobyt w jarze pod opieką Hopryny, uwolnienie), szczęśliwe połączenie młodych.Bohaterowie Jan Skrzetuski: postać fikcyjna (źródła historyczne podają tylko, że rycerz o tym imieniu przeprawił się z oblężonego Zbaraża do króla, a potem walczył pod Beresteczkiem). Jego losy stanowią o istnieniu związków przyczynowych w powieści. Porucznik, namiestnik wojsk księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Ulubieniec i stronnik księcia, uznający w nim najwyższy autorytet wojskowy i polityczny. W służbie księcia tłumi powstanie kozackie oceniając je, jako bunt zrewoltowanej czerni przeciwko prawowitej władzy (rozmowa z Chmielnickim);Ideał rycerza, chrześcijanina, "niezłomny rycerz" dla którego służba ojczyźnie, honor i sława stanowią wartości cenniejsze nad życie. W ich to imię poświęca życie prywatne, minimalizując znaczenie własnych dramatów w obliczu tragedii Rzeczypospolitej; Dumny, uczciwy, głęboko religijny, w imię wiary gotowy pogodzić się ze swym losem Bohun pułkownik kozacki, postać fikcyjna. Uwielbiany przez Kozaków (śpiewano o nim pieśni i opowiadano wręcz nieprawdopodobne historie o wyczynach). Postać tajemnicza o niejasnej przeszłości i pochodzeniu, którego tajemnicy pilnie strzeże;

pokochawszy Helenę, która nim gardzi, czci ją niczym świętą i służy Kurcewiczom oczekując, aż dziewczyna odwzajemni uczucie,Zły i mściwy, przekonawszy się o zdradzie opiekunów Heleny, w porywie szalonej złości morduje ich; gwałtowny i dziki zdolny jest do najokrutniejszej zbrodni; Odwagą, walecznością i męstwem budzi szacunek wrogów; Do końca życia pozostaje wierny Helenie, odbudowuje z gruzów Rozłogi i w nich spędza ostatnie lata życia Helena: pochodzi ze starego rodu Kurcewiczów, osierocona: matka zmarła przy porodzie, ojciec, książę Wasyl, należał do stronników księcia Michała Wiśniowieckiego (ojca Jeremiego), niesłusznie oskarżony o zdradę salwował się ucieczką. Majątek i kilkuletnią córeczkę pozostawił pod opieką brata Konstantyna, po śmierci którego Rozłogami rządzi demoniczna żona. To ona właśnie zdecydowała się poświęcić bratanicę, by majątek pozostał w rękach synów. Rzadko zjawia się na kartach powieści, ale to wokół niej toczą się najbardziej sensacyjne wydarzenia. Osiemnastoletnia dziewczyna jest nieziemsko piękna, budzi więc zarówno szaloną miłość Bohuna, którym pogardza, jak i odwzajemnioną Skrzetuskiego;

Poważna, dumna i bez skazy staje się godną narzeczoną a później żoną polskiego rycerza

"Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza Kompozycja i charakterystyka gatunku Utwór jest dziełem łączącym cechy wielu gatunków literackich:gawędy szlacheckiej (narrator przyznaje się do niewiedzy, wprowadza nawiasowe uwagi, w których chwali lub gani bohaterów przyjmując punkt widzenia jednego z nich),

baśni (przypisywanie przyrodzie cudowności, np. opis matecznika, ogrodu, astronomii Wojskiego),

powieści psychologicznej (wszechwiedzący narrator ukazuje psychiczne i społeczno-historyczne czynniki wpływające na działania bohaterów),poezji lirycznej (narrator zamienia się w podmiot liryczny wyrażający swoje uczucia. Tu: oda),parodii romansu (miłosne perypetie Tadeusza i Telimeny), powieści historycznej (opisy wydarzeń wojennych), poematu heroikomicznego (sceny walki z Moskalami) Łączy tragizm (spowiedź Jacka Soplicy) z komizmem (rada w zaścianku, zaloty Hrabiego do Zosi), realizm (opis uczty) z liryzmem (opisy przyrody). Nie można więc nazwać "Pana Tadeusza" epopeją w rozumieniu czysto teoretycznym. Poemat ten stał się nim dzięki temu, że za takową zechciał go uznać naród. Ukazuje bowiem:bohaterskie czyny wybitnych postaci,rysuje wielobarwną panoramę życia, bohaterem zbiorowym uczyniony w nim został naród polski,

ukazuje przełomowy moment w życiu owego narodu: zwaśniona społeczność rodowa jednoczy się przeciwko narodowemu wrogowi, przy czym chłopi podniesieni zostają do godności członków narodu,znajdujemy w nim spolszczone aluzje do tradycyjnego wzorca eposu - liczne inwokacje, w tym do Ojczyzny i do Matki Boskiej, co odzwierciedla charakterystyczny dla społeczności kult, Bohaterowie Soplicowie: Sędzia - dobry Polak, dbający o zachowanie tradycji, mądry rozważny, troszczy się o poddanych i o gospodarstwo, Jacek Soplica (jego zmarła żona pojawia się tylko w opowiadaniu Jacka (ks. X)); występuje w przebraniu jako Ksiądz Robak - ubogi szlachcic, przystojny, pełen fantazji, odważny, początkowo hulaka, potem ofiarny, bezinteresowny bernardyn, poświęcił życie sprawie narodowej, wyzbył się egoistycznych ambicji,

Tadeusz - syn Jacka, niedoświadczony młodzieniec, patriota, obowiązek wobec ojczyzny przedkłada nad małżeństwo Wojski Hreczecha - daleki krewny, wspaniały organizator polowań i gawędziarz, Telimena - zwana przez Tadeusza "ciocią", pokrewieństwo wątpliwe, "dojrzała" kobieta, która udaje młodą, sprzyja cudzoziemszczyźnie, ma "romantyczną duszę", Woźny Protazy Brzechtalski, - Woźny trybunału, bardzo kocha swoją pracę, z namiętnością przegląda stare księgi sądowe, Podkomorzy - docenia waleczną postawę młodzieży, ośmiesza cudzoziemszczyznę, świetny dyplomata, Rejent Bolesta, Asesor - wiecznie gotowi do sporów goście Sopliców Horeszkowie: Stolnik (zabity przez Jacka Soplicę) - bogaty magnat, wyrachowany polityk, dla zysków politycznych wykorzystał Jacka i poświęcił Ewę, Ewa - z woli ojca poślubiona Wojewodzie, zmarła na Syberii,

Zosia - córka Ewy, młoda panienka, prawie dziecko, wzór cnót, skromna, odrzuca obce mody, akceptuje pomysł uwłaszczenia chłopów, Hrabia - daleki krewny, światowiec, podróżnik, miłośnik malarstwa, wrażliwy, angażuje się w pomoc ojczyźnie, Gerwazy - klucznik Horeszków, zażarty wróg Sopliców, przebiegły, sprytny, potrafi manipulować szlachtą, ale też wielkoduszny, przebacza swemu wrogowi

Problematyka utworu W "Panu Tadeuszu" Mickiewicz dokonuje swoistego sądu nad dawną Polską. Oskarża szlachtę o: dumę i pychę (Stolnik poświęcił szczęście córki, bywał bezwzględny w kaptowaniu zwolenników i odrzucaniu niepotrzebnych już stronników; ponad wszystko cenił sobie dumę rodową i wpływy. Ginie zamordowany przez Jacka porwanego szalonym gniewem do którego go wcześniej sprowokował),

warcholstwo (Jacek nie zna granic swojej fantazji kawalerskiej; Gerwazy prowokuje bójkę w zamku),

anarchię (brak autorytetu władzy, rozpędzanie sejmików - opis serwisu Wojskiego),przedkładanie prywaty ponad interes publiczny (Gerwazy niszczy plany Robaka, Jacek zabija Stolnika, gdy ten broni się przed Moskalami, Sędzia przyjmuje majątek Horeszki z rąk zaborcy)kłótliwość Jednocześnie poeta idealizuje obraz przeszłości narodowej: ekspiacja Jacka (walką z bronią w ręku, przywdzianiem sukni mnisiej i działalnością emisariusza odkupił dawne grzechy; dwukrotnie własną piersią osłania "ostatniego Horeszkę" i Gerwazego; umiera w wyniku odniesionych ran szczerze wyznawszy swe winy Gerwazemu i bratu; symbol odrodzenia narodu) rezygnacja z zemsty i przebaczenie (postawa umierającego stolnika, który wybacza Jackowi, reakcja Gerwazego na spowiedź Jacka), umiłowanie kraju ojczystego (Tadeusz wysławiający piękno litewskiej przyrody; udział Horeszki w wojnie o konstytucję maja; reakcja szlachty na wieść o Napoleonie; koncert Jankiela; przywiązanie do tradycji i obyczaju - Soplicowo centrum polszczyzny; gotowość do służby ojczyźnie)

solidarność wobec zagrożenia bytu narodowego (przekształcenie się zajazdu w bitwę z Moskalami),

młode pokolenie realizujące idee wolności i równości (uwłaszczenie chłopów przez Tadeusza i Zosię)

W efekcie tych zabiegów "Pan Tadeusz" przedstawia obraz szlacheckiego raju, w którym życie toczy się w harmonii z naturą, a historia nie jest siłą niszczącą. Dominuje mit kraju lat dziecinnych i idealizacja natury. Humor osłabia tragizm i zmienia groźne wady w śmiesznostki. Brak w tekście zapowiedzi klęski wyprawy Napoleona na Moskwę. Swoiste mitologizowanie Polski szlacheckiej, świadomość odchodzenia w zapomnienie tego wszystkiego, co stanowiło istotę świata szlacheckiego, podkreśla przymiotnik "ostatni" (Woźny, Wojski, Stolnik, Gerwazy, Podkomorzy, Hrabia, reprezentanci szlachty zaściankowej; zajazd, uczta, serwis, polonez itp.)

"Pieśni" Jana Kochanowskiego Pieśń to najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej, związany genetycznie z muzyką. W tradycji antycznej występowała jako składnik zbiorowych obrzędów. Ścisły związek z muzyką był również właściwy poezji średniowiecznej (trubadurzy, minnes;ngerzy). Już jednak w starożytności ukształtowała się pieśń jako samodzielna forma literacka (Horacy "Carmina"). Do tej tradycji nawiązywali poeci czasów nowożytnych, np. Jan Kochanowski.Budowę pieśni charakteryzuje:stroficzność z powtarzającym się układem wersów w zwrotce,wyraźna rytmizacja,paralelizm leksykalny i składniowy,prosta organizacja syntaktycznaPodstawowe typy pieśni to: pieśni biesiadne (radosne i beztroskie, często o tanecznym charakterze),pieśni pochwalne (religijne lub głoszące sławę świeckich bohaterów), pieśni miłosne, pieśni filozoficzno-refleksyjne (tu również patriotyczne).Treść i problematyka utworów Muza Pieśń, uznana za manifest poetycki Kochanowskiego, powstała prawdopodobnie ok. roku 1567.est to pieśń autobiograficzna, a nawet autotematyczna: (poeta mówi o swoich ambicjach artystycznych oraz o dążeniu do doskonałości, obejmującej zarówno godziwe życie, jak i poezję. Wśród postaci antycznych pojawia się Piotr Myszkowski, przyjaciel i protektor poety),Autor prezentuje postawę, która jest efektem niezależnych poglądów alternatywnych wobec uznanych hierarchii i autorytetów (manifest niezależności duchowej): krytycznie ocenia wartości powszechnie aprobowane (dystansowanie się wobec świata goniącego za doraźnym, wymierzalnym w złocie sukcesie) deklaruje świadome wyrzeczenie się przepychu i dworskich przyjemności oraz wycofanie z rywalizacji na polu literatury,obiera życie w świecie kultury (kwintesencja postawy humanistycznej) Wybór postawy wynika z poczucia łączności duchowej ze światem poprzedników (postacie bogów greckich, bohaterów mitologicznych, poetów starożytnych, zantropomorfizowane cechy charakteru - Zazdrość - z którymi podmiot liryczny wiedzie spór, do których się zwraca lub na które powołuje dowodząc, prawdziwości osądów) oraz postrzeganiu własnych dokonań literackich jako cząstki wielkiego, boskiego dzieła.Tekst napisany wierszem ciągłym, sylabicznym jedenastozgłoskowym, ze średniówką po siódmej sylabie (układ 7+6). Dla uniknięcia monotonni poeta posługuje się przerzutnią, rozbija wers na mniejsze odcinki zdaniowe, stosując zmienną intonację, pytania retoryczne i wykrzyknikowe, a nawet mowę niezależną (przytoczona wypowiedź Zazdrości).

Pieśń świętojańska o Sobótce Jest to cykl dwunastu liryków, sielankowo-tanecznych pieśni, osnuty wokół ludowego obrzędu związanego z nocą letniego przesilenia Słońca, podzielonych na wypowiedzi 12 panien.

Całość stanowi rodzaj udramatyzowanej opowieści, a tematycznie powiązać ją można z pieśniami biesiadnymi.

Przyroda występuje tu jako samodzielny temat w pieśni Panny VI (cytat) i XII Pieśń Panny IX oparta jest na podaniu starożytnym o przemianie kobiety w słowika. Najbardziej uderza w ton ludowy pieśń Panny II zwłaszcza w końcowej strofie. Charakterystyczne jest powiązanie w pieśni Panny VIII apostrofy do pasanych wołków ze wzmianką o wianku dziewiczym, które wskazuje na pieśń ludową popularna jeszcze w XIX w. "Żeby mnie kto wołki znalazł, / Dałabym mu wianek zaraz."Wieś ukazana w tekstach to Arkadia "Wsi spokojna, wsi wesoła" XII (cytat). Autor głosi pochwałę pracy, życia zgodnego z naturą i podporządkowanego naturalnemu cyklowi przyrody. Praca na roli przeciwstawiona została innym, niemoralnym, sposobom życia: dworakowaniu, kupiectwu, wojaczce. Pieśń XXV - Hymn ("Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary...") Utwór powstał przed rokiem 1559 we wczesnym okresie twórczości poety, który w Paryżu zetknął się z najświetniejszymi przedstawicielami myśli francuskiej, m.in. Ronsardem. Pieśń ma modlitewny charakter, ponieważ zawiera bezpośrednie zwroty do adresata, obejmujące niczym klamrą pięć środkowych strof wyliczających przykłady potęgi i dobroci Boga .Bóg ukazany jest tu jako Wszechobecny, niezależnie od czasu (następstwa dnia i nocy,; granice mórz i lądów,; zmienność pór roku,; wegetacja roślin,; życie zwierząt i ludzi) Twórca doskonałego świata (opis genezyjski przeniesiony w czas obecny - "stawanie się" świata rozgrywa się przed oczyma poety, budząc jego zachwyt), Życzliwy i Łaskawy: (porządek,; ład,; harmonia świata jako efekt miłości Najwyższego). Dzięki temu człowiek może czuć się bezpieczny i szczęśliwy, widoczne są namacalne dowody opieki Wszechmocnego. Winien być wdzięczny, pełen pokory, oddania i przywiązania do Boga (podporządkowanie wynika z przekonania wyprowadzonego drogą logicznej analizy - humanizm)

Pieśń charakteryzuje klasyczna forma:wiersz sylabiczny (7+6), czterowersowa budowa strofy, przejrzysty układ rymów (aa bb),budowa wersów zgodna z rozkładem zdań lub jego części (wiersz meliczny),

dla uniknięcia monotonii - przerzutnie, zdania pytające oraz urozmaicające wers zdania wtrącone

Pieśń V - "Pieśń o spustoszeniu Podola" ("Wieczna sromota i nienagrodzona...") Napisana została ok. r. 1575 r., opowiada o skutkach najazdu tatarskiego, kiedy to spustoszenie ziem polskich osiągnęło niespotykane wcześniej rozmiary (według kroniki Bielskiego Tatarzy zagarnęli wówczas ponad 50 tysięcy jeńców).

To jeden z najbardziej poruszających utworów patriotycznych. Kochanowski dał w niej wyraz miłości do kraju, a jednocześnie zaniepokojenia sytuacją, jaka zaistniała w historii Polski. Podmiot mówiący wypowiada się w imieniu zbiorowości (szlachty, obywateli), czuje się jej częścią, są jednak fragmenty utworu, w których widoczna jest ostra krytyka społeczeństwa. Tylko w poincie dystansuje się wobec swojej grupy; trzy pierwsze zwrotki to relacja w 3 osobie l. poj.,; w następnych strofach pojawiają się formy w l. mn. ("zbojce nas wojują"; "wsiadamy"; "dajmy") - podmiot zbiorowy,; w ostatniej zwrotce pojawia się 1 os. l. poj. ("cieszy mnie rym") - funkcje podmiotu mówiącego przejmuje "ja" liryczne.Adresat liryczny jest wyraźnie wskazany - liryka apelu:

— kilkakrotnie występuje wołacz ("Polaku", "Lachu") - bezpośredni zwrot do adresata, formy 1 os. l. mn. ("dajmy", "gotujmy") mają znaczenie trybu rozkazującego - podmiot mówi do "my" lirycznego,; formy 2 os. l. poj. trybu rozkazującego ("zetrzyj", "czuj", "ustępuj") - podmiot mówi do "ty" lirycznego. Kompozycja utworu - wiersz zbudowany jest zgodnie z zasadami retoryki antycznej jak mowa (przemówienie):tezę stanowią słowa: "wieczna sromota i nienagrodzona szkoda",strofy 2-4 dostarczają argumentów do sformułowania wezwania patriotycznego; są opisem sytuacji, strofy 5-10, w których następuje zmiana form gramatycznych czasownika (3 os. l.mn. trybu rozkazującego) i rzeczownika (wołacz), skierowane są przeciw obojętnej na dobro publiczne szlachcie. Patos przeplata się tu z ironią i szyderstwem. Podmiot przemawia tu do narodu i w jego imieniu .strofa ostatnia jest pointą-morałem. Dopiero tutaj podmiot pozwala sobie na dystans wobec narodu i mówi wyłącznie we własnym imieniu. Taka budowa wzmacnia siłę perswazji .środki artystyczne zostały tak dobrane, by oddziaływać na emocje. Poeta pragnąc ukazać ogrom zniszczeń, bezbronność ludzi i bezwzględność najeźdźcy, używa wyrażeń nacechowanych emocjonalnie. Część zwrotów pochodzi z języka myśliwych Pieśń IX ("Chcemy sobie być radzi?")Parafraza ody Horacego, zwanej "Pieśnią o Fortunie", utworu refleksyjno-filozoficznego. Każda zwrotka jest rozwinięciem innej sentencji np. "Kto tak mądry, że zgadnie,/ Co mu jutro przypadnie?"; "Prózno ma mieć na pieczy / Śmiertelny wieczne rzeczy"). Sentencje te dotyczą ludzkiego losu, o którym decyduje Bóg, fortuna i czas. Człowiek, zgodnie z zasadami stoicyzmu winien poddać się wyrokom tych trzech instancji, bowiem tylko taka postawa zapewnia mu bezpieczeństwo Pieśń XII - "Pieśń o cnocie" Zbudowana jest jak oracja (wersy 1-2 to teza .wersy 3-8: wyjaśnienie tezy /strofa trzecia: twierdzenie przeciwstawne.strofa czwarta: definicja strofa ostatnia: morał (Autor podnosi wartość cnoty, za najważniejszy sposób jej ujawnienia uważając służbę ojczyźnie: "A jeśli komu droga otwarta do nieba, / Tym, co służą ojczyźnie...".Pieśń XIX - "Pieśń o dobrej sławie" Człowiek, jako istota wyróżniona przez Stwórcę, ma obowiązek służyć dobru ogółu. Winien więc:; "Szczepić dobre obyczaje",; przestrzegać praw,; walczyć z pogaństwem. Zadanie to można spełniać według własnych możliwości: "Służmy poczciwej sławie, - wzywa poeta - a jako kto może,/ Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże".

"Potop" Henryka Sienkiewicza Problematyka Druk utworu trwał prawie dwa lata (1884 - 1886), jednocześnie w krakowskim "Czasie", warszawskim "Słowie", wielkopolskim "Dzienniku Poznańskim". W ten sposób wszystkie trzy zabory poznawały równocześnie nową powieść. Książkowe wydanie "Potopu" wyszło w sześciu tomach w październiku 1886 r. Kompozycja powieści Wydarzenia przedstawione w powieści obejmują lata 1655 - 1656, co uwypukla charakter informacyjno-poznawczy utworu i scala kompozycyjnie.Motywem naczelnym jest podróż - wędrówka głównego bohatera, co umożliwia wprowadzenie różnorodnych wydarzeń historycznych i znacznie poszerza panoramę społeczną powieści. Czynnikiem spajającym fabułę są dwa, przeplatają się wzajemnie i powiązane wątki:historyczno-polityczny: przebieg najazdu szwedzkiego oraz dokonujący się w związku z nim rozkład moralny społeczeństwa polskiego i stopniowe jego odradzanie

romansowy, oparty na strukturze trójkąta: polski oficer, Kmicic, kocha kobietę, Oleńkę, którą porywa konkurent, Bogusław Radziwiłł. Ponadto na przeszkodzie młodym stają trudności wynikające z różnic charakterów obojga oraz z powikłań politycznych. Powieść rozpoczyna się od spraw romansowych, a więc stopniowego pogarszania się dobrych zrazu stosunków między Kmicicem a Oleńką oraz jej opiekunami - szlachta laudańską. Kmicic jest już nawet bliski całkowitego upadku moralnego, ale w ostatniej chwili ratuje go wejście w służbę Janusza Radziwiłła. Jest to pierwszy punkt zwrotny w jego dziejach. Nieco później zawiązuje się wątek historyczno-polityczny.Odtąd oba wątki rozwijają się równolegle, upadek moralny Kmicica zbiega się z upadkiem moralnym ogółu obywateli.Potem rozpocznie się poprawa bohatera i całego narodu, a pod koniec powieści zejdzie się odrodzenie i rehabilitacja Kmicica z odrodzeniem moralnym społeczeństwa polskiego.

Akcja toczy się bardzo szybko, trzyma w napięciu uwagę czytelnika dzięki wprowadzeniu do fabuły nagłych katastrof i równie zaskakującego ich rozwiązania. Akcja prowadzona jest ściśle według scottowskich założeń: - porwania, - ucieczki, - przebrania, - pojedynki, - zawieszanie wątków w momencie największego napięcia. Tę dynamiczną budowę powieści Sienkiewicz powiązał z trzema ujęciami kompozycyjnymi: - stopniowaniem, - kontrastem, - zaskakującą niespodzianką.Najistotniejszym walorem "Potopu" jest narracja. Mamy tu do czynienia z wielością odrębnych ujęć przy dominującej roli narratora wszechwiedzącego, któremu nieobcy jest XIX-wieczny punkt widzenia. Obok epickiego dystansu obserwujemy:subiektywizm (bezpośrednio wprowadzone oceny), stylizowane relacje kronikarskie, elementy szlacheckiego pamiętnika, spojrzenie oceniającego wydarzenia historyka. Obraz społeczeństwa polskiego wieku XVII Magnateria: Janusz i Bogusław Radziwiłłowie, Hieronim Radziejowski, Opalińskiprowadzą politykę kierując się jedynie dobrem własnego rodu, wydają cynicznie kraj na łup Szwedom (Ujście, Kiejdany) i przechodzą na stronę wroga dla własnych korzyści materialnych lub na skutek urazy osobistej, warchoły, samowolni i pyszni egoiści.

Sapieha, Lubomirski, Zamoyskipatrioci stawiający dobro ojczyzny ponad własne interesy, nie są to jednak postacie idealne Szlachta: poddaje się pokornie obcym najeźdźcom, szybko godzi z nowym położeniem (kiedy Opaliński oznajmił o podpisaniu kapitulacji Wielkopolski, wznosi okrzyki na cześć króla szwedzkiego), płaci im podatki, słucha bez sprzeciwu rozkazów szwedzkich komendantów, do zdrady ojczyzny skłania ich obietnica przywilejów stanowych (np. stryj Oleńki, mówi: "Pana i pod obcym panowaniem znaleźć można), na Kmicicowej kompanii ciążą morderstwa, rozboje i gwałty (każdy z żołnierzy był skazywany przez sądy na utratę czci i życia, grasują bezkarnie, bo prawo i sądownictwo jest za słabe) butna niekarna, egoistyczna, lekkomyślna, interesowna, zaślepiona, bezmyślna politycznie i krótkowzroczna, uległa wobec magnaterii, często obojętna wobec potrzeb ojczyzny, Wśród szlachty są jednak jednostki prawe, gotowe do poświęceń, np. Skrzetuski, który na wieść o kapitulacji Wielkopolski rwał sobie włosy z głowy. Lud miejski i wiejski Sienkiewicz nie wprowadza do utworu bohatera chłopskiego ani mieszczańskiego. Lud występuje tu bezimiennie, ale jest chętny i gotowy do walki cechuje ich: patriotyzm, wierność królowi, zapał do walki, biorą w swoje ręce sprawę obrony przed Szwedami; ruch partyzancki obejmuje cały kraj (górale tatrzańscy ratują życie królowi; kilkunastoletni Michałko, chłopak pańszczyźniany, naprowadza na Szwedów polską chorągiew i w bitwie z nimi wykazuje się odwagą i bohaterstwem, czym wprowadzają w podziw szlachtę), stawiają opór, ponieważ najeźdźcy zwielokrotniają nacisk ekonomiczny i obciążają dodatkowymi pracami, wolą znosić chłostę i więzienie, a nawet śmierć, niż przyczyniać się do utwierdzania potęgi najeźdźcy, o ucisku ludu Sienkiewicz wspomina przelotnie, ukazując śluby lwowskie Jana Kazimierza, w których król zobowiązał się, iż po zakończeniu wojny poprawi położenie pospólstwa. Na początku "Potopu" Sienkiewicz ukazuje upadek moralny społeczeństwa (zdradę, zaprzedanie wrogom przez klasę rządzącą, odstępowanie od władcy, apatię i rezygnację). Wrzeszczowicz (cudzoziemiec) wypowiada się o Polakach: " Jest li na świecie taki drugi kraj, gdzieby tyle nieładu i swawoli dopatrzeć można (...) Któryby w świecie naród nieprzyjacielowi do zawojowania własnej ziemi pomógł? Który by tak króla opuścił... Jeno szaleni, swawolni, źli i przedajni te ziemię zamieszkują". Później następuje punkt zwrotny - naród się podźwiga i odradza. Przy końcu utworu sami Szwedzi nie mogą nadziwić się zamianie, jaka zaszła w narodzie, który do niedawna nie stawiał żadnego oporu. Obrazy życia obozowo-rycerskiego

"Potop" to powieść wojenna. Na obraz życia społeczeństwa polskiego XVII w. składają się głównie fakty ukazujące życie obozowo-rycerskie, wojenne. Np. cnoty rycerskie, sposób formowania chorągwi, pospolite ruszenie, turnieje, bardzo plastyczne opisy bitew. Niewiele natomiast dowiadujemy się o stosunkach społecznych i życiu kulturalnym Polaków. Obraz ten uzupełniają nieliczne sceny życia domowego i obyczajowego: ciche życie rodzinne, - uczty i zabawy hulaszcze w dworkach szlacheckich (tu doskonała scena zbiorowa: uczta w Kiejdanach), - bójki w karczmach.

"Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza Problematyka Utwór jest komedią polityczną, o pogodnej tematyce i żywej akcji prowadzącej do szczęśliwego zakończenia, wykorzystującym komizm sytuacyjny, charakterologiczny i słowny. Przedstawiona w dramacie historia miłosna jest jedynie pretekstem do podjęcia zagadnień politycznych. Celem utworu jest agitowanie odbiorcy do programu sejmowego stronnictwa patriotycznego. W komedii zostały skonfrontowane przeciwstawne poglądy na temat przyszłego kształtu Rzeczypospolitej: konserwatystów (Starosta Gadulski) przeciwnych reformom, krytykujących obecny sejm i rząd , broniących zwłaszcza wolnej elekcji,zwolenników reform (Podkomorzy, Walery) (cytat): głównie dziedziczności tronu Bohaterowie typy bohaterów pozytywnych: typ Sarmaty oświeceniowego (Podkomorzy: podporządkowanie własnych interesów dobru publicznemu, harmonijne łączenie cnót obywatelskich, rodzinnych i gospodarskich, kultywowanie wartościowych składników tradycji sarmackiej - rycerskości, patriotyzmu, surowości obyczaju) typ światowego obywatela (Walery: demokrata, rzecznik haseł wolności, równości i braterstwa, wykształcony, realizujący się w służbie publicznej (cytat), poważny i stały w miłości typ kobiety-obywatelki (Podkomorzyna: wzorowa matka wychowująca dzieci na światowych obywateli i żona rozumnie wspierająca męża) typy bohaterów negatywnych (karykatura) typ konserwatywnego Sarmaty (Starosta Gadulski: handlowe podejście do małżeństwa przedkładanie korzyści materialnej nad interes publiczny, pogarda dla wykształcenia ślepe przywiązanie do tradycji), typ fircyka (Szarmancki: utracjusz, cyniczny łowca posagów lekkoduch kosmopolita bezkrytycznie przyjmujący cudzoziemskie mody) typ żony modnej (Starościna Gadulska: egzaltowana dama, kapryśna, oderwana od rzeczywistości, sentymentalna, sfrancuziała kosmopolitka i snobka)

"Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego Tytuł powieści ma aż trzy znaczenia: jedno dosłowne określenie pory roku, kiedy Cezary wkracza na polską ziemię ("Był pierwszy dzień przedwiośnia...") a także, gdy widzimy go po raz ostatni, biorącego udział w manifestacji robotniczej dwa metaforyczne; jest to nazwa etapu wstępnego w budowaniu niepodległej Polski ("To dopiero przedwiośnie nasze" - deklaruje Gajowiec) okres w życiu jednostki poprzedzający dojrzałość i charakteryzujący się wybuchem nieposkromionych sił witalnych pchających ku miłości (miłosne zbliżenie kochanków to "najistotniejszy, najzdrowszy, najtęższy obraz przedwiośnia" - stwierdza sam autor w przypisie do sceny miłosnej).

"Śluby panieńskie" Aleksandra Fredry Problematyka Głównym tematem komedii jest miłość. Aleksander Fredro przedstawia ją w szczególnie dobrym świetle; daje jej wysoką, trafną i budującą ocenę. Miłość jest wielka, prawdziwa, szczęśliwa, promienna, wyzwolona z więzów przymusu. To ona jest siłą twórczą i pobudza inteligencję i spryt; przynosi radość życia, czyni ludzi lepszymi, dodaje im zapału, energii i chęci do życia. Jest szczęściem człowieka.Komedia Fredry jest doskonałą analizą miłości i pieśnią pochwalną na jej cześć. Ukazuje jej narodziny, rozwój i zwycięstwo. Poeta, wierząc w potęgę miłości, nadaje jej szczególną rolę i znaczenie. Uważa, że o to uczucie trzeba walczyć Miłość jest złożona i zróżnicowana, w różny sposób odczuwana:

- mocna - Gustawa od Anieli,- pogodna, delikatna, pełna wyrozumiałości - Anieli do Gustawa,- przekorna - Klary do Albina,- tkliwa, sentymentalna, łzawa, pełna wyrzeczeń - Albina do Klary, cicha, dawna - Radosta do pani Dobrójskiej. Miłość odczuwana jako potrzeba założenia rodziny z ukochaną osobą.

Autor podkreśla, że tylko miłość może połączyć dwoje ludzi w małżeństwie; krytykuje małżeństwa z rozsądku, dlatego że są wbrew naturze .Młodzi realizują zamierzenia opiekunów, ale każda z postaci jest przeciwna wszelkim ustaleniom "z góry", każda szuka prawdziwej miłości i sama chce o sobie decydować.

Fredro pochwala romantyczny magnetyzm serca, wierzy, tak jak romantycy, w przeznaczenie "dusz stworzonych dla siebie".Fredro sprzeciwia się nienaturalnej, tragicznej wizji miłości, ukazując jej odmienny, antyromantyczny charakter. Ukazuje ją taką, jaka jego zdaniem winna być; jego poglądy na temat miłości wygłasza Gustaw i Aniela. Za prawdziwą miłość nie uznaje poeta ani sentymentalnej miłości Albina, ani romantycznej miłości, jaką znają z lektury Alina i Klara, lecz prawdziwą, taką, o jaką walczy Gustaw i pod jego wpływem inni bohaterowie. Bohaterowie Gustaw- został sprowadzony przez stryja Radosta na wieś, by starać się o rękę Anieli; żyje beztrosko, bawi się, wieczory spędza na hulankach; nie ubiega szczególnie o względy dziewczyny, bo wie, że i tak będzie musiał zaakceptować decyzję stryja; odkłada oświadczyny, ponieważ chce opóźnić małżeństwo - transakcję - kiedy dowiedział się o ślubach dziewcząt, obudziło się w nim uczucie przekory, więc przystąpił natychmiast do działania i zaczął starać się o rękę dziewczyny.- napotyka na przeszkody, zostaje podrażniona jego męska ambicja, to powoduje, że zaczyna inaczej patrzeć na Alinę - dostrzega, że jest piękna i mądra; odczuwa pierwsze drgnienie miłości - widząc, że dotychczasowy sposób działania nie przynosi rezultatu, snuje intrygę, w którą miesza wszystkich bohaterów komedi.- prowadzi walkę zdecydowanie i energicznie, ukazuje swą inteligencję, odczuwa prawdziwą miłość, sprawia, że poznają ją inni

Aniela - uczuciowa, poważna, uległa, składa śluby pod wpływem Klary; miłość znała tylko z książek;- wrażliwa, dostrzega cierpienie Albina i współczuje Gustawowi, chętnie mu pomaga, gdy dowiaduje się, że on kocha inną - dojrzewa do prawdziwego uczucia Klara- inteligentna, błyskotliwa, sprytna, aktywna; - zbuntowana i niepokorna, sama chce decydować o swym losie; gdy dowiaduje się o zamiarach Radosta, opisuje, jak będzie wyglądać małżeństwo wbrew jej woli - złośliwa i ironiczna - ignoruje i kpi ze swego adoratora, bo jest przekonana o jego wielkiej miłości; intryga Gustawa sprawia, że dziewczyna zmienia swe postępowanie Albin

- sentymentalny, smutny, płaczliwy, ponury, bezradny i bierny, nie potrafi prowadzić salonowej gry i działać podstępem - potrafi kochać, ale "nie po męsku", odgrywa rolę osoby obojętnej tylko na polecenie Gustawa

- jest sztuczny, nienaturalny;

"Treny" Jana Kochanowskiego "Orszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej dziecinie, która cnót wszelkich i dzielności panieńskich początki wielkie pokazawszy, nagle, nieodpowiednie, w niedoszłym wieku swoim, z wielkim a nieznośnym rodziców swych żalem zgasła - Jan Kochanowski, niefortunny ojciec, swojej najmilszej dziewce z łzami napisał. Nie masz Cię, Orszulko moja!" "Treny" to poemat epicedialny, czyli żale pośmiertne. Wśród gatunków funeralnych ("funus" - pogrzeb) poetyka antyczna zdecydowanie odróżniała epitafium od epicedium. Pierwsze określała jako krótki utwór żałobny w typie poważnego epigramatu, na tyle jednak zwięzły, by zmieścić się na kamiennym nagrobku. Epicedium zaś miało charakter bardziej indywidualny zarówno w sferze autorski-podmiotowej jak i przedmiotowo-tematycznej. Na całość składa się dziewiętnaście utworów, które poprzedza motto, dwuwiersz z "Odysei" Homera: "Takie są umysły ludzkie, jakim światłem sam ojciec Jowisz oświęcił urodzajne ziemie" (postawienie pod znakiem zapytania stoickiej zasady, że trzeba pozostać niewzruszonym zarówno w obliczu szczęścia jak i klęski).

Treść i problematyka utworuI - tren inwokacyjny. Przedstawienie sytuacji: śmierć córki, jej okrucieństwo (słowiczek pożarty przez smoka), żal ("wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe/ I lamenty..."). Dylemat ojca: "Nie wiem co lżej: czy w smutku jawnie żałować/ Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować?" II - tren wstępny. Poeta wyjaśnia okoliczności powstania cyklu: narodził się z głębokiego uczucia; zapowiada temat - żal za Orszulką i skargi na okrucieństwo śmierci III - otwiera dzieło, rozwija wątek "Płakania nad grobem wdzięcznej dziewczyny" IV - otwiera wątek śmierci. Skarga na "srogość ciężkiej Prozerpiny"; przywołanie mitu o Niobe, która "patrząc na martwe ciało swoich najmilejszych dziatek - skamieniała" V - wątek liryczny; homeryckie porównanie: śmierć Urszulki przyrównana do uschnięcia drzewka oliwnego, przypadkiem podciętego przez ogrodnika. Podkreślenie delikatności, wątłości dziecka. Apostrofa końcowa do "złej Persefony" VI - żal nad utratą "dziedziczki lutni", małą poetką ( apostrofa "Ucieszna moja śpiewaczko! Safo słowieńska!"); zdrobnienia i epitety ("ucieszne gardziołko", "wdzięczna szczebiotka") skontrastowane ze srogością śmierci. Przypomnienie ostatnich chwil życia i ostatnich, poetyckich słów przed zgonem VII - arcydzieło poetyckie. Pozostałe po córeczce ubiory przywodzą poecie właściwe ich przeznaczenie w zestawieniu z ich obecną bezużytecznością. Potęguje to uczucie żalu. Szczególnie mocno uwydatnia się rozbieżność między żywionymi przez rodziców nadziejami co do przyszłości córki a rzeczywistością. Rysy obyczajowe (wyprawa, szczegóły stroju), zdrobnienia, spieszczenia, wykrzykniki, peryfraza ("sen żelazny, twardy, nieprzespany"). Tren bardzo bezpośredni i szczery VIII - kontrast pomiędzy dawną żywością domu a obecną pustką: "Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim", "Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:/ Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło X - tren refleksyjny poddaje w wątpliwość wartość Mądrości, która winna uzbroić człowieka na wszystkie przeciwności losu. Stanowi polemikę z tezami filozofii stoickiej X - uczucie żalu dochodzi do szczytu i zmienia się w rozpacz. Poecie brak siły do rozpamiętywania przymiotów dziecka, pozostaje rozpaczliwa świadomość, że Urszulki nie ma i nie wiadomo, nawet, co się z nią dzieje. Cały wiersz składa się z szeregu zdań pytających, właściwie retorycznych. Pytania te oddają rozterkę duchową poety, załamanie jego dotychczasowych przekonań i wierzeń. Poszukuje córki w niebie chrześcijańskim i pogańskim, mitologicznym, a nawet w baśniowych krainach. Rozpacz doprowadza go nawet do zwątpienia w nieśmiertelność ludzkiej duszy XI - kiedy runęła wiara w skuteczność cnoty, dobroci, a nawet pobożności. Zbliżenie do granic bluźnierstwa: "Kogo kiedy pobożność jego ratowała?". Zwątpienie w sprawiedliwość boską, rozpad filozoficznych i religijnych ideałów XII - bolesne rozpamiętywanie zmarłej jako ideału dziecka: "Ochędożne, posłuszne, karne, nie pieszczone, / Śpiewać, mówić rymować jako co uczone". Informacja o wieku ("więcej nad trzydzieści miesięcy nie miała"), porównanie dziecka do kłosu, który upadł "żniw nie doczekawszy" (symbolika) XIII - kolejny wybuch boleści: "Moja wdzięczna Orszulo, bodaj ty mnie była/ Albo nie umierała lub się nie rodziła!". Przywołanie sytuacji położenia kamienia nagrobnego, tekst inskrypcji nagrobnejXIV - motyw mitologicznej wędrówki Orfeusza do Hadesu (cierpiący ojciec idący do podziemi, by uprosić Plutona o oddanie zmarłej) XV - apostrofa do lutni (symbol natchnienia poetyckiego) i do Erato (muzy poezji lirycznej); odwołanie do mitu o Niobe XVI - ostateczna rozprawa z filozofią stoicką i z Cyceronem (cytat) (filozofia musi zamilknąć w zetknięciu z życiem i cierpieniem), jedynym lekarstwem pozostaje czas XVII i XVIII - mają charakter psalmiczny, modlitewny. Pierwszy to lamentacja, ból trwa i jest trudny do zniesienia (. Rozum nie jest w stanie odczytać boskich zamysłów (cytat). Drugi - stanowi swoiste wyznanie wiary: człowiek jest grzeszny i tylko w miłosierdziu bożym ("Użyj dziś Panie nade mną litości") upatruje litości XIX - tren ostatni, w którym poeta otrzymuje pocieszenie (konsolacja) z ust zmarłej matki, objawiającej mu się we śnie z Urszulką na ręku. Wyjaśnia ona synowi, iż dziecko dzięki swej śmierci uniknęło namiętności i cierpień życia, zyskało wieczny duchowy spokój (cytat).

Równie ważnym, jak Orszulka, bohaterem "Trenów" jest sam poeta. Występuje on tu w dwóch rolach;bolejącego ojca i; przeżywającego kryzys światopoglądowy filozofa, który dostrzegł, że dotychczasowe zasady (stoicyzm, epikureizm) rozsypują się w bezpośrednim zetknięciu z osobistą tragedią.

"Wesele" Stanisława Wyspiańskiego Problematyka w zrywach zbrojnych (powstanie kościuszkowskie)

Kompozycja dramatu Nastrojowo-symboliczny, pełen aluzji dramat składa się z trzech aktów podzielonych na 105 scen. Akcja rozgrywa się w Bronowicach, w wiejskiej izbie, w listopadową noc. Autor bardzo dokładnie prezentuje w didaskaliach scenerię zdarzeń.Akt I można określić jako komedię realistyczną, dwa następne mają charakter symboliczny, wizyjny. "Wesele" jako dramat neoromantyczny Wyspiański w pełni wykorzystuje nowe tendencje charakterystyczne dla sztuki przełomu wieków: symbolizm i impresjonizm, zarazem jednak w sposób świadomy nawiązuje do romantycznej ideologii i poetyki (tj. charakterystycznego dla tej epoki sposobu konstruowania dzieła literackiego)Kontynuacja treści patriotycznych (utwór wzywa do czynu zbrojnego, nowością jest sugestia, że żadna z grup społecznych nie nadaje się do pełnienia roli przywódczych)

Zasygnalizowanie w dramacie problemu odnalezienia się w rzeczywistości artysty i przyjęcie przez niego odpowiedzialności za duchowe przewodnictwo narodowi.Obecność fantastyki, scen wizyjnych; przeplatanie się scen realistycznych z fantastycznymi.Zwrot ku ludowości, fantastyka i duchowość ludowa.Obraz społeczeństwa polskiego w "Weselu" Dramat jest utworem opartym na autentycznych wydarzeniach i prezentuje bohaterów nie tylko posiadających swoje pierwowzory w rzeczywistości, ale i osadzonych w konkretnych realiach epoki.Wyspiański zaprezentował jednak niepełny obraz społeczeństwa polskiego. Ograniczył się do ukazania chłopów i inteligencji widzianych w kontekście walki narodowowyzwoleńczej oraz modnej w Młodej Polsce ludomanii.Inteligenci i artyści przedstawieni zostali jako grupa skłonna do wpadania w usypiające samozadowolenie, bierna, bezradna wobec rzeczywistości i narodowej niewoli, nie umiejąca podjąć wyznaczonego jej przez historię zadania - przewodzenia narodowi (obalenie mitu o przywódczej roli inteligencji).Chłopi wykazują patriotyzm i szczery zapał do walki, brak im jednak przywództwa (obalenie mitu racławickiego kosyniera - wybawcy).

Zemsta" Aleksandra Fredry Problematyka Konflikt dramatyczny oparty jest na przeciwstawieniu sobie dwóch kontrastowych natur: Cześnika Raptusiewicza i Rejenta Milczka. Ich walka z pozoru toczy się o majątek, ale w rzeczywistości jest zwykłym, szlacheckim pieniactwem, często samobójczą próbą postawienia na swoim.

Z wątkiem naczelnym przeplatają się kolejne:zamiary małżeńskie Cześnika, miłość Klary i Wacława, historia Papkina.

Wiersze Cypriana Kamila Norwid Bema pamięci żałobny rapsod Rapsod jest utworem poetyckim o podniosłym stylu, sławiący najczęściej wielkiego bohatera.Wiersz ten powstał w 1851 roku, kilka miesięcy po zgonie generała Józefa Bema, i jego pamięci poświęcony jest utwór. Józef Bem był bohaterem powstania listopadowego, walczył również we Francji i Portugalii, w czasie Wiosny Ludów bił się w obronie Wiednia oraz na Węgrzech. Swą drogę żołnierską zakończył w służbie tureckiej. Dla Norwida generał Bem był symbolem najwyższych wartości moralnych i cnót wojskowych.W wierszu Norwid przedstawia wizję pogrzebu Bema, stylizowaną w sposób antyczny (wawrzyny, pancerz zamiast munduru, miecz zamiast szabli), mogący kojarzyć się również z dawnym pogrzebem słowiańskim. Obrzędowi grzebania zwłok towarzyszą liczne lamenty i łkania, co może stanowić dowód szacunku i przywiązania, jakim cieszył się zmarły. Ludzie uczestniczący w pogrzebie zdają się potwierdzać, iż pamięć o zmarłym nigdy nie zgaśnie, idee za które walczył zawsze będą żywe i aktualne.Fortepian Szopena Fortepian Szopena jest wyrazem hołdu poety dla wielkiego kompozytora i pianisty. Powstał on na przełomie 1863 i 1864 roku. Inspiracją do napisania tego wiersza było, po nieudanym zamachu na carskiego namiestnika, wyrzucenie na bruk z pałacu Andrzeja Zamoyskiego licznych rodzinnych pamiątek w tym fortepianu jego siostry, Izabeli Barcińskiej, na którym kiedyś grywał Szopen.Norwid osobiście znał Szopena. Był świadkiem jego choroby i śmierci. I dlatego pierwsze, powtarzające się w wierszu słowa można zrozumieć dosłownie Norwid stworzył wizerunek genialnego artysty. Obraz ten potrzebny był mu do snucia rozważań na temat istoty sztuki i aktu tworzenia.Znaczenie muzyki Szopena w wierszu jest kilkakrotnie podkreślane.Przywodzi ona podmiotowi lirycznemu cały łańcuch skojarzeń. Ich istotą jest doskonałość i pełnia. Wśród elementów o jakich wspomina wiersz jest lira Orfeusza i dłuto Pigmaliona, czyli przedmioty używane przez wspaniałych wręcz genialnych artystów.prócz elementów tradycji antycznej i chrześcijańskiej jakie niosła muzyka Szopena, dochodzą pierwiastki narodowe, polskie .Pozwala to umieścić Szopena wśród wybitnych twórców takich jak Fidiasz, Dawid, Ajschylos. I właśnie tu poeta wyraża swój pogląd na temat sztuki. Sztuka jest dopełnieniem porządku świata, stała się ofiarą tępej, brutalnej siły. Wielkość muzyki Szopena rodzi strach i nienawiść u tych, którzy chcieli zatrzymać świat w rozwoju .Tak często dzieje się z wielką ideą, doskonałością, która jest najpierw odrzucana i poniewierana, aby kiedyś odrodzić się i zatryumfować.Norwid zawarł tutaj również swoje przekonanie o niezrozumiałości przez współczesnych tego, co sam tworzy. Uważa jednak, że przyjdą takie czasy, w których inne pokolenia sięgną po zapomniane już dzieła, gdyż docenią wartość sztuki.

Wiersze Jana Kasprowicza Z chałupy Jest to cykl sonetów - jedno z największych osiągnięć Kasprowicza. Zawarł w nim realistyczny - zgodny z rzeczywistością - opis nędzy i cierpień chłopów. Nie unika drastycznych i drażniących swą brzydotą tematów. Sonety mają poniekąd charakter biograficzny.Sonet I Jest to obraz głodnej i biednej wsi kujawskiej. Pragnąc pokazać nędzę ludu i poprzez to wzruszyć czytelnika, ukazuje poeta wieś metodą zbliżania do pejzażu (piaszczyste wzgórki, chaty, krępy sad, niskie zabudowania gospodarskie) oraz poprzez ukazanie detali ( walący się płot, chude krowy, głodne konie, dziewczęta w kolorowych chustkach). Wiersz ten jest smutny i pełen żalu. Widoczny jest emocjonalny związek poety z chłopskim światem. Wyraża on nadzieję na lepszą przyszłość polskiej wsi. Sonet XV Pewna kobieta po śmierci męża i po odejściu córek na służbę, wędruje od wioski do wioski w poszukiwaniu pracy. Gdy się już zestarzała i nie miała siły do pracy, nikt nie chciał jej przygarnąć. Postanawia wyruszyć w "żebraczą wędrówkę". Umiera z zimna, samotnie (cytat).

Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach Jest to cykl czterech sonetów, można to nazwać teatrologią sonetową, która połączona jest motywem krzaka dzikiej róży rosnącego obok spróchniałej limby.

W sonecie I ukazany jest skalisty obraz górski. Nastrój wiersza spokojny, nawet senny, panuje tam cisza. Na tle "szarych złomów" odbija się pąsowy krzak dzikiej róży przytulonej mocno do skalnej ściany, "jakby się lękał tchnienia burzy".Barwy w tym sonecie są szare i ciemne. Obraz gór jest mroczny, utworzony poprzez odcienie ciemnej zieleni i czerwieni Obraz zaczyna się ożywiać w sonecie II. Odzywają się "szumne siklawy", budzi się wiatr, narasta ruch w przyrodzie, słychać szumy drzew i potoków, wyraziste stają się kolory. Obok krzaku róży rośnie, jeszcze bardziej wtulona w skałę, stara limba, którą niszczy pleśń. W sonecie tym występują kolory jaśniejsze, cieplejsze - błękit, żółty, srebrny, złoty. Przyrodę rozświetla słońce (W sonecie III wszystko tętni życiem. Obraz jest dynamiczny. Przyroda żyje całą swoją pełnią. Widoczny jest ruch zwierząt, słychać świstaki W IV sonecie przyroda uspokaja się, układa się do snu. Obraz staje się bardziej statyczny. Zapada wieczór (Oprócz ukazania przyrody górskiej i krajobrazu cykl sonetów opowiada historię dwóch bytów: róży i limby. Są one symbolami życia i śmierci. Róża i limba żyją obok siebie. Dla limby jest to naturalne środowisko, jednak nie udało się jej przetrwać. Burza zniszczyła jej życie. Natomiast słaba róża w obcym dla niej środowisku tatrzańskim przetrwała Poeta ukazuje w tych sonetach uczucie smutku, żalu, przemijania i śmierci. Zawarł w tym cyklu, typową dla okresu jego twórczości, filozofię dekadencką. Święty Boże, święty mocny Jest to hymn z ponurą wizją podążania człowieka ku zatraceniu, ku śmierci. Podmiot liryczny porównywany jest tu do skrwawionego, udręczonego ptaka. Prosi on Boga o zmiłowanie nad ludzkością, którą prowadzi ślepa Dola. Katastroficzną wymowę utworu pogłębia wizja, w której człowiek kopie sobie grób już od pierwszych swoich dni. Życie człowieka to pochód, na którego czele kroczy "z uśmiechem na trupich ustach śmierć." Przyroda też obumiera. Współcierpi z człowiekiem, skazana jest na zagładę. Roślinność ukazana jest w kolorach fioletowych i żółtych. Bóg jest daleko od ziemi, zajmuje się tylko upajaniem wielkością swojego dzieła Na ziemi panuje szatan. On jest zawsze obok człowieka, nie opuszcza go. Dlatego na świecie jest tyle zła i cierpienia. Błagania podmiotu lirycznego o pomoc spotykają się z milczeniem Boga. Widocznie On nie jest w stanie przeciwstawić się złu. Wyrażone jest poczucie bezsilności ludu Należy, w takim razie, przebłagać szatana, aby zlitował się nad ludźmi, nad ziemią.Ostatnia strofa jest pełna buntu wobec Boga, który jest tylko mądrością, a nie ma w Nim miłości.

Wiersze Kazimierza Przerwy-Tetmajera Nie wierzę w nic Poeta w tym utworze stwierdza, iż wszystkie marzenia, ideały i wartości uległy bankructwu. Nie ma na nic ochoty i ma wstręt do wszystkiego.Wszystkie idee i marzenia, które posiadał, nic nie są warte, nic nie mogą zmienić w życiu poety .

Przeznaczenie niweczy wszystkie działania Chce uciec od wszystkiego, nawet od śmierci w nicość. Ma tylko jedno pragnienie - oczekuje na Nirwanę Koniec wieku XIX Utwór ten jest nazywany manifestem ideowym dekadentów, ponieważ ukazana jest w nim duchowa sylwetka pokolenia z przełomu XIX i XX wieku. Podmiot liryczny jest typowym reprezentantem swojego pokolenia. Zniechęcony do życia, nie potrafi się odnaleźć w rzeczywistości, nie potrafi bronić się przed przeciwnościami losu. Przyczyn takiej postawy jest kilka:

rozczarowanie do idei pozytywistycznych i różnych form aktywności życiowej Bezcelowość wszelkich dociekań badawczych .niewiara w przeciwstawienie się złu .niemożność korzystania z pełni życia .poczucie niedorzeczności ludzkiego istnienia utrata wiary w Boga . Człowiek XIX wieku jest przekonany o swojej bezsilności, bezskuteczności. Jedyna postawa jaką może przyjąć to bierność. Właśnie ta bierność i strach dowodzą, iż nie mają sensu filozoficzne dociekania na temat własnego bytu. Hymn do Nirwany Liryk ten jest wyrazem tęsknoty do unicestwienia się.Poeta błaga Nirwanę o wyrwanie go z bólu istnienia, z otchłani klęski i cierpienia, wobec których jest bezsilny Postawa negacji świata, braku wartości, wstrętu do rzeczywistości przepełnionej podłością i nienawiścią ludzką prowadzi do skrajnego pesymizmu. Tylko stan Nirwany może oderwać od zła i konieczności myślenia. Nirwana przychodzi pod postacią kobiety - kochanki.Hymn do Nirwany przypomina modlitwę Ojcze nasz Evviva l'arte! Tytuł utworu odwołuje się do tradycji poezji Horacego, jak również Przybyszewskiego, Przesmyckiego i poezji Baudelaire'a, głoszącej kult sztuki i artysty - najwyższego i najdoskonalszego po Bogu stwórcy i jednocześnie kapłana. Nawet bez znajomości języka włoskiego, powtarzający się w wierszu jak refren Evviva l'arte, można łatwo przetłumaczyć: niech żyje sztuka. Poeta buduje w wierszu obraz wspólnoty artystów, niezależnych, ustanawiających swoje własne normy. Określa sztukę jako źródło życia artysty, dając mu jednocześnie wyższość nad społeczeństwem. Pogoń za pieniędzmi i dobrami materialnymi przesłania człowiekowi to, co naprawdę wzbogaca wnętrze, duszę. W świecie filistrów, preferujących jedynie rozrywki i bogactwa poeta jest pariasem, przymierającym głodem nędzarzem.

Do orła oraz do jesiennego liścia porównywany jest artysta przez poetę.Tym co podtrzymuje artystów jest wiara w to, iż Bóg obdarzył talentem i postawił ich ponad innymi. Sztuka czyni ich szczęśliwymi, spokojnymi i wolnymi ludźmi. Podobnie jak stan Nirwany sztuka uwalnia wrażliwe dusze od zła i zepsucia tego świata.

Anioł Pański Istotą tego wiersza jest ukazanie, że życie ludzkie jest smutne i pozbawione celu. To co na pewno istnieje, to bezsensowne przemijanie.Struktura wiersza jest czteroczłonowa. Każda część oddzielona jest refrenem, stanowiącym jak gdyby muzyczną oprawę wiersza. Anafory (powtórzenia) tworzą jego nastrój.

Tło to wieczorny i nocny pejzaż miejski, nasycony całą gamą alegorii uosabiających stany psychiczne: zaduma polna, żal, tęsknica.Smutek podmiotu lirycznego wyrażają w poszczególnych częściach pojawiające się tam podmioty.Osmętnica to bohater pierwszej części. Rozsiewa ona wokół smutek i jest uosobieniem zła. W części drugiej przedstawiony jest obraz rzeki, która gdzieś w dali ginie w morzu i już nigdy nie powraca (cytat).

Trzecia część to opis dymów i mroku. W mroku wszystko ginie, rozmywają się kształty, a dymy wszystko w jeszcze większym stopniu zacierają /W czwartej części ukazany jest motyw wędrówki samotnej duszy ludzkiej, pełnej bólu i cierpienia. Dusza ta nie może zaznać spokoju, jest wygnańcem, tułaczem. Jedne z ostatnich wersów przypominają zrozpaczoną Demeter szukającą swojej córki Kory .Poeta połączył w wierszu elementy ruchu, dźwięku i barwy. Wiersz jest bardzo rytmiczny i płynny.

Wybór nowel Marii Konopnickiej Maria Konopnicka już jako znana poetka ogłosiła cztery zbiory nowel. Wypełniły je głównie portrety i biografie różnych postaci ludowych. Współczuciu ich niedoli towarzyszy tu szacunek dla ich wrażliwości moralnej, wielkoduszności, subtelnej nieraz kultury uczuciowej. Bohaterowie Konopnickiej nie tylko znajdują się w sytuacjach tragicznych, ale i potrafią je świadomie, godnie, z poczuciem odpowiedzialności moralnej, a nieraz z heroizmem przeżywać. U Konopnickiej bohater ludowy, niegdyś tylko obiekt "pracy u podstaw", traktowany z litością, ale i wzgardą, stał się dopiero reprezentantem powszechnych prawd o kondycji ludzkiej, wzorem męstwa i godności wobec nieszczęścia czyhającego na człowieka.

Konopnicka z sarkastyczną dosadnością zaatakowała bezduszną obojętność i obłudę współczesnych instytucji społeczeństwa burżuazyjnego ("Miłosierdzie gminy") Warsztat nowelistyczny pisarki kształtował się w latach, gdy walcząca i arogancka publicystyka pozytywizmu ustąpiła miejsca dojrzałej i przedmiotowej prozie realistycznej. Dla większości nowel postyczniowych materiał ideowy i artystyczny stanowiła publicystyka, gdy dla Konopnickiej - reportaż. Praktyka w "Świcie" nauczyła ją gromadzić, selekcjonować i zestawiać fakty, by ich wymowy nie osłabiał i nie przeinaczał komentarz narratora. Trzecioosobowego narratora, który wie absolutnie wszystko o opowiadanym świecie nieczęsto dopuszcza do głosu. Zachowuje on się powściągliwie, nawet, gdy przedmiotem opowieści jest świat wewnętrzny bohatera (jego uczucia, przeżycia). Częstym też chwytem jest opowiadanie z zewnątrz, ale jakby z perspektywy uczestnika zdarzeń, z rozumiejącą niby-akceptacją postaw bohaterów (czytelnik postawiony zostaje przed grozą nagich faktów).

1

8

---