Polityczne i militarne aspekty pierwszej wojny światowej.
1 sierpnia i godzinie 12.00 mijał termin niemieckiego ultimatum dla Rosji. Dzień wcześniej, to jest 31 lipca w Niemczech został wprowadzony Kriegesgefahr (stan zagrożenia wojennego). Już około godziny 13 ambasador niemiecki w Petersburgu otrzymał polecenie wypowiedzenia Rosji wojny. Następnie Cesarz wezwał do siebie kanclerza Betmanna-Hollwega wraz z ministrem spraw zagranicznych. Nieco wcześniej von Moltke otrzymał podpisany przez Wilhelma II rozkaz zarządzający mobilizację powszechną.
Mobilizacja i koncentracja przebiegała bez zakłóceń, plan transportowy opracowany został precyzyjnie. Przemieszczenie wojsk wymagało precyzyjnej współpracy wojska i struktur kolejowych, dla przewiezienia jednego korpusu armijnego, których armia niemiecka posiadała 40 potrzeba było 280 pociągów.
Zgodnie z przyjętymi planami Niemcy przystąpili do rozwinięcia 7 armii polowych. Na północy rozwinięto 1 armię pod dowództwem gen. von Klucka; w obszarze: Akwizgran-Malmedy, koncentrowała się 2 armia gen. von Bülowa; na południe od 2 armii rozwinięto 3 armię gen. von Hausena; 4 armia dowodzona przez księcia Alberta Wirtemberskiego skoncentrowana została częściowo na terenie Luksemburga; w obszarze Metz-Diedenhofen, opierając się o Saarbrücken zaplanowano rozwinięcie 6 armii dowodzonej przez księcia Ruprecht. Na zachodnim brzegi Renu, od Strasburga do Miluzy przewidziano koncentracje 7 armii gen. Herrigenna. Prus Wschodnich miała bronić 8 A mając 8 dywizji piechoty i jedną dywizję kawalerii, osłonę Śląska, Poznańskiego i Pomorza stanowiły siły obrony krajowej. Łącznie na Zachodnim Teatrze Działań Wojennych niemiecki Sztab Generalny zamierzał rozwinąć 70 dywizji piechoty i jedenaście dywizji kawalerii. Z tych sił do wykonania głównej dyrektywy, to jest przejścia przez Belgię i wejścia w tyłową strefę strategiczną gen. von Molotke przeznaczył 24 dywizje piechoty i pięć dywizji kawalerii. Dla scentralizowania dowodzenia gen. von Bülow odpowiadał za wyniki 1 A gen. von Klucka. Łącznie wojska niemieckie liczyły 1600000 żołnierzy, wyposażonych w 4800 dział lekkich, 1688 dział ciężkich i 1840 karabinów maszynowych.
Przeciwnik - strona francuska wydzieliła przeciwko Niemcom 21 korpusów piechoty, 10 dywizji kawalerii, 21 dywizji rezerwowych ( z czego 12 było w skaldzie wymienionych korpusów), 4 dywizje terytorialne. Na wyposażenie tych związków taktycznych było 4056 dział lekkich, około 400 dział ciężkich i 1341 karabinów maszynowych. Liczebność wojsk wynosiła 1325 000 żołnierzy, z tego wydzielono pięć samodzielnych armii polowych.
1 armia składająca się z 5 korpusów armijnych, 2 dywizje kawalerii, grupa dywizji rezerwowych ( trzy), oraz po jednej dywizji rezerwowej w twierdzach: Verdun i Epinal. Stan armii wynosił 320 tyś żołnierzy. Artyleria armijna liczyła 800 dział różnych kalibrów. 1 armię rozwinięto w pasie o szerokości 120 km i głębokości 80 km. W czwartym dniu mobilizacji dowódca armii był zobowiązany do wydzielenia jednego korpusu armijnego z dywizją kawalerii do prowadzenia operacji zaczepnej w Alzacji. 2 armia polowa liczyła 300 000 żołnierzy, na jej wyposażeniu było 800 dział. Organizacyjnie wojska 2 A tworzyło pięć korpusów armijnych, dwie dywizje kawalerii, 2 grupa dywizji rezerwowych- 3 dywizje. Jedna dywizja rezerwowa dyslokowana była w twierdzy Toul.
3 armia liczyła 200 000 żołnierzy, liczba dział wynosiła 750, tworzyło ją trzy korpusy armijne ( 6 KA w składzie 3 dywizji), trzecia grupa dywizji rezerwowych i dywizja rezerwowa twierdzy Verdun. Szerokość pas obrony wynosiła 70 km, głębokość ugrupowania bojowego 60 km. 5 armia składająca się z pięciu korpusów armijnych, dwóch dywizji kawalerii i dwóch dywizji rezerwowych liczyła 250 000 żołnierzy a jej zasadniczą siłę ognia stanowiło 650 dział. W odwodzie Joffre pozostawił 4A, liczącą 125 000 żołnierzy i oficerów, oraz 250 dział. W rejonie Arras-Lille ześrodkowano grupę wojsk terytorialnych w sile 3 dywizji. Wojska ententy na kontynencie powiększała armia belgijska i BEF.
1 A gen. von Klucka. Pierwszym celem strategicznym dla tego związku operacyjnego było miast Liege. Opanowanie tego miasta miało znaczenie wieloaspektowe. Pięć mostów na Mozie umożliwiało Niemcom szybkę przeprawę tak dużej masy ludzi i sprzętu, Liege było bardzo ważnym węzłem komunikacji kolejowej, gdzie wychodziły połączenia do Holandii i północnej Francji. Jego szybkie opanowanie było niezbędne dla zorganizowania zaopatrywania. Zdobycie miasta powierzone zostało 2 A, której dowódca postanowił wydzielić do wykonania tego zadania zgrupowanie w sile sześciu brygad piechoty. Na jego dowódcę wyznaczono gen. Emmicha. Walka o opanowania Liege rozpoczęła się jeszcze w z czasie trwania koncentracji- to jest w dniu 5 sierpnia. Liege było miastem dobrze przygotowanym do obrony. Drogę podejścia z każdego kierunku wzbraniały forty wyposażone w haubice 210 mm, lekkie działa im karabiny maszynowe. Nie można jednak powiedzieć, by silnie ufortyfikowane rejony stanowiły jedną, zazębiającą się strukturę obronną. Zbyt dalekie oddalenie ich od siebie powodowało konieczność nasycenia przestrzeni jednostkami operującymi w otwartym terenie.
Miasto poddało się w dniu 6 sierpnia - broniąca go 3 DP (B) n rozkaz króla została wycofana z miasta pozostawiono jedynie załogi fortów, co opóźniło wejście do walki 1 A (N), które było planowane na dzień 10 sierpnia.
B. W. Tuchman, Sierpnowe salwy, Warszawa 1988, s. 96.
Ibidem.
J. Orzechowski, Dowodzenie i sztaby t.2, Warszawa, 224.
B.W. Tuchman, op. cit., s. 187-188.