GEOGRAFIA TURYSTYCZNA POLSKI
Wykład I
Rozwój historyczny turystyki
Turystyka - zjawisko społeczne, gospodarcze, i przestrzenne. Ma długą tradycję, której trzeba szukać w czasach starożytnych.
Turystyka - wg Huncikera - całość zjawisk i stosunków dotyczących podróży i krótkotrwałych pobytów poza miejscem stałego zamieszkania, dokonywanych nie w celach zysku.
Wypoczynek i Rekreacja - nadrzędne do turystyki.
Rekreacja - wszelkie czynności podejmowane dla regeneracji sił, przejawiające się w uczestniczeniu w rozrywkach kulturalnych, grach sportowych i innych formach ruchu turystycznego. To uczestnictwo odbywa się po godzinach zajęć, poza obowiązkami.
Wypoczynek - dotyczy turystyki pobytowej, która zapewnia dłuższy wypoczynek.
Motywy wyjazdów turystycznych:
- lecznicze lub wypoczynkowe,
- pielgrzymki,
- naukowe i poznawcze,
- do miejscowości o wybitnych walorach przyrodniczych, krajoznawczych,
- podróże do centrów życia politycznego.
Rodzaje turystyki:
- turystyka wypoczynkowa (pobytowa),
- turystyka krajoznawcza (często wędrowna),
- turystyka specjalistyczna (kwalifikowana),
ze względu na czas trwania:
- długookresowa
- krótkookresowa
ze względu na organizacje:
- zorganizowana
- niezorganizowana
ze względu na zasięg:
- krajowa
- zagraniczna
ze względu na kategorie ludzi uczestniczących:
- ludności miejskiej
- ludności wiejskiej
- turystyka młodzieżowa, szkolna turystyka edukacyjna.
Okresy rozwoju turystyki:
Turystyka do końca XVII w.
turystyka w starożytności;
turystyka w czasach średniowiecza i renesansu;
turystyka w XVII w. i XVIII w.
Turystyka w XIX w. i XX w. do wybuchu II wojny światowej.
Turystyka współczesna.
Ad. 1
a)
- pielgrzymki - pierwszy typ wędrówek charakterze turystycznym.
Egipt - IV tys. p.n.e. - podróże do miast, podróże do jezior, zainteresowanie budziły piramidy.
Domy noclegowe w Starożytnej Grecji i Rzymie. ⇒ turystyka nie stanowiła źródła zarobku.
Sieć dróg pojawiła się za sprawą Persów. Oni rozwijali system połączeń komunikacyjnych.
System ten był zaopatrzony w urządzenia umożliwiające podróż: oberże, punkty zaopatrzenia.
Turystyka antyczna:
Grecja - po raz pierwszy pojawia się aspekt ekonomiczny: hale targowe w porcie Pireus, gospody zarządzane przez państwo - spore źródło dochodów.
Pojawiają się podróże morskie i podróże o charakterze religijnym. Mają one charakter masowy, np. pielgrzymki w Olimpii na cześć Zeusa. Miejsca pielgrzymkowe były odwiedzane także przez Rzymian.
W Starożytności pojawiły się wyjazdy do miejscowości kuracyjnych pod miastami. Świątynie połączone były z źródłami wód. Miejsca kultu były namiastką dzisiejszych sanatorii. Budowano domy kąpielowe, sprzyjające odnowie. ⇒ Baje - w Starożytnym Rzymie, Vichy.
Zwracano uwagę na miejscowości o charakterze górskim i nadmorskim, np. zat. Neapolitańska - szczególny krajobraz.
Dwukrotne wyjazdy - latem i zimą (wyższe warstwy, sezonowość).
Budowano gospody obok dróg w odległości ok. 5 km od siebie. Pojawia się poczta państwowa, kontrolowana przez cesarza.
Za twórców ruchu wypoczynkowego należy uznać Rzymian.
b)
Średniowiecze zahamowało rozwój turystyczny. Powstał szereg nowych państw o niestabilnej sytuacji politycznej. Wytworzyły się przez to bariery polityczne. Ustrój społeczny (feudalizm) przyczyniał się do upadku gospodarczego wielu regionów. Uległy dewastacji drogi i zmniejszył się stopień bezpieczeństwa.
Dopiero w VII/VIII wieku pojawiają się pielgrzymki i wykształca się turystyka religijna:
Włochy - pielgrzymki do Rzymu, Santiago de Compostella (Hiszpania), Palestyna.
Turystyka religijna jest podwaliną turystyki.
Podróże o charakterze politycznym: kurierzy, posłańcy, wysłannicy.
Aktywność kupców i rzemieślników - przemieszczanie się po Europie.
Rozwój nauki od XII w., powstają uniwersytety (najpierw we Włoszech) ⇒ ruch studentów na uniwersytety.
Renesans - ciekawość świata artystów i podróżników wzmaga ruch turystyczny.
Przeszkody: brak dróg.
Wynalazki ⇒ np. resory - zdynamizowanie podróży, różne typy powozów.
Rozwój hotelarstwa, na który wpłynęły grupy wędrowne. Powstają hotele w miejscowościach o charakterze religijnym. Hotele we Włoszech - pierwszy cech w 1356 roku w Wenecji.
Od 1356 roku turystyka staje się ważnym źródłem dochodów.
Odkrycia geograficzne:
- udoskonalenie techniki żeglarstwa
- rozwój podróży morskich
Poł. VI wieku ⇒ podróże o charakterze poznawczym ⇒ Włochy, Francuzi, Niemcy, Hiszpanie ⇒ powstawały dzienniki (opisy podróży) ⇒ powstaje potrzeba informacji.
Powstaje opis całych Włoch (Albertchi).
c)
XVII w. i XVIII w.
Powstaje turystyka w tzw. najczystszej postaci. Osoby podróżują w celach poznawczych, zdrowotnych i wypoczynkowych. Migracje związane z religią i podróże kupców istnieją nadal.
Rozwój transportu:
- nowe powozy,
- regularne linie, systematycznie obsługiwane,
- rozwój obiektów żywieniowych, noclegowych i handlowych.
Rozwój następuje, prócz Włoch, także w Anglii i Francji.
Podróże stanowią poważne źródła dochodów. Rozszerza się zasięg penetracji geograficznej. Występuje sezonowość wyjazdów. Wyjazdy zimowe od 1750 roku.
Okres letni ⇒ wyjazdy do uzdrowisk: Bath (Anglia), we Włoszech, Mariańskie Łaźnie w Czechach, Baden w Niemczech.
Wyjazdy Anglików na kontynent europejski (ok. 40 tys. osób) ⇒ Grand Tour.
Turystyka alpejska ⇒ 1741 r. - dotarcie turystów angielskich do Chamonix pod Mont Blanc - rozwój tej strefy turystycznej.
XVIII w. rozwój uzdrowisk rosyjskich.
Brak informacji o krajach.
Ad.2
Do poł. XIX wieku turystyka miała charakter elitarny. Uczestnicy wywodzili się z klas arystokratycznych.
Czynniki wpływające na rozwój turystyki, czyniąc ją zjawiskiem społecznym:
rozwój środków transportu,
rozwój przemysłu i wzrost stopy finansowej,
rozwój urbanizacji,
wzrost ilości wolnego czasu
wzrost poziomu kulturalnego społeczeństwa,
świadoma polityka państw w odniesieniu do turystyki.
Pojawia się kolej żelazna, statki parowe. Podróż staje się krótsza i tańsza. Samochody i samoloty powodują upowszechnienie podróży.
1825 r. w Anglii powstaje pierwsza linia kolejowa.
Rozwój kolejnictwa wpływa na lepsze zagospodarowanie miejscowości turystycznych.
Rozwój Lazurowego Wybrzeża ⇒ wynik rozwoju kolejnictwa.
1863 r. połączenie Cannes z Marsylią.
Rozwój infrastruktury turystycznej: hotele, pensjonaty.
Miejscowości turystyczne w Ameryce Południowej ⇒ wynik kolonializmu.
Powstanie samochodów wpłynęło na rozwój sieci drogowej ⇒ pierwsza autostrada 1923 r. północne Włochy.
Rozwój lotnictwa - połączenia międzykontynentalne 06.1939 rok ⇒ Linia Lotnicza Pan America do Europy.
Powstanie biur podróży:
1841 rok - Thomas Cook - wycieczki na wystawę światową w Londynie 1851 r. 165 tys. uczestników.
1876 rok - powstaje Wagon Lee
1929 rok Wagon Lee połączyło się z Thomasem Cookiem.
Rozwój miast:
- duży przyrost ludności miejskiej (coraz więcej ludzi uczestniczyło w ruchu turystycznym),
- miasta z przemysłem miały gorsze warunki życia (potrzeba odpoczynku) ⇒ wyjazdy do uzdrowisk, miejscowości nadmorskich i górskich,
- powstały miejscowości wypoczynkowe w pobliżu miast,
- w uzdrowiskach wyodrębniono dzielnice spełniające różne funkcje: dzielnica zajmująca się lecznictwem, dzielnice zajmujące się obsługą ruchu,
- uzdrowiska zaczęły przekształcać się w miasta,
- w miejscowościach nadmorskich powstały przestrzenie o różnych funkcjach: dzielnica wypoczynkowa, zaplecze,
- grupa ludności stałej wzrasta w miejscowościach wypoczynkowych ⇐ obsługa turystów.
Przełom XIX i XX wieku - inwestycje w Alpach - powstają wyciągi i kolejki.
Początek XX wieku ⇒ inne motywy wyjazdów: weekendowe, co tygodniowe, na wieś turystyka wiejska.
⇓
Do posiadłości na wsi (głównie we Francji) zjawisko drugich domów (region alpejski, nadmorski).
Lepsza sieć komunikacyjna.
Umasowienie podróży przyczyniło się do niszczenia przyrody. Powstają ruchy na rzecz jej ochrony.
Pierwszy Park Narodowy na świecie ⇒ 1872 rok w Yellowstone.
1895 rok - Towarzystwo Opieki nad Miejscami Interesującymi ze względów Historycznych lub Przyrodniczych w Anglii.
1906 rok - Ustawa o Ochronie Przyrody we Francji - Ochrona miejsc, okolic, pomników przyrody.
Duże zmiany społeczne: ruch ochrony pracowników (związki zawodowe) - walczyli o skrócenie czasu pracy.
1850 - 1950 średni czas pracy zmniejszył się z 90 h do 40 h w tygodniu.
- 8 - godzinny czas pracy przed pierwszą wojną światową.
- osiągnięcia socjalne - płatne urlopy.
- okres międzywojenny - ubezpieczenia społeczne, świadoma polityk państwa.
- powstają stowarzyszenia o różnym zasięgu.
Organizacja turystyki na charakter branżowy - kwestia gospodarcza.
Stowarzyszenia hotelarzy ⇒ I stowarzyszenie w Szwajcarii w 1882 roku.
Problemy w turystyce zagranicznej
(ustalenia, które wpływały na rozwój tej turystyki)
pierwsze potrzeby turystyki zagranicznej w Nowej Zelandii ⇒ powstają ministerstwa.
Polityka wspierająca turystykę zagraniczną:
- liberalizacja przepisów w ruchu osobowym ⇒ I dekret o paszportach, 1862 rok w Hiszpanii.
- po I wojnie światowej dalsza demokratyzacja turystyki światowej.
Turystyka stała się dziedziną gospodarki, czułą na kryzysy gospodarcze (1929 r. Wielki Kryzys Gospodarczy spadek dochodów z turystyki).
Najdłuższy rozwój turystyki dotyczy Francji, Włoch, Austrii, Hiszpanii.
Nieco później rozwijają się państwa płw. Skandynawskiego.
Jeszcze później Grecja (lata 30-te).
Turystyka w Azji ⇒ Japonia, Indie.
Turystyka w płn. Afryce ⇒ Maroko, Algieria.
Okres międzywojenny:
Niemcy, Anglicy, Amerykanie: najdłużej uczestniczą w turystyce.
Turystyka wpływa na rozwój wewnętrzny krajów.
Rozwój turystyki w Związku Radzieckim: rew. Październikowa, komunizm darmowe wyjazdy robotników.
Wykład II
ELEMENTY ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO POLSKI
współrzędne geograficzne;
położenie w stosunku do zróżnicowania walorów przyrodniczych, czyli budowa geologiczna, rzeźba, klimat, wody, jednostki geologiczne zróżnicowane w stosunku do jednostek fizyczno - geograficznych;
położenie geograficzno, komunikacyjne;
Położenie matematyczno - geograficzne
Północ ⇒ Przylądek Rozewie 54o50' N
Południe ⇒ Opołonek w Bieszczadach 49o N
Zachód ⇒ Odra na zach. od Cedyni 14o07' E
Wschód ⇒ rzeka Bug koło Strzyżowa 24o08' E
Rozciągłość:
PN - PD ⇒ 5o50', 649 km
WSCH - ZACH ⇒ 10o01', 689 km
Polska zajmuje geometryczny środek Europy, mniej więcej koło Warszawy.
Szer. Geogr. - wschód - środkowe powołże (okolica jeziora Bajkał)
Zachód - poł. Anglia, Belgia, Holandia.
Różnica między czasem na pd. i pn.:
21 czerwca 1h 08' czasu słonecznego
23 grudnia 1h 04' czasu słonecznego
Latem na północy jest dłuższy dzień, zimą jest krótszy.
Położenie klimatyczne:
Kontynentalizm - jest to funkcja długości geograficznej. Ku wschodowi rośnie amplituda temperatur (wyraz kontynentalizmu).
Klimat Polski ⇒ klimat umiarkowany, chłodny, wykazuje cechy przejściowe (zjawiska pomiędzy wpływami oceanicznymi a kontynentalnymi).
Położenie na tle struktur i rzeźby Europy:
Europa Wschodnia ⇒ zwarty blok kontynentalny.
Europa Zachodnia ⇒ charakter półwyspu (otoczone północnymi i południowymi morzami śródziemnymi).
Granica przebiega przez Polskę na linii Środkowej Wisły (linia dyslokacyjna).
Na zachodzie znajdują się struktury fałdowe od kaledońskich po alpejskie (zręby, zapadliska).
Na wschodzie znajduje się Platforma Wschodnioeuropejska, która ma bardzo stary fundament prekambryjski.
Północ ⇒ Półwysep Skandynawski i wyspy na Atlantyku stare struktury geologiczne.
Południe ⇒ od Bałtyku i Morza Północnego pas nizin Niż Środkowoeuropejski (północna Francja, Niemcy, Polska).
Od południa ten Niż graniczy z Masywami Górskimi góry z fałdowania hercyńskiego: Wogezy, Ardeny, Masyw Czeski, Wyż. Małopolska.
Południe Europy najmłodsze łańcuchy górskie z fałdowania alpejskiego: Alpy, Karpaty, Apeniny, Bałkany, góry płw. Iberyjskiego.
Zachód ⇒ Niż Środkowoeuropejski, Masyw Czeski, Wyż. Małopolska, Karpaty i Podkarpacie.
Wschód ⇒ fragmenty: Niż Zachodniosyberyjski, Wyż. Ukraińska.
Polska leży na wszystkich 4 strefach.
Charakter hipsometryczny Polski:
- kraj nizinny, śr. wys. ok. 170 m. n.p.m. (śr. wys. Europy 330 m. n.p.m.);
- obszary górskie, ponad 500 m. n.p.m. - 2,9% pow. Kraju;
- obszary pow. 1000 m. n.p.m. - 0,1% pow. Kraju;
- obszary nizinne, poniżej 300 m. n.p.m. - 91,5% pow. Kraju;
- obszary wyżynne, 200 - 300 m. n.p.m. - 20% pow. Kraju;
- obszary ponad 300 m. n.p.m. - 5,7% pow. Kraju.
Najwyżej położony punkt ⇒ Rysy 2499 m. n.p.m.
Najniżej położony punkt ⇒ Raczki Elbląskie - 1,8 m. n.p.m.
Osobliwości ukształtowania terenu:
Polska posiada pasowość ukształtowania terenu charakter równoleżnikowy.
Pas nizin nadmorskich (pobrzeży) 0 - 50 m. n.p.m.
⇒ Nizina Szczecińska, Pobrzeże Słowińskie, Pobrzeże Kaszubskie, Żuławy Wiślane.
Pas pojezierzy nadbałtyckich 100 - 300 m. n.p.m.
⇒ Krajobraz pojezierzy związany jest z najmłodszym zlodowaceniem bałtyckim, Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Mazurskie - urozmaicona rzeźba, jeziora, wzniesienia: kemy, sandry, moreny.
Od południa Niziny Środkowe 50 - 150 m. n.p.m., pow. 200 m. n.p.m.
⇒ Rzeźba jest efektem działania wód wypływających spod lodowca oraz denudacji.
Cz. Wschodnia: Nizina Mazowiecko - Podlaska (środ. Wisła).
Cz. Zachodnia: Nizina Wielkopolsko - Kujawska (Odra i Warta).
Obie części różnią się od siebie krajobrazem. Na wschodzie nie ma jezior. Występują minimalne różnice klimatyczne i florystyczne.
Stare góry i wyżyny.
⇒ Od zachodu:
Sudety (ponad 1000 m. n.p.m.)
Przedgórze Sudeckie
Nizina Śląska Wyżyna Śląska
Wyżyna Małopolska: Wyżyna Krakowsko - Częstochowska, Wyżyna Kielecko - Sandomierska wyodrębnienie zależy od struktury geologicznej. Wyż. Krakowsko - Częstochowska ma charakter zrębowy i jest najwyższa (nawet ponad 1000 m. n.p.m.). Na terenie Wyżyny Kielecko - Sandomierskiej znajdują się Góry Świętokrzyskie (10 km2). Są to najstarsze góry w Polsce, posiadają struktury kaledońskie.
Wyżyna Lubelska, Roztocze mniej urozmaicone, 200 - 300 m. n.p.m.
Pas kotlin podkarpackich 150 - 250 m. n.p.m.
⇒ Kotlina Oświęcimska, Brama Krakowska, Kotlina Sandomierska.
Pas młodych gór fałdowych (Karpaty).
⇒ Różnią się wielkością, ukształtowaniem i budową.
Karpaty i Sudety różnią się od siebie pochodzeniem. Sudety orogeneza hercyńska, charakter zrębowy. Karpaty orogeneza alpejska, charakter fałdowy,
Rzeźba
Północ rzeźba akumulacyjna (lodowcowa, rzeczna).
Południe rzeźba erozyjna.
W polskiej rzeźbie istnieją pasy, tzw. pasy geomorfologiczne:
1) pas nadmorski;
2) pas młodoglacjalny - ostatnie zlodowacenie;
3) pas równin peryglacjalnych;
4) pas starych gór i wyżyn;
5) pas podkarpacki;
6) pas Karpat Zewnętrznych;
7) pas Karpat Wewnętrznych.
Do elementów środowiska zaliczamy ukształtowanie terenu, klimat, wody, litosfera, gleby, biosfera (flora i fauna).
Klimat w Polsce:
Wahania klimatu w Polsce mają rytm długookresowy. Na przejściowość klimatu mają masy, które do niej napływają.
Główne masy powietrza:
Powietrze polarno - morskie (pn. Atlantyk) napływa przez cały rok.
Powietrze podzwrotnikowo - morskie (z Wysp Azorskich - wyż Azorski) napływa cały rok.
Powietrze podzwrotnikowo - kontynentalne (z pn. Afryki i Azji Mniejszej, pd. - wsch. Europa) ciepłe, suche, napływa latem i jesienią.
Powietrze polarno - kontynentalne ( z Europy Wschodniej) napływ zimą.
Powietrze Arktyczne (z północy) napływa przez pierwsze półrocze zimy.
Elementy klimatu:
Temperatura (izotermy)
Na temperaturę ma wpływ:
- napływ różnych mas powietrza
- kierunki wiatru.
Średnia roczna temp. Polski: 6oC - 8,5oC
Najcieplejsze obszary: Nizina Śląska, Zachodnia Część Kotliny Sandomierskiej, Nizina Południowo - Wielkopolska, Roztocze.
Najzimniejsze obszary: północno - wschodnia część kraju, wysokie partie gór.
Tereny górskie średnia roczna:
Sudety - Śnieżka (1602 m. n.p.m.) 0,4oC
Kasprowy Wierch - 0,6oC
Średnie roczne temperatur w Polsce, w stosunku do odpowiednich, średnich szerokości geograficznych poza Polską, wykazują amplitudę dodatnią.
Zimą następuje spadek temperatury z zachodu na wschód. Izotermy mają przebieg południkowy. Większe są oddziaływania kontynentalizmu.
Średnia temp. Okręgu Suwałek - 5oC
Okręgu Świnoujście - 0,9oC
Góry:
Śnieżka: - 7,7oC
Kasprowy Wierch: - 8,7oC
Latem najchłodniej jest na północno - wschodnich krańcach i nad morzem. Najcieplej jest na Nizinie Śląskiej i w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej średnia temp. Lipca ponad 19oC. Chłodne są pojezierza i góry.
Średnia temp. w górach: Śnieżka 8,7oC Kasprowy Wierch 8oC
Krańcowe temperatury:
Minimum - 40oC, 1929 r. w Żywcu
Maksimum ok. 40oC, Nizina Śląska - Bolesławiec, Pruszków.
Wiatr - ogólna cyrkulacja atmosferyczna.
60% wiatrów wiatry zachodnie.
W Karpatach wiatry południowe.
Wiatry lokalne:
Bryza dzień - z morza, noc - z lądu.
Halny w górach.
Opady - Polska leży w umiarkowanych warunkach wilgociowych.
Średnia roczna opadów ⇒ 600 mm.
Wschód - 500 mm.
Część Pojezierza Zachodnio - Pomorskiego ⇒ cień opadowy.
Największe ilości opadów: góry.
Tatry 1500 mm. (ok. 800 mm. Śr. Sudetów i Karpat).
Liczba dni z opadem:
Od 130 w części środkowej do 180 w górach i na pojezierzach.
Najmniej opadów na wiosnę, najwięcej listopad - grudzień. Najwyższe sumy opadów w lecie.
Opady są czynnikiem wykazującym dużą zmienność, o wiele bardziej zmiennym niż temperatura,
Zachmurzenie - ilość dni w roku bez słońca.
Wilgotność.
Pory roku - 4 pory roku + przedwiośnie i przedzimie.
Wody:
Układ wód powierzchniowych jest wynikiem rozwoju rzeźby w erze kenozoicznej: trzeciorzędzie i czwartorzędzie.
Sieć rzeczna.
Główne cechy:
- dwa dorzecza : Odra i Wisłą dorzecza asymetryczne
Odra ⇒ lewe do prawego 30% : 70%
Wisła ⇒ lewe do prawego 27% : 73%
Z prawej strony mamy więcej dopływów.
Zlewisko M. Bałtyckiego ⇒ 99,7% powierzchni.
Dorzecze Wisły 55,7%
Odry 33,9%
Dorzecze M. Czarnego ⇒ dopływy do Dunaju: Strwiąż i Orawa.
Dorzecze M. Północnego ⇒ dopływy Łady: Izera i Orlica.
Jeziora.
O powierzchni większej niż 1 ha ok. 9300.
O powierzchni mniejszej niż 1 ha ok. 23 580.
Powierzchnia 3200 km2 1% powierzchni kraju.
Największa liczba jezior Kraina Wielkich Jezior Mazurskich 20% pow.
50 sztucznych jezior zaporowych.
Najwięcej jest jezior polodowcowych:
- wypełnione zagłębienia, wyorane przez lodowiec;
- rynny wyżłobione przez lodowiec (rynnowe);
- jeziora cyrkowe w górach.
Jeziora nadbrzeżne zamknięte mierzejami, np. Łebsko, Jamno.
Jeziora deltowe, np. Dąbie (Odra), Drużno (Wisła).
Jeziora wydmowe, np. w okolicach Wart i Noteci.
Jeziora rzeczne, tzw. starorzecza.
Jeziora krasowe, np. na Polesiu.
Cechy jezior:
Jeziora nie są zbytnio głębokie ⇒ najgłębszym jest Hańcza, ok. 70 m, polodowcowe rynnowe.
Zdolność do akumulacji ciepła.
Niewielkie wahania lustra wody do 0,5 m.
Nieczęsto zamarzają. Czas zlodowacenia pare dni.
Bagna i mokradła.
Retencja - gromadzenia wód.
Mogą przekształcać się w torfowiska. Torf może zawierać do 90% wody.
Rodzaje torfowisk:
- ombrofilne tylko woda z opadów.
- reofilne wody gruntowe.
- wysokie występują na obszarach z nadwyżką opadów, na działach wodnych. ⇒ grzbiety Sudetów, stożki Kotliny Nowotarskiej, pobrzeże południowe Bałtyku, Polesie ⇒
6,5 % pow.
- niskie doliny rzeczne i miejsca zanikających jezior ⇒ 89% pow.
- przejściowe między wysokim a niskim ⇒ 4,5% pow.
Najwięcej torfowisk w północnej części Polski.
Wody podziemne.
CECHY MORZA BAŁTYCKIEGO
⇒ Morze szelfowe, typu śródziemnego, płytkie.
⇒ Powierzchnia 422000 km2.
⇒ Średnia głębokość 55 m.
⇒ Max głębokość 459 m.
⇒ Posiada wiele zatok: Gdańska, Fińska, Ryska, Botnicka.
⇒ Baseny (obniżenia): głębia Bornholmska, głębia Arncholska.
⇒ Wybrzeże polskie - jednostajne, kształtowane przez ostatnie zlodowacenie i działalność morza. Dużą rolę odgrywają wiatry zachodnie, odpowiedzialne za transport piasku dryf przybrzeżny. Posiada liczne wały piaszczyste i mierzeje. Jest to wybrzeże płaskie, z niewielką ilością klifów: Międzyzdroje, Gdynia - Orłowo, Jastrzębia Góra.
⇒ Zasolenie na północy 3O/OO, środkowy 6O/OO - 7O/OO, przy oceanie do 30O/OO.
⇒ Temperatura morze chłodne, od 0oC do 18oC. Zdarzają się temperatury ujemne. Temperatura wody jest niska, do 40 - 60 m następuje spadek temperatury, po 60 m występuje temperatura stała. Zimą Bałtyk zamarza.
⇒ Falowanie do 3 m wysokości, przypływy i odpływy w cieśninach duńskich mogą wahać się do 62 m.
⇒ Prądy morskie mają one charakter lokalny. Prąd słodki z Zatoki Botnickiej na zachód do Cieśnin Duńskich. Prąd wody słonej od Atlantyku.
⇒ Stałe wiatry dryfy, utworzyły Mierzeje Helską.
⇒ Wahania poziomu morza są niewielkie. Poziom morza jest większy niż oceanu. Na północnym - wschodzie różnica się zwiększa. Zatoka Botnicka jest o 37 m wyżej niż Cieślina Skagerat.
⇒ Bałtyk powstał w holocenie (jezioro). Po ustąpieniu lodowca wody wypełniają wgłębienie (morze).
Wykład III
Roślinność w Polsce
⇒ Polska należy do krajów średniobogatych w gatunki roślin. Bogatsze są nad M. Śródziemnym.
⇒ Na terenie Polski jest ok. 2300 gatunków roślin (rośliny naczyniowe).
⇒ Flora Polski ustaliła się w wyniku zmian klimatycznych w okresie polodowcowym. Przed nasunięciem się lodowca mieliśmy florę ciepłolubną. Zachowały się niektóre fragmenty.
W plejstocenie roślinność zmieniała się wielokrotnie. Pustynia lodowa ⇔ roślinność tundrowa. W interglacjałach pojawiły się lasy.
⇒ Obecnie w Polsce występuje 36 gatunków drzew rodzimych: 7 iglastych, 29 liściastych.
Drzewa iglaste
Najpospolitszym drzewem jest sosna zwyczajna ok. 70% powierzchni drzewnej, średnie warunki glebowe, małe wymagania pogodowe.
Świerk zwyczajny - na południu Polski (Karpaty). Brak go w środkowej Polsce po Wyżynę Lubelską. Występuje również w północno wschodniej części.
Jodła - Karpaty, Wyżyna Małopolska, Roztocze.
Modrzew - Karpaty, Wyżyna Małopolska, Tatry.
Kosodrzewina - zarośla ponad górną granicą lasu.
Limba - rodowód z Syberii, izolowana, stanowiska w Tatrach, ponad górną granicą lasu.
Drzewa liściaste
Brzoza - występuje w lasach mieszanych i liściastych, jest ich 7 gatunków, nie ma wielkich wymogów, rośnie w chłodnym klimacie, lubi światło, pojawia się też w Karpatach.
Dąb - jest ich 2 gatunki (szypułkowy, bezszypułkowy), występuje obok sosny w lasach mieszanych, tworzy także las dębowy, pojawia się głównie w Polsce południowej i zachodniej.
Grab - drzewa wymagające żyznej gleby, nie występują na nizinach.
Buk - od południowego zachodu do Karpat Wschodnich, Buczyna Nadmorska.
Na terenie Polski występuje wiele gatunków o ostatecznym zasięgu:
Dąb Szypułkowy
Olsza Czarna
Wiąz
Wierzba Biała
Lipa Drobnolistna
Brzoza Brodawkowata
Klomb Zwyczajny
Jesion
Osika
Zasięgi są przejściowością klimatu.
17% roślin ma granice północną zasięgu, np. Lipa Szerokolistna, Topola Czarna.
10% roślin ma granice zachodnią (rośliny pontyjskie).
9% rośliny o granicy północno - wschodniej, np. Buk, Jodła, Jawor.
Rośliny o południowej granicy, np. Jarząb Szwecki, Brzoza Karłowata, Wierzba Lapońska.
Endemit - gatunek, którego zasięg nie wykracza poza obszar Polski. 1% gatunki endemiczne.
Modrzew Polski
Ostróżka Tatrzańska
Złocień Zanadzkiego
Warzucha Polska
Warzucha Tatrzańska
Przytilia Krakowska
Relikt - roślina, która przetrwała z dawnych okresów geologicznych. Głównie sprzed lodowca.
Ostróżka Tatrzańska
Goździk Leśny
Skalnica Tatrzańska
Limba Tatrzańska
Wierzba Lapońska
Brzoza Karłowata
Dębik Ośmiopłatkowy (Tatry).
Reliktami są najczęściej rośliny wysokogórskie Tatr oraz mogą to być pojedyncze egzemplarze roślin tundrowych w Polsce Północnej.
W krajobrazie występują zbiorowiska o różnym składzie: zbiorowiska leśne i towarzyszące im zbiorowiska roślin zielnych.
1) lasy i zarośla kserotermiczne (ciepłolubne)
⇓
Murawy kserotermiczne występowały na stepach Ukrainy olchy.
2) gronty - wielogatunkowy las liściasty, 8% powierzchni.
⇓
łąki grontowe.
3) łęki - na terenach wilgotnych, tereny rzek wierzba, jesion, wiąz.
⇓
łąki zalewowe.
4) olsy - roślinność bagienna, gatunki olsza czarna, zarośla wierzbowe.
⇓
zespoły turzycowwe - torfowiska niskie.
5) bory - słabe gleby sosny, świerki, jodły. Bory mieszane, np. połączone z jarzębiną, leszczyną, kaliną.
⇓
łąki kwaśne - torfowiska wysokie, wrzosowiska, widłaki.
Zbiorowiska podlegają stałym przekształceniom. Wpływają na nie zmiany klimatyczne, bilansu wodnego, działalność gospodarcza człowieka.
24% lasy na terenie Polski.
Aby istniała równowaga w ekosystemie, lasy powinny zajmować 1/3 jej powierzchni.
Kompleksy leśne:
Puszcza Białowieska ok. 1100 km2, w granicach Polski połowa.
Z puszczą sąsiadują Puszcze: Kryszyńska, Augustowska, Bonecka, Romańska.
Bory Tucholskie ok. 1170 km2.
Pas pojezierny - duże zalesienie. Pas środkowy - wylesiony dawne puszcze: Kampinoska, Biała, Kozienicka.
Wyżyna Małopolska:
Kompleks lasów Gór Świętokrzyskich: Puszcza Jodłowa.
Lasy Parku Ojcowskiego
Lasy Roztocza
Podkarpacie.
Puszcza Skolska (widły Wisły i Sanu)
Puszcza Sandomierska - fragmenty
Puszcza Niepołomicka (pod Krakowem)
Bory Dolnośląskie (pod Sudetami).
Tereny zupełnie zalesione:
Sudety: Góry Izerskie, Sowie, Stołowe, Bystrzyckie.
Karpaty - najwięcej zalesione zachodnie: Beskid Śląski, Żywiecki i Sądecki, słabiej wschodnie: Bieszczady.
Główne rodzaje krajobrazu:
Wyodrębniamy je na podstawie:
Wysokości n.p.m.
Rzeźby terenu.
Ad. 1
Nadmorski
Pojezierny
Nizinny
Wyżynny
Górski
Ad. 2
Nadmorski
Dolin i równin akumulacyjnych
Młodoglacjalny (pojezierze)
Staroglacjalny (wyżyny)
Górski: góry zrębowe i fałdowe.
WALORY TURYSTYCZNE
Są to specyficzne cechy i elementy środowiska naturalnego oraz przejawy działalności człowieka, która stanowią przedmiot zainteresowania turystów.
Podział walorów turystycznych:
Walory wypoczynkowe - służą regeneracji sił fizycznych i psychicznych.
Walory krajoznawcze - są podstawą turystyki poznawczej. Są to charakterystyczne zespoły krajobrazowe i osobliwości przyrody, łącznie określane jako walory środowiska przyrodniczego. Dzielą się na dwa rodzaje:
Walory przyrodnicze
Walory antropogeniczne:
- zabytki budownictwa, kultury materialnej, pamiątki historyczne (walory dóbr kultury);
- folklor, obrzędy ludowe, dzieła sztuki plastycznej (walory tradycyjnej kultury ludowej);
- charakterystyczne obiekty i przejawy współczesnej gospodarki, techniki, kultury i nauki (walory współczesnych osiągnięć człowieka).
Walory specjalistyczne - takie, które umożliwiają uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej, np. żeglarstwa, myślistwa, jeździectwa, taternictwa, wędkarstwa itp.
Walory wypoczynkowe - zespół cech niezbędnych, których występowanie stanowią m.in. warunki wypoczynku oraz zespół cech korzystnych podnoszących wartość wypoczynkową tereny. Do cech niezbędnych należą: czyste powietrze, cisza, niski stopień urbanizacji, występowanie walorów estetycznych krajobrazu, warunki do uprawiania czynnego wypoczynku, korzystne warunki bioklimatyczne, czyli walory lecznicze.
Walory wchodzą w skład pojęcia atrakcyjność turystyczna. Jest ona pojęciem szerszym od walorów. Oprócz nich w jej skład wchodzi zagospodarowanie turystyczne w postaci: dostępności komunikacyjnej, bazy noclegowej, bazy żywieniowej i infrastruktury towarzyszącej.
Teren może posiadać walory turystyczne, ale nie musi być atrakcyjny turystycznie (zagospodarowany turystycznie).
Walory jak i atrakcyjność turystyczna odnoszą się do przestrzeni:
Region turystyczny - jest to obszar o wysokich walorach turystycznych, na którym koncentruje się ruch turystyczny. Posiada on pewną różnorodność cech środowiska geograficznego oraz wewnętrzne powiązania usługowe.
Miejscowość turystyczna - to jednostka organizacyjna, która ze względu na walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne i dostępność komunikacyjną stanowi punkt docelowy lub etapowy migracji turystycznych. Istnieją różne rodzaje miejscowości turystycznych, uzależnione od rodzaju walorów turystycznych.
Szlak turystyczny - droga lub ścieżka prowadząca przez atrakcyjne obszary, miejscowości i obiekty turystyczne, przystosowana do potrzeb określonych form wędrówek.
Walory wypoczynkowe:
⇒ Obszary niespełniające minimum warunków dla turystyki wypoczynkowej są to tereny o znacznym zanieczyszczeniu powietrza, zniekształcone przez działalność górniczą, krajobrazy zurbanizowane i rolnicze (dysharmonijne - pozbawione cech estetycznych) oraz obszary bagienne.
Obszary nienadające się do wypoczynku:
⇒ Pasmo aglomeracji południowych (pod sudeckich): Wrocławska, Opolska, GOP, ROW, Częstochowska, Krakowska.
⇒ Środkowa część, czyli strefa: Staropolska (Kielce, Starachowice), Lubelska, Łódzka, Warszawska, Poznańska, Bydgosko - Toruńska.
⇒ Część północna (najmniej dotknięty): Szczecin, Gdańsk.
⇒ Tereny zurbanizowane są to obszary o znacznym skażeniu powietrza.
⇒ Obszary niekorzystne dla wypoczynku to także obszary przekształcone rolniczo w środkowej i południowej Polsce.
⇒ Tereny niespełniające minimum warunków do długookresowego wypoczynku to ok. 42% obszaru kraju.
Cechy korzystne dla wypoczynku:
1. Walory widokowe - dotyczą krajobrazu naturalnego, czyli kompleksów leśnych. Główne pojezierza: Myśliborskie, Drawskie, Kaszubskie, Iławskie, Olsztyńskie, Suwalskie, Lubulskie, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich.
⇒ Krajobrazy widokowe znajdują się także w strefie wyżynnej i górskiej.
Walory widokowe krajobrazu podnosi również zróżnicowanie wysokości nad poziomem morza: Sudety i Karpaty. Stopień zróżnicowania wysokości posiada także Przedgórze Sudeckie, Pogórze karpackie, Wyżyna Krakowsko - Częstochowska, Góry Świętokrzyskie i czasami też pojezierza. Słabe zróżnicowanie posiada Wyżyna Lubelska, Roztocze i pojezierza.
2. Wypoczynek nad wodą - ten element wypoczynku podzielono na dwie gałęzie:
⇒ Obszary przydatne do różnych form sportów: Zalew Szczeciński, Zalew Wiślany oraz zbiorniki i jeziora, które mają ponad 100 hektarów. Ok. 600 akwenów (jeziora), które mają łącznie 3,3 tys. km2, a także cieki wodne 1700 km (rzeki).
⇒ Obszary przydatne do kąpieli. Są to obszary, które mają ponad 10 hektarów oraz cieki wodne, które są przydatne do kajakarstwa. To kryterium spełnia 1% powierzchni ogólnej, a cieki ok. 5000 km.
Pojezierza i pas nadmorski: Zalew Szczeciński, Zalew Wiślany, Zatoka Gdańska i wszystkie rodzaje pojezierzy.
Rzeki to: Drawa, Brda, Wda, Drwęca, Radunia z kanałami.
Te cechy posiadają także zbiorniki sztuczne w środkowej części i na południu: Zalew Zegrzyński, Zalew Sulejowski, Zalew Otmuchowski, Zalew Nyski, Zalew Turawski, Zalew Żywiecki, Zalew Rożnowski, Zalew Soliński.
3.Obszary o przydatności dla sportów zimowych.
⇒ Narciarstwo:
- minimalne warunki to 150 m różnicy wzniesień,
- średnie nachylenie stoku to 27o,
- 80 dni zalegania pokrywy śnieżnej.
Są to tereny o większej przydatności, głównie Sudety, Karpaty, pasma gór Izerskich, Karkonoszy, Sowich, grupy Śnieżnika i Bialskich.
Karpaty: Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Tatry, Gorce, Beskid Sądecki i Bieszczady.
⇒ Oceniane pod kątem wędrówek narciarskich to:
- 60 dni zalegania pokrywy śnieżnej.
Tereny Pogórza Karpackiego, Wyżyna Krakowsko - Częstochowska, region Świętokrzyski, a także region Suwalski.
⇒ Słabsze warunki: na Roztoczu, Pojezierze Kaszubskie.
4. Ocena warunków bioklimatycznych (mikroklimatycznych).
Okres ciepły maj - październik. Okres zimny listopad - kwiecień.
⇒ W okresie ciepłym szczególnie ważne jest nasłonecznienie (ilość dni z opadem). Najlepsze warunki posiada Nizina Mazowiecka i północne granice wyżyn (nasłonecznienie, suchość, dni z opadem).
⇒ W okresie zimnym korzystne obszary to obszary górskie Karpat Wschodnich, część Wyżyny Małopolskiej, Roztocze i niewielkie obszary Sudetów.
Do korzystnych warunków zalicza się także: zachodnią część Pojezierza Pomorskiego, wschodnią część Niziny Mazowieckiej i pas nadmorski.
5. Cechy lecznicze.
⇒ Ok. 60 źródeł mineralnych na obszarach górskich. Największa koncentracja: Karkonosze, Góry Izerskie, Kotlina Kłodzka, Beskid Sądecki, Wał Kujawsko - Pomorski, pas nadmorski.
⇒ Oprócz wód leczniczych istnieją także kopaliny lecznicze (pleoidy, borowiny).
Ważniejsze obszary wypoczynkowe w Polsce:
⇒ 41,3 tys. km2 obszarów Polski jest bardzo korzystne dla wypoczynku.
⇒ Z tej powierzchni 17,9 tys. km2 posiada podstawowe znaczenie.
Obszary wypoczynkowe są podzielone:
Obszary z jeziornym kompleksem walorów 23,3 tys. km2.
Obszary z górskim kompleksem walorów 10,1 tys. km2.
Obszary z kompleksem walorów o urozmaiconej rzeźbie terenu 2,6 tys. km2.
Obszary z rzecznym kompleksem walorów 2,2 tys. km2.
Obszary z mieszanym kompleksem walorów 1,8 tys. km2.
Obszary z morskim kompleksem walorów 1000 km2.
Obszary z uzdrowiskowym kompleksem walorów 0,3 tys. km2.
Pojemność turystyczna - odnosi się do obszerności turystów. Jest odrębna dla sezonu zimowego i letniego jest wyrażana liczbami. Globalna, jednorazowa pojemność obszarów wypoczynkowych od 4 do 5,6 mln osób. Dla sezonu zimowego od 0,9 do 1,2 mln osób.
Okresy optymalnego korzystania z walorów wypoczynkowych:
Dla walorów widokowych - pory roku są zależne.
- w okresie ciepłym okres korzystania do 130 dni na terenach górskich, górskich do 160 dni na terenach zachodnich.
- w zimie to od 40 dni na zachodzie do 150 dni w górach (są to najkorzystniejsze warunki).
b) Korzystanie z wód (okres kąpielowy).
Sezon kąpielowy - to taki, kiedy temperatura jest wyższa niż 18oC.
Sezon potencjalny - to taki, kiedy temperatura nie jest niższa niż 15oC.
Granice czasowe (niestałe):
21 czerwca a 7 lipca początek sezonu kąpielowego
21 sierpnia a 4 września koniec sezonu kąpielowego
⇓
Region morski.
Najdłuższy sezon na Wybrzeżu Zachodnim i na Wybrzeżu Gdańskim (zatoka).
Najkrótszy sezon na Wybrzeżu Wschodnim (okolice Władysławowa).
Jeziora:
Najdłuższy sezon na zachodzie, Pojezierze Wielkopolskie nawet do 103 dni.
Najkrótszy sezon na wschodzie, okolice Suwałek.
Długość trwania sezonu narciarskiego:
⇒ Pokrywa śnieżna: 20 cm dla narciarstwa zjazdowego, 10 cm dla narciarstwa biegowego.
Narciarstwo biegowe: Zachodnia Polska - 20 dni
Wschodnia Polska - 90 dni
Góry - 120 dni
Narciarstwo zjazdowe: obszary górskie - ok. 100 dni
Północno - wschodnia Polska - 30 dni
Wyżyny - do 60 dni
Zachodnio - południowa Polska - 20 dni
Łyżwiarstwo: pokrywa lodowa - 20 dni
Atrakcyjność w Polsce pod względem wypoczynkowym oceniamy poprzez nasycenie walorami.
Charakterystyka atrakcyjności:
Walory turystyczne są bardzo liczne. Mamy bardzo duży stopień zagospodarowania, a także znaczny i niski stopień zagospodarowania.
Wykład IV
Walory krajoznawcze: przyrodnicze i antropogeniczne.
Są to obiekty materialne lub przejawy kultury duchowej, stanowiące przedmiot zainteresowania turystów. Obiekty te mogą mieć formę przyrodniczą, pochodzenia naturalnego, bądź formę antropogeniczną, czyli jako efekt działalności człowieka.
Uznanie elementu za walor wymaga:
Potwierdzonego zainteresowania turystów
Wyraźna działalność w krajobrazie.
Wszystko to, co znajduje się na powierzchni i możemy to dostrzec jest walorem.
Funkcje walorów krajoznawczych:
Funkcja dokumentacyjno - ochronna;
Funkcja naukowa;
Funkcja poznawcza;
Funkcja dydaktyczno - poznawcza;
Funkcja estetyczna;
Funkcja rekreacyjna.
Ocena walorów krajoznawczych nie jest jednoznaczna. Jest w dużym stopniu subiektywna. Oceny są najczęściej porównawcze. Osobno dorównuje się oceny walorów w sezonie letnim i zimowym. Odgrywają one rolę w czytelności obrazu. Ocena ta odnosi się zarówno do poszczególnych obiektów, zarówno przyrodniczych i antropogenicznych.
Walory przyrodnicze
Ukształtowanie bez ingerencji człowieka.
Osobliwości flory i fauny;
Grupy skał i skałki;
Wąwozy, doliny, przełomy rzeczne;
Wodospady, źródła, wywierzyska;
Jaskinie i groty;
Głazy narzutowe i głazowiska;
Inne obiekty geologiczne.
Obiekty utworzone przez człowieka.
Parki zabytkowe;
Muzea i zbiory przyrodnicze;
Ogrody botaniczne;
Ogrody zoologiczne.
Obiekty, w których ingerencja człowieka występuje w stopniu niepływającym na charakter i znaczenie samego waloru.
Punkty widokowe;
Parki narodowe;
Parki krajobrazowe.
Inny podział: obiekty przyrody ożywionej i nieożywionej.
Punkty widokowe - specjalne podłoże, to, co roztacza się z punktu.
Osobliwości flory i fauny
Kryterium stanowi zainteresowanie człowieka. Są to przykłady unikatowe, wyjątkowe, które posiadają wyjątkowe rozmiary (selekcja wg parametrów), trwałe gatunki, nietrwałe rośliny zielne. Doskonale te warunki spełniają drzewa pomnikowe.
Do walorów fauny nie zalicz się motyli.
Flora w Polsce - osobliwości:
Pojedyncze drzewa jako pomniki przyrody. Ok. 9000 drzewa popularne o dużych rozmiarach, np. dęby, lipy, drzewa rzadkie.
Największe koncentracje Puszcze Białowieska.
Car - Dąb - najokazalszy
Sekwoja - Drzewo Mamuta pod Szczecinem
Platany.
Fauna w Polsce
Rozmiar, trwałość w krajobrazie Żubry: Bieszczady, Puszcze Białowieska, Borecka, Knyszyńska, Pszczyna.
Ptactwo stawy k/Milicza: ptaki błotne, wodne.
Koniki polskie, tartany.
Grupy skalne
Widoczne w krajobrazie: Sudety, Karpaty, Jura Krakowsko - Częstochowska. Wychodzące skały na powierzchnię, podlegające erozji.
Rodzaje skał:
Wapienne: Jura Krakowsko - Częstochowska, Pieniny, Tatry Zachodnie.
Piaskowiec: Sudety i Karpaty.
Kształty są wynikiem różnej odporności skał i sił czynników zewnętrznych. Przykłady: Jura Krakowsko - Częstochowska Maczuga Herkulesa, Pieskowa Skała, Skamieniałe Miasto, Ciężkowice, Kraków - Bieluń. Góry Stołowe Strzeliniec Mały i Wielki, Błędne Skały. Skały w Karpaczu.
Wąwozy, doliny, przełomy rzeczne - typowo geomorfologiczne formy.
Wąwozy - wypreparowane formy w utworach mniej odpornych, rozpadliny. Najwięcej klasycznych wąwozów jest w Tatrach (Dolina Kościeliska, Wąwóz Kraków), Pieniny - Wąwóz Homole. Jura Krakowsko - Częstochowska - Wąwóz Belechowicki.
Wąwozy tworzą się w lessach (skała piaszczysta) Kazimierz nad Wisłą i okolice, Sandomierz.
Moreny ostatniego zlodowacenia, wydrążone przez rzeki pojezierza.
Doliny
Dolina Kościeliska
Dolina Chochołowska
Dolinki Podkarpackie (Dolina Prądnika)
Przełomy rzeczne - działalność wody rzecznej rozcina sobie fragment terenu, skracając brzeg.
Przełom Dunajca
Przełom Białki
Przełomy w wapniu i lessie na Roztoczu
Przełom rzeki Szum
Wodospady, źródła, wywierzyska - o ich powstawaniu decyduje woda, mają znaczenie dydaktyczne.
Wodospady
Tatry (siklawy) Wielka Siklawa 64 m
Sudety Wodospad Kamieńczyka przy Szklanej Porębie
Wilczki w Międzygórzu
Źródła
Rzeki Wiercia
Niebieskie Źródła koło Tomaszowa Mazowieckiego
Wywierzysko - źródło w gwarze podhalańskiej.
Źródło Lodowe Dolina Kościeliska
Źródła o charakterze krasowym dają dużo walorów estetycznych.
Jaskinie, groty
Jaskinie - naturalna przestrzeń utworzona w skałach węglanowych: wapienie, dolomity, gipsy. Powstają przez wypłukiwanie węglanu wapnia.
Jura Krakowsko - Częstochowska
Tatry Zachodnie, Dolina Kościeliska: Jaskinia Mroźna.
Niecka Nidziańska: gipsy
Utwory solne: kopalnia w Wieliczce
Piaskowce: Beskidy, Sudety
Jaskinie zwiedzane:
Jaskinia Raj Chęciny
Jaskinia Niedźwiedzia Kletno
Jaskinia Łokietka Ojców
Smocza Jama w Krakowie.