Reforma systemu oświatowego wprowadziła zmiany w zakresie diagnozy edukacyjnej, w tym również w zakresie kontroli i oceny. Rozporządzenie MEN z 19 kwietnia 1999 roku wprowadza we wszystkich klasach nauczania zintegrowanego ocenę opisową semestralną i końcoworoczną.
Ocena opisowa to ustna lub pisemna informacja nauczyciela na temat wykonania zadań szkolnych przez ucznia. Ta informacja może dotyczyć zarówno procesu wykonywania zadania, jak i efektu działalności ucznia.
Ocena opisowa spełnia funkcję diagnostyczną, informacyjną, motywacyjną i rozwojowo - kształcącą. Nauczyciel poprzez obserwację ocenia poszczególne etapy rozwoju ucznia i określa zadania, jakie będą korzystne dla jego rozwoju. Taki sposób oceniania kształtuje właściwe nastawienie do nauki szkolnej. Ocena opisowa powinna ujmować indywidualne różnice rozwojowe poszczególnych uczniów w następujących dziedzinach:
emocjonalno - społecznej, związanej z dojrzałością szkolną,
poznawczej, obejmującej treści kształcenia z poszczególnych przedmiotów nauczania,
rozwoju fizycznego, dotyczącego sprawności ruchowej.
Z praktyki stosowania oceny opisowej, wiadomo, że wielu nauczycieli przedstawia ją w formie charakterystyki opisowej wszystkich osiągnięć uczniów w nauce i zachowaniu, jak również zwraca uwagę na te braki, nad którymi uczeń powinien jeszcze popracować. Stosowane są również inne formy oceny opisowej, szczególnie oceny semestralnej. Nauczyciele sporządzają gotowe schematy z uwzględnieniem skal, w których nauczyciel podkreśla właściwą dla danego ucznia umiejętność. Najczęściej są to oceny opisowe zawarte w tabelach lub formularzach ze zdaniami do uzupełniania. Taka realizacja oceny opisowej może budzić zastrzeżenia. Uczniowie w dalszym ciągu ujmowani są w pewne kategorie. Taka ocena przypomina oceny cyfrowe, ponadto nie daje informacji o wymienionych umiejętnościach ucznia.
Za bardziej trafną można uznać ocenę opisową stosowaną w praktyce przez wielu nauczycieli w formie listu kierowanego do rodziców lub uczniów.
Stosowana bywa również ocena opisowa, w której uwzględniana jest ogólna charakterystyka postępów ucznia w nauce i zachowaniu.
Oceny opisowe - semestralna i roczna - różnią się od siebie. Ich odmienność polega na tym, że ocena semestralna zawiera zalecenia dla ucznia, zaś w ocenie na koniec roku szkolnego już ich nie ma. Zalecenia te dotyczą zarówno postępów w edukacji, jak i postępów w rozwoju społeczno - emocjonalnym. Odnotowujemy je po lub w trakcie charakteryzowania określonych umiejętności. Formułując zalecenia uwzględniamy możliwości adresata. Zakładając, że dziecko skorzysta z naszych wskazówek a także z naszej wydatnej pomocy w kolejnym semestrze, powinniśmy w ocenie końcoworocznej zauważyć, iż zastosowało się ono (choćby w niewielkim stopniu) do owych zaleceń. Zatem ocena śródroczna ma za zadanie diagnozę postępów ucznia i ustalenie kierunków dalszej pracy, natomiast ocena końcoworoczna określa aktualny i faktyczny stan wiedzy i umiejętności ucznia w danym momencie.
Przykłady ocen po pierwszym semestrze i na koniec roku szkolnego tego samego ucznia.
Ocena po I semestrze - klasa II
Na lekcjach starasz się być aktywny. Coraz częściej odpowiadasz pełnymi zdaniami, ale trudności sprawia Ci samodzielne układanie zdań. Czytasz coraz ładniej, wiem, że wkładasz w to dużo pracy, dlatego są już efekty. Bardzo się z tego cieszę.
Piszesz mało starannie i popełniasz dużo błędów ortograficznych. Przepisując, staraj się zapamiętać cały wyraz i dokonuj porównania. Nie radzisz sobie jeszcze z rozpoznawaniem w tekście części mowy.
Dość sprawnie dodajesz i odejmujesz w zakresie 100. Nie potrafisz jeszcze rozwiązywać zadań z treścią. Przy ich rozwiązywaniu korzystaj z liczmanów i rysunków pomocniczych.
Orientujesz się w zmianach zachodzących w przyrodzie. Prace plastyczne wykonujesz niezbyt starannie, a ich treść nie zawsze jest zgodna z tematem. Chętnie uczestniczysz w zajęciach muzycznych i ruchowych.
Pracujesz wolno i mało samodzielnie. Na zajęcia przychodzisz zawsze przygotowany. Doceniam to i bardzo się cieszę. Masz trudności ze skupieniem uwagi podczas zajęć, zbyt często zdarza Ci się rozmawiać z kolegami. Jesteś miłym, koleżeńskim i uczynnym chłopcem.
Na wyróżnienie zasługuje Twoja wytrwałość w pokonywaniu trudności w czytaniu.
Ocena roczna tego samego ucznia.
…………………….. już umiesz ładnie czytać. Wypowiadasz się krótkimi, prostymi zdaniami. W tekstach pisanych ze słuchu lub układanych samodzielnie, popełniasz jeszcze dużo błędów ortograficznych. Rozpoznajesz już rzeczownik, natomiast masz kłopoty z określeniem czasowników i przymiotników. Piszesz znacznie szybciej i staranniej.
Potrafisz sprawnie dodawać i odejmować, ale masz duże trudności z mnożeniem i dzieleniem oraz samodzielnym rozwiązywaniem zadań z treścią.
Nauczyłeś się obserwować, porównywać i analizować zjawiska przyrodnicze. Rozpoznajesz już wiele roślin i zwierząt.
W swoich pracach plastycznych i technicznych wykazujesz coraz częściej pomysłowość i staranność. Chętnie uczestniczysz w zajęciach muzycznych.
Jesteś sprawny fizycznie i lubisz grać w piłkę.
Jesteś koleżeński, miły, pomagasz innym. Zadania wykonujesz chętnie, ale nadal oczekujesz pomocy.
Największym Twoim osiągnięciem jest opanowanie umiejętności czytania.
Ocena opisowa znacznie rozszerza przedmiot oceny, stąd jej większe walory niż oceny tradycyjnej. Można do nich zaliczyć:
dostrzeganie wysiłku dziecka i umocnienie wiary we własne siły,
przygotowanie uczniów do samokontroli i samooceny,
osiąganie wyższych wyników w wielu segmentach procesu edukacyjnego,
większa obiektywność ocen poprzez dostarczenie uczniom możliwości przeżywania i odkrywania wiedzy dla wiedzy a nie dla stopnia.
Ocena opisowa jest formułowana przez nauczyciela po przeprowadzeniu obserwacji dziecka. Jest to metoda wymagająca od nauczyciela wiele pracy, ale przynosi wymierne korzyści. Obserwacja powinna być systematyczna, długotrwała, prowadzona zarówno podczas pracy zaproponowanej przez nauczyciela jak i w trakcie indywidualnie wybranych przez ucznia zajęć. Taka obserwacja pozwala na dokładne poznanie uczniów. Wyniki obserwacji notowane w „arkuszu obserwacji osiągnięć edukacyjnych uczniów” dają nauczycielowi obraz zachodzących zmian. Umożliwiają analizę postępów w nauce i zachowaniu a także umożliwiają opracowanie metod pracy z uczniami, które będą dostosowane do ich rozwoju i indywidualnych potrzeb.
Ocena opisowa daje uczniowi szczegółową informację o rezultatach jego postępów oraz udziela mu wskazówek, jak ma pokonać trudności. Ocenianie skupia się na dziecku jako jednostce, na jego rozwoju a nie na przyswajaniu treści programowych przez poszczególnych uczniów.
Opisowy system oceniania eliminuje negatywne zjawisko uczenia się dla stopni. Brak tradycyjnego oceniania powoduje, że uczniowie uczą się bez zewnętrznego dopingu, działa w nich wewnętrzna motywacja do pracy. Związana jest ona z zainteresowaniem dzieci działaniami proponowanymi przez nauczyciela, jak również samą chęcią bycia lepszym i mądrzejszym.
Ocena opisowa motywuje dzieci do dalszej pracy, uświadamia, że wysiłek się opłaca. Bogata w informacje o uczniu ocena opisowa, często o dodatnim zabarwieniu emocjonalnym, powoduje wzrost wiary we własne możliwości.
Ważną funkcją oceny opisowej jest funkcja wychowawcza, pozwala na uniknięcie hierarchizowania dzieci, tworzenia podziału na lepszych i gorszych uczniów w klasie. Dzieci nie rywalizują między sobą przechwalając się stopniami, lecz zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami. Atmosfera w klasie jest wtedy przyjazna, uczniowie chętnie współpracują ze sobą, pomagają sobie.
Ocenianie opisowe daje duże szanse dzieciom nieśmiałym z kompleksami i deficytami. Nauczyciel może zaobserwować ich indywidualne zdolności, co wpływa na polepszenie się ich samopoczucia i wzrost aktywności w klasie.
Ocena opisowa ma bardzo dużą wartość dla rodziców. Podczas spotkań z rodzicami nauczyciele powinni wyjaśnić sens, istotę i założenia oceny opisowej. Rodzice powinni otrzymać od nauczyciela informacje dotyczące możliwości aktywniejszego udziału w kształceniu i wychowaniu dziecka. Ocena opisowa w większym stopniu kierować uwagę ucznia i jego rodziców na przebieg procesu uczenia się i nauczania, na rozwiązywanie problemów, wypełnianie poleceń, na pokonywanie różnorodnych trudności towarzyszących uczeniu się. Sprzyja to powstawaniu silniejszych więzi emocjonalnych między rodzicami a dzieckiem. Odczytywanie z zeszytów dziecka krótkich recenzji, które nauczyciel systematycznie umieszcza, zmusza rodziców do zainteresowania się dzieckiem, do udzielenia mu pomocy.
Stosowanie oceny opisowej ma szansę na powodzenie w zreformowanym szkolnictwie. Jest ona skuteczną formą oceniania wysiłku i osiągnięć edukacyjnych uczniów. Umożliwia uzyskanie przekrojowego obrazu dziecka na szczeblu edukacji wczesnoszkolnej. Pomaga nauczycielowi oraz rodzicom zaakceptować w pełni dziecko takim, jakim jest.
ZAŁĄCZNIKI:
Karta samooceny i oceny zachowania ucznia
Karta samooceny
Wykres moich osiągnięć
Kryteria ustalania ocen z zachowania
Karta oceny zachowania ucznia
Jak oceniam swoją postawę i zachowanie
Jak oceniam swoją pracę w miesiącu …
Ministerialne kryteria oceny z zachowania
Założenia WSO
Kryteria oceniania uczniów w nauczaniu zintegrowanym
LITERATURA:
A. Brzezińska, E. Misiorna, Ocena opisowa w edukacji wczesnoszkolnej, Poznań, 1998.
D. Celińska - Mitał, Praktyka oceniania w klasach I-III, „Edukacja i dialog”, 1997, nr 8.
M. Jakowicka, Ocena szkolna w przemianach edukacyjnych, „Życie Szkoły” 1994, nr 8.
J. Kamieńska, ocena opisowa w edukacji wczesnoszkolnej - interpretacje rodziców, „Życie Szkoły” 1999, nr 1.
W. Mitulska, Moje doświadczenia z oceną opisową, „Edukacja i dialog”, 1995, nr 2.
K. Rau, I. Chodom, Ocenianie opisowe a rozwój dziecka, Poznań, 1999.