Dr. Maria Łudczak

POJĘCIE KATECHEZY
I KATECHETYKI

Katechetyka jest dziedziną teologii pastoralnej, która podejmuje naukową refleksję nad katechezą. Zatem przedmiotem zainteresowania katechetyki jest katecheza.

Co to jest katecheza?

• Etymologicznie od katechein co oznacza: uczyć, pouczać, nauczać.

• Czasownik ten powstał ze złożenia 2 terminów: kata (z góry) i echeo (brzmieć, wypowiadać). Zatem pierwotne znaczenie katechein to: wołać z góry, wywoływać echo. Głos nauczyciela jest echem pytania ucznia, odpowiedź ucznia - echem pytania nauczyciela. Sama etymologia wskazuje na dialog.

• Ogólna Instrukcja Katechetyczna (1971) - katecheza to element posługi głoszenia słowa o charakterze eklezjalnym. To: pogłębiony (element doktrynalny) przekaz orędzia zbawienia (element biblijny). Ten przekaz jest skierowany do człowieka (element egzystencjalny). Te elementy są ze sobą ściśle powiązane.

• Adhortacja Apostolska Ojca Św. JP II do biskupów, kapłanów... o katechizacji w naszych czasach (1979): „Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej przekazywane na ogół w sposób systematyczny i całościowy, dla wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego” (CT 18; por. też KKK 5).

• Dyrektorium Ogólne o Katechizacji (1997): w rozdz. III części I: natura, cel i zadania katechezy - katecheza - działanie o naturze eklezjalnej.

• Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce (2001) - przytacza te wszystkie określenia w cz. I rozdz. 1 zatytułowanym „Natura katechezy”.

• Pojęcia pokrewne: katechizacja, jednostka katechetyczna, środowisko katechetyczne, ewangelizacja, katechumenat, nauczanie religii, lekcja religii.

Różne ujęcia katechetyki: w historii i dzisiaj

• Katechetyka jako metodyka nauczania religii: Kosiński, Boczar

• Katechetyka jako dydaktyka nauczania religii: Herbart... Dajczak

• Katechetyka jako pedagogika religii: Z. Bielawski, W. Gadowski

• Katechetyka jako dyscyplina teologiczna

KATECHETYKA JEST NAUKĄ

• Empiryczną - bada, ustala to wszystko, co współcześnie dzieje się w dziedzinie wychowania religijnego;

• Porównawczą - szuka konfrontacji ze zdobyczami katechetycznymi innych regionów, narodów, religii;

• Historyczną - śledzi rozwój katechezy w minionych wiekach oraz ustala związki łączące je ze współczesnymi orientacjami;

• Objaśniającą i interpretującą współczesną sytuację religijną pod kątem realizacji celów i zadań katechetycznych;

• Normatywną - ustala pewne ogólne normy, aspekty, punkty ciężkości, zasady;

Perspektywiczną - poprzez odczytywanie „znaków czasu” usiłuje ustalić aktualny etap rozwoju katechezy i zakreślić perspektywy rozwoju.

KATECHEZA W CAŁOKSZTAŁCIE MISJI ZBAWCZEJ KOŚCIOŁA OIK

Boży plan zbawienia:

osiągnął swe wypełnienie w Jezusie Chrystusie

obejmuje wszystkich ludzi

urzeczywistniony przez Kościół

Dlatego Vat II nazywa Kościół powszechnym sakramentem zbawienia

KATECHEZA wg CT

KATECHEZA wg CT

CEL PRZEDMIOT ŹRÓDŁA

zmierza do Osoba Jezusa Chr.

przemiany JEZUS CHRYSTUS Pismo Św.

Chrześcijanina historyczny żyjący w Kle Liturgia

przez działanie Życie Kła

łaski w nowe „który cierpiał „i który teraz, (CT 27)

stworzenie i umarł za nas” ponieważ

(CT 20) zmartwychwstał

żyje z nami

na zawsze”

(CT 5)

Katechetyka a nauki humanistyczne:

• Katechetyka winna wykorzystywać osiągnięcia pedagogiki: ogólnej, teorii wychowania, dydaktyki, pedagogiki społecznej, pedagogiki specjalnej, andragogiki i pedeutologii (dot. nauczających).

• Winna wykorzystywać osiągnięcia socjologii: socjologii wychowania, socjologii religii

• Winna wykorzystywać osiągnięcia psychologii: ogólnej, klinicznej, wychowawczej, religii oraz społecznej.

Naukowy status katechetyki:

Określenie naukowego statusu katechetyki domaga się wskazania metod, jakimi się ona posługuje. Wnioskowanie katechetyczne opiera się na kilku rodzajach przesłanek:

• Normatywne przesłanki teologiczne (nakaz głoszenia Ewangelii, świadczenia o prawdzie)

• Przesłanki teologiczne dotyczące istoty słowa Bożego i wspólnoty eklezjalnej

• Przesłanki z dziedziny nauk humanistycznych warunkujące skuteczność działania w specyficznym kontekście kulturowym i społecznym.

Działy katechetyki:

1. Ogólna

• Fundamentalna (zagadnienia metodologiczne: natura, cel, podmiot katechezy, koncepcja współczesnej katechezy…także historia katechezy)

• Materialna (treść katechezy)

• Formalna - dydaktyka (teoria procesu nauczania i zastosowanie w katechezie, zasady, metody i formy organizacyjne nauczania)

2. Szczegółowa - zajmuje się dostosowaniem powyższych treści do poszczególnych kategorii wiekowych i specjalnych: np. katecheza dzieci, młodzieży, dorosłych, specjalna.

DOKUMENTY KATECHETYCZNE KOŚCIOŁA

Quam singularis - dekret Piusa X z 1910 roku mówi o I Komunii św. Wiek rozeznania - ok. 7 roku życia. Warunki: nie jest konieczna pełna znajomość prawd wiary, ale dziecko musi odróżnić Chleb Eucharystyczny od zwykłego. Za doprowadzenie dziecka do pierwszego przyjęcia obu sakramentów odpowiedzialni są rodzice, spowiednik, proboszcz, nauczyciel. Opiekunowie powinni starać się, by dzieci potem przystępowały często do Stołu Pańskiego.

Orbem catholicum - motu proprio Piusa XI powołano „Officium catechisticum”, które miało się zajmować wszystkimi problemami katechezy w Kościele.

Provido sane - dekret Piusa XI z 1935 roku powoływał diecezjalne referaty katechetyczne.

Sobór Watykański II:

• Katecheza jest pierwszym i najważniejszym sposobem działania Kościoła - DWCH 4

• Adresatami katechezy są dzieci, dorastająca młodzież i dorośli - DB 14.

OGÓLNA INSTRUKCJA KATECHETYCZNA 1971

Geneza, założenia, treść

1. Geneza: DB 44 polecił przygotować dokument - opracowanie pewnych zasadniczych wskazań. Najpierw myślano o jednolitym katechizmie. Podczas Synodu Biskupów w 1977 roku powrócono do tego tematu, ale ta koncepcja otrzymała tylko 1 głos. Ale ważne inspiracje soborowe trzeba było jakoś przetransponować na grunt katechezy.

Etapy pracy:

• Ustanowiono komisję złożoną ze specjalistów z różnych narodów, której celem było zebranie sugestii i opinii episkopatów (1 konsultacja).

• W oparciu o nadesłany materiał opracowano pierwszy schemat Dyrektorium, zawierający jedynie ogólny zarys zagadnienia i przedstawiono go do oceny Kongregacji Do Spraw Duchowieństwa

• Opracowano schemat obszerniejszy, który przesłano Episkopatom (2 konsultacja)

• Uwzględniając te uwagi opracowano ostateczną wersję Dyrektorium. Jeszcze przed ogłoszeniem go, tekst przejrzała specjalna komisja teologiczna oraz Kongregacja Doktryny Wiary.

• Tekst ogłoszono w Wielkanoc 11.04.1971 roku, a podpisał go prefekt Kongregacji Do Spraw Duchowieństwa - kard. Wright.

2. Założenia Dyrektorium

• Dyrektorium przedstawia fundamentalne zasady teologiczno-duszpasterskie zaczerpnięte z Magisterium Kościoła, zwł. z dokumentów Vat. II, ażeby przy ich pomocy lepiej wypełnić zadanie duszpasterskie w zakresie posługi Słowa (wstęp).

• W OIK przeważa aspekt teoretyczny i normatywny, chociaż nie pomija się aspektu praktycznego. Taką drogę wybrano, gdyż „ tylko wtedy uniknie się niedociągnięć i błędów (...) jeżeli u jej początków będzie leżało właściwe zrozumienie natury i celów katechezy oraz prawd przez nią przekazywanych” (wstęp). Tu widać, że OIK kładzie szczególny nacisk na naturę katechezy, cel i treść.

• Ponieważ praktyczne zastosowanie zasad i myśli zawartych w OIK leży w gestii poszczególnych Konferencji Biskupich, OIK poleca opracowanie krajowych lub regionalnych Dyrektoriów, mających bardziej szczegółowe ujęcia

• Nie wszystkie części OIK mają jednakową wagę i wartość:

Wszystkich obowiązuje to, co dokument mówi nt. Objawienia Bożego, natury katechezy, kryteriów dotyczących głoszenia orędzia chrześcijańskiego i jego najważniejszych elementów - treści.

Jako pewne sugestie i wytyczne należy uznać to, co OIK mówi na temat obecnej sytuacji, metodologii, specyfikacji katechezy zależnie od wieku.

Szczególne znaczenie przypisuje OIK części III: Chrześcijańskie Orędzie, w której podano kryteria istotne w przekazie prawd wiary w katechezie.

OIK uwzględnia tylko to, co jest wspólne dla sytuacji katechetycznej całego Kościoła. Wstęp: „może się to okazać niewystarczające dla tych terenów, na których katechizacja poczyniła już wielkie postępy, a zbyt wymagające w tych miejscach gdzie katechizacja znajduje się dopiero w stadium rozwoju”.

Choć OIK tego wyraźnie nie mówi, uwzględnia jednak osiągnięcia dotychczasowego rozwoju katechezy, z jego nurtem kerygmatycznym i antropologicznym.

OIK jest przeznaczona dla biskupów, Konferencji Biskupich i dla odpowiedzialnych za katechizację.

3. Treść

OIK składa się ze Wstępu, 6-ciu części i Dodatku (pierwsza spowiedź i Komunia św.)

• Wstęp

• Część I: Aktualność problemu (1-9)

• Część II: Posługa Słowa (10-35

Rozdz. I: Posługa Słowa i Objawienie (10-16)

1-szy rozdział jest właściwie aplikacją katechetyczną zasadniczych wskazań KO. OIK 10: Objawienie jest nie tylko informacją, ale udzielaniem się Boga, wiara zaś przyjęciem i owocowaniem tego daru.

Konieczność eksponowania w katechezie Wcielenia jako misterium zbawczego. Mamy tu sformułowania ruchu kerygmatycznego, ale też poprawki wniesione przez katechezę interpretacji. OIK 11: Objawienie jest światłem dla zrozumienia problemów życia ludzkiego.

Rozdz. II: Katecheza w misji duszpasterskiej Kościoła (17-35)

Istotnym celem tego rozdziału jest ukazanie natury i celu katechezy ujętej w całokształcie misji Kościoła. Chodzi tu o wyrwanie katechezy z izolacji w jaką popadła, gdy przekształciła się jako przedmiot szkolny. OIK rozpatruje następujące zagadnienia:

• wymienia najpierw różne formy posługi Słowa w Kościele: ewangelizację, katechezę, homilię i studium teologii. Z jednej strony podkreśla ich zróżnicowanie, z drugiej zaś strony zwraca uwagę na ich wzajemne powiązanie, ponieważ występują w ramach tej samej posługi Słowa (17).

• Warunki życia współczesnego Kościoła wysuwają na 1-szy plan ewangelizację. Katecheza ochrzczonych w dzieciństwie również powinna być przeniknięta elementami ewangelizacji. Ewangelizacja może „poprzedzać lub towarzyszyć dziełu katechizacji”, niemniej „każda forma katechezy powinna zawierać w końcowej części momenty związane z ewangelizacją” (18).

• OIK wymienia różne formy katechezy: kształcenie religijne dzieci i młodzieży w szkole i poza nią; katechizacja dorosłych; katechumenat (w znaczeniu ścisłym - dla dorosłych nieochrzczonych i w znaczeniu szerszym dla dorosłych ochrzczonych). Zasadniczą jednak formą powinna być katecheza dla dorosłych, a katecheza dzieci i młodzieży winna do niej prowadzić (19-20).

• Naczelnym zadaniem katechezy jest prowadzenie poszczególnych wiernych jak i wspólnoty do osiągnięcia dojrzałości w wierze. OIK bliżej nie określa tej dojrzałości. Zwraca tylko uwagę na niektóre elementy prowadzące do jej osiągnięcia (przyswojenie sobie żywego poznania Boga i Jego zbawczego planu skoncentrowanego w Chrystusie; zrozumienie we własnym życiu planu Bożego; poszukiwanie ostatecznego sensu egzystencji i historii, tak aby życie widzieć w świetle Królestwa Bożego; podporządkowanie się wymaganiom tego Królestwa (21).

• Spośród innych szczegółowych zadań katechezy OIK wymienia: oświecać słowem Bożym ludzką egzystencję w jej konkretnych warunkach (20 i 26); prowadzić do stopniowego uchwycenia i zrozumienia całej prawdy o Bożym planie (24) poprzez przygotowanie do czytania Pisma Św. I poznawanie Tradycji; przygotowywać do dialogu ekumenicznego (27); przygotowywać do działalności misyjnej, wspomagać ją (28); kierować myśli i pragnienia ku nadziei eschatologicznej (29); zachęcać do świadczenia pomocy na rzecz bliźnich (29), przyczyniać się do wzrostu miłości (23); uwzględniać słuszne aspiracje ludzkie, postęp i właściwą realizację autentycznych wartości ludzkich (23).

• Katecheza obejmuje 3 elementy ściśle ze sobą powiązane: initiatio (wtajemniczenie), educatio (wychowanie) oraz institutio (kształcenie, nauczanie). Nie wolno ich oddzielać od siebie - jest to ze szkodą dla katechezy (31).

Katecheza musi być dostosowana do rozwoju życia wiary katechizowanych, ale też do rozwoju ludzkiego, dojrzewania, poziomu intelektualnego warunków środowiskowych i kulturowych (30. 32-34).

Naczelna zasada, według której należy prowadzić działalność katechetyczną to: Katecheza ma być wierna Bogu i człowiekowi (34).

Część III: Chrześcijańskie Orędzie (36-69)

W tej części przedstawiono treść katechezy. Są 2 rozdziały: bardziej ogólny - przedstawiający „Normy czyli kryteria” oraz szczegółowy - „Ważniejsze elementy chrześcijańskiego orędzia”.

OIK dokonuje tu pewnego istotnego rozróżnienia, stwierdzając, że wiara, którą katecheza ma rozwijać, może być rozpatrywana:

• Jako całkowite przystąpienie człowieka do objawiającego się mu Boga, dokonana pod wpływem łaski - fides qua = wiara jako akt

• Jako treść Objawienia Bożego, które człowiek przyjmuje jako przedmiot swojej wiary - fides quae = wiara jako treść.

Oba te aspekty tworzą nierozerwalną jedność i nie można ich od siebie oddzielać, chyba że w celach metodycznych.

Rozdział I: Normy i kryteria

Wierność Bogu

Istotną i główną treścią jakiegokolwiek przepowiadania wiary jest radosna nowina o zbawieniu. Ale w konkretnym nauczaniu katechetycznym ta treść musi być podzielona na mniejsze części. OIK stwierdza, że treść wiary przekazywana w katechezie powinna być podporządkowana następującym normom i kryteriom:

• Naczelną troską ma być wymóg integralności treści, aby nic z tego, co należy do trwałego depozytu wiary, nie zostało pominięte (38).

• Treść wiary jest bardzo złożona: Bóg w swojej tajemnicy i działaniu na rzecz człowieka. Wszystko to stanowi historię zbawienia. Katecheta musi uwzględnić tę wewnętrzną organiczność i harmonię treści wiary (39).

• Jezus Chrystus stanowi wewnątrz tej historii zbawienia punkt środkowy. Powinien zatem stać w centrum przepowiadania wiary. Katecheza winna być chrystocentryczna.

• Jak Chrystus stanowi centrum historii zbawienia, tak tajemnica Boga stanowi ośrodek, z którego ta historia zbawienia bierze swój początek i do którego jest ona ukierunkowana. Przez Chrystusa - do Ojca - w Duchu Świętym. Z tego wynika, że struktura całej treści katechezy winna mieć charakter teocentryczno-trynitarny.

• 5. Podkreślając ten teocentryczno-trynitarny charakter nie można pomijać człowieka. W końcu Objawienie jest dla człowieka. Katecheza powinna uwzględnić tę wewnętrzną łączność tajemnicy Boga i Chrystusa z egzystencją i ostatecznym celem człowieka. Mówimy tu o egzystencjalnym i eschatologicznym aspekcie katechezy (42).

• 6. W orędziu zbawienia istnieje pewna hierarchia prawd wiary, które Kościół zawsze uznawał układając różne symbole wiary. Katecheza winna na wszystkich poziomach tę hierarchię uwzględniać. Wszystkie prawdy wiary można zgromadzić wokół 4 podstawowych: Tajemnica Boga, Ojca, Syna i Ducha Świętego, Stwórcy wszystkiego; Tajemnica Chrystusa, Słowa Wcielonego, narodzonego ... i zmartwychwstałego dla naszego zbawienia; Tajemnica Ducha Świętego, który jest obecny w Kościele, uswięca go i kieruje nim; Tajemnica Kościoła, który jest Mistycznym Ciałem Chrystusa, w którym Maryja zajmuje najczcigodniejsze miejsce (43).

• 7. Tajemnica zbawienia przedstawia się nam jako historia (ekonomia) zbawienia: rozpoczęła się w przeszłości, osiągnęła swój szczyt w Chrystusie, realizuje się w teraźniejszości w oczekiwaniu ostatecznego wypełnienia. Ten historyczny a zarazem eschatologiczny charakter historii zbawienia powinien wystąpić w każdej katechezie (44).

B. Wierność człowiekowi

• Postulaty ruchu antropologicznego zostały również uwzględnione. Świadczą o tym takie wypowiedzi m.in. zadaniem katechezy jest oświetlenie wiarą całego życia człowieka (37); jest ukazanie ścisłej więzi między misterium Boga i Chrystusa a egzystencją ludzką oraz wszelkimi dążeniami człowieka (42); egzystencję ludzką należy rozumieć w całokształcie jej konkretnych uwarunkowań (38); metoda katechezy musi być elastyczna, zależnie od potrzeb konkretnego środowiska, wychodząca od potrzeb słuchacza (46).

Rozdział II. Ważniejsze elementy chrześcijańskiego orędzia

• Pierwsze i zasadnicze spotkanie z Bogiem w Trójcy Jedynym dokonuje się w katechezie przez poznanie Ojca, Syna i Ducha Św. To poznanie Boga musi dać w konsekwencji autentyczny kult Boga w zeświecczonym świecie (48) oraz świadectwo miłości (49).

• Jezus Chrystus - Syn Boży, Zbawiciel (50). Prawda o stworzeniu musi być przedstawiana w relacji do zbawienia dokonanego przez Jezusa Chrystusa (51), jest On bowiem centrum całej ekonomii zbawienia (52). Jest On Bogiem i Człowiekiem (53).

• Sakramenty są działaniem Chrystusa w Kościele (55). Katecheza o sakramentach (56-57). Centrum życia sakramentalnego jest Eucharystia (58). Sakrament małżeństwa (59). Życie sakramentalne prowadzi do życia z Bogiem = nowego człowieka (60), do wolności (61).

• Jest mowa też o tym co oddala od Boga, o grzechu (62) jest o życiu moralnym (63) i o doskonaleniu miłości (64).

• Kościół jako Lud Boży (65) jako wspólnota (66), jako instytucja zbawcza (67).

• Maryja Matką i wzorem Kościoła (68)

• Eschatologiczna wspólnota z Bogiem (69).

Część IV: Elementy metodologii (70-76)

• OIK koncentruje się tylko na niektórych problemach metodycznych. Mówi o znaczeniu osoby samego katechety (osobowość katechety jest czynnikiem decydującym, gdyż „ludzkie i chrześcijańskie zalety katechety znaczą więcej w osiąganiu celów katechezy niż metody; modlitwa (71); nie negując wartości metody dedukcyjnej OIK podkreśla wartość metody indukcyjnej: należy prezentować dzieciom konkretne fakty - wydarzenia biblijne, akty liturgiczne, życie Kościoła i codzienne życie - oraz przeprowadzać ich dokładną obserwację. Metoda indukcyjna jest najbardziej zgodna z ekonomią zbawienia. Zresztą myślenie dziecka jest konkretne i obrazowe (72). Posługiwanie się metodą indukcyjną nie przekreśla konieczności przyjęcia pewnych stałych określeń, formuł. Formuły zawierające streszczenie depozyt wiary mają być niejako własnością ucznia, wynikiem jego aktywnej pracy. OIK mówi o preferowaniu takich sformułowań depozytu wiary, które wiernie a zarazem zrozumiale wyrażają prawdy wiary. Pilnie należy nauczać formuł tradycyjnych używanych do wyznawania wiary oraz w modlitwie, jak symbol apostolski, modlitwa Pańska, pozdrowienie anielskie itp. (73).

OIK mocno podkreśla rolę doświadczenia w procesie katechizacji i ustala jego relację do katechizacji.

• Doświadczenie rodzi troski i problemy, nadzieje i lęki; z którymi musi się liczyć każde nauczanie

• Doświadczenie może bardzo ułatwić zrozumienie treści i chrześcijańskiego posłannictwa (Jezus też posługiwał się przypowieściami bazującymi na doświadczeniu ówczesnych). Doświadczenie powinno być czynnikiem ułatwiającym wyjaśnienie i przyjmowanie przez katechizowanych prawdy, słowa zawartego w depozycie wiary.

• Doświadczenia ludzkie należy wyjaśniać w świetle objawienia. Katecheza powinna pomóc w analizie, interpretacji i ocenie własnego doświadczenia (75).

Jest jeszcze mowa o konieczności aktywności i twórczości katechizowanych (75) oraz o tworzeniu wspólnoty katechetycznej i zespołów katechetycznych (76).

Część V: Katecheza dostosowana do wieku (77-97)

W tej części OIK ukazuje dynamizmy rozwojowe charakterystyczne dla każdego etapu życia człowieka i daje na tym tle wskazania katechetyczne: dla katechezy przedszkolnej, dzieci w wieku szkolnym, młodzieży i dorosłych.

Część VI: Działalność duszpasterska przez posługę Słowa (98-134)

Jest tu analiza sytuacji, programy działalności duszpasterskiej, formacja katechetyczna, pomoce katechetyczne, organizacja katechezy i koordynacja działalności oraz konieczność prowadzenia badań.

Dodatek - Pierwsza spowiedź i Komunia św. (1-5)

Wielkie znaczenie przygotowania dzieci do sakramentu pokuty i Eucharystii. Wiek rozeznania - ok. 7 lat (1). Formacja i rozwój sumienia moralnego u dzieci (2). Wyjaśnienie dzieciom znaczenia sakramentu pokuty (3). O niektórych nowych eksperymentach: sakrament pokuty nawet kilka lat po pierwszej Komunii św. (żeby nie powodować u dzieci niepokojów psychicznych w późniejszym życiu - 4). Należy docenić dotychczasową powszechną praktykę: spowiedź przed I Komunią św., a tam gdzie wprowadzono to już - należy wycofywać się z tego (5).

SYNOD BISKUPÓW 1974

Poświęcony ewangelizacji (27 IX - 26 X). Owocem jest Evangelii Nuntiandi - 8 XII 1975.

29 X 1975 Paweł VI ogłosił, że Synod 1977 zajmie się katechizacją. Sekretariat Generalny Synodu opracował Lineamenta Laboris i wysłał ekspertom, Konferencjom Episkopatów, Biskupom Rytu Wschodniego, Unii Przełożonych Generalnych Zakonów Kongregacji Rzymskich.

ORĘDZIE DO LUDU BOŻEGO SYNOD BISKUPÓW 1977

Synod otwarto 30 IX 1977 w Kaplicy Sykstyńskiej. Homilia Pawła VI miała znaczenie programowe i znalazła wyraz w Orędziu Do Ludu Bożego (2-3).

Z Polski byli: kard. Wojtyła, bp Stroba i bp Materski (za chorego Prymasa Wyszyńskiego) oraz jako eksperci: ks. Jakubiec, ks. Majewski oraz Ks. Charytański.

Ostatni etap prac Synodu koncentrował się na przygotowaniu materiałów: wniosków i propozycji, jakie miały być przedłożone Papieżowi = Elenchus propositionem. Oficjalny dokument to CT, a Ojcowie Synodu skierowali Orędzie Do Ludu Bożego.

Układ treści: Wprowadzenie, 3 części i zakończenie.

We wprowadzeniu Ojcowie Synodu określają katechezę jako - działalność Kościoła niezbędną dla szerzenia Słowa Bożego i coraz głębszego poznania Osoby i zbawczego Orędzia Chrystusa, polegającą na systematycznym i stopniowym nauczaniu wiary, połączonym z ciągłym procesem jej dojrzewania.

Część I: świat, młodzi, katecheza (realistyczna ocena sytuacji): Paweł VI mówił o przemianach we współczesnym świecie i o problemach ludzi młodych (2-3).

Żywotność katechezy: we wszystkich regionach świata katecheza stała się już pierwszorzędnym i przynoszącym owoce - miejscem odnowy całej wspólnoty kościelnej. Katecheza napotyka na trudności zewnętrzne. Są to: zanik obyczajów religijnych, obojętność wobec Boga, mało okazji do spotkania Kościoła. Te przeszkody są „wyzwaniem” dla katechezy, bo musi się ona kierować do tych ludzi w konkretnym świecie (4).

Inkulturacja: różnorodność kultur stwarza dużą różnorodność sytuacji w katechezie. Jak mówią - Vat II i Ev. Nuntiandii - Orędzie ewangeliczne winno się zakorzenić w kulturach ludzkich, przyjmując je i przetwarzając. Jest tu obustronny wpływ Ewangelii i kultury. Zmieniają się formy wyrazu, język i ludzki sposób bycia. Orędzie Chrystusa ma być przekazywane językiem współczesnym (5). Katecheza dzisiejsza ma być kontynuacją już rozpoczętej odnowy, ale trzeba ją roztropnie rozwijać (6).

Część II. Katecheza ukazaniem zbawienia w Chrystusie:

Centrum katechezy stanowi Tajemnica Chrystusa. Cała historia zbawienia zmierza ku Chrystusowi. Zgodnie z EV.N. Synod przypomina, że katecheza jest Słowem (8), Upamiętnieniem (katecheza jest objawieniem w naszych czasach tajemnicy ukrytej od wieków w Bogu, jest przekazywaniem dokumentów wiary - 9), Świadectwem ( katechezy nie można oddzielać od zaangażowania życiowego - 10).

Część III. Katecheza dziełem wszystkich w Kościele: Wszyscy chrześcijanie na mocy sakramentów chrztu i bierzmowania są powołani do głoszenia Ewangelii i do troszczenia się o wiarę braci w Chrystusie, zwł. dzieci i młodzieży (12).

Miejscem - środowiskiem katechezy jest wspólnota chrześcijańska: rodzina, parafia, szkoła (13).

Odpowiedzialność: biskupi, kapłani, diakoni, rodzice, katecheci, nauczyciele, animatorzy chrześcijańskich wspólnot. Synod wzywa by nie podejmowano się pełnienia posługi i obowiązków katechetycznych bez należytego przygotowania, zgodnego z podwójnym aspektem katechezy: wiernością Bogu i człowiekowi. Zakłada to formację w zakresie nauk świętych, a zarazem wiedzę o człowieku (14).

Świat jest pluralistyczny także pod względem religijnym, zatem katecheza winna wpajać poczucie specyficznej tożsamości członków Kościoła, a zarazem otwierać ich na dialog nacechowany szacunkiem dla innych (15).

Misyjny wymiar katechezy: polega na tym, że otwiera umysły na dobro całego Kościoła i rozwija postawę szacunku wobec wszystkich ludzi i skłania do dawania im autentycznego chrześcijańskiego świadectwa (17).

Zakończenie: podziękowanie, Bogu, katechetom, kapłanom, rodzicom ...

Adhortacja Apostolska Ojca Św. Jana Pawła II do biskupów, kapłanów i wiernych całego Kościoła katolickiego o katechizacji w naszych czasach
16 X 1979

Ukażę istotę katechezy i jej związek z Kościołem, zastrzeżenia i przestrogi zawarte w Adhortacji, treść katechezy i określenie specyfiki dokumentu.

Zadania Kościoła i katechezy

Papież wyprowadza cel, zadania i istotę katechezy z istotnych zadań Kościoła, powierzonych mu przez Chrystusa. Całe dzieło katechizacji jest ściśle związane z Osobą Chrystusa. Katecheza wychowuje do odkrywania czynów i słów Jezusa Chrystusa oraz znaków dawanych przez Niego. Chodzi o zetknięcie z Osobą Jezusa, o wspólnotę życia z Nim. Katecheza ma przekazać prawdę, którą jest On sam. Wszystko inne odnajduje swój właściwy sens i miejsce dzięki odniesieniu do Osoby Chrystusa. Tylko On może doprowadzić do udziału w życiu Trójcy Św. Katecheza ujmuje całą katechezę trynitarnie poprzez Osobę Jezusa Chrystusa.

Katecheza żywotną funkcją Kościoła

Tu można wyróżnić następujące stwierdzenia:

1. Wspólnota Kościoła potrzebuje katechezy (już od czasów apostolskich wspólnota Kościoła żywiła się słowem Bożym; owocem troski Kościoła o katechezę jest zawsze wzmocnienie życia wspólnoty Kościoła i jej działalności misyjnej).

2. Katechizowani potrzebują wspólnoty (podczas Synodu 1977 mocno akcentowano rolę wspólnoty w procesie dojrzewania w wierze, bowiem na tej drodze dojrzewania w wierze człowiek potrzebuje wspólnoty, która tę drogę już przeszła; we wspólnocie katechizowani powinni odnaleźć to, co poznali na katechizacji).

3. Kościelna wspólnota katechezy (istotnym środowiskiem, istotną wspólnotą katechetyczną jest parafia. JP II mówi o konieczności poszukiwania nowych struktur parafialnych dla naszych czasów, gdyż parafia jest odpowiedzialna za katechezę. Powinny katechezę wspomagać inne działania, np. pielgrzymki, misje ludowe, koła biblijne, nieformalne organizacje młodzieżowe. Środowiskiem katechezy jest rodzina - jej niezastąpiona rola; atmosfera domu rodzinnego. Katecheza rodzinna - to całe życie zgodne z Ewangelią, a zwł. sakramenty, święta liturgiczne, wydarzenia rodzinne. Katecheza rodzinna winna wyprzedzać katechezę instytucjonalną, towarzyszyć jej i ubogacać ją.

4. 4. Katecheza ciągła - permanentna: Adhortacja wymienia różne grupy potrzebujące katechezy: dzieci, młodzież, dzieci specjalnej troski, szczególnie dzieci i młodzież pozbawione środowiska religijnego (!); osoby starsze, emigranci i tzw. margines społeczny. Wzajemne dopełnianie się tych odbiorców katechezy.

5. 5. Odpowiedzialni za katechezę: wszyscy należący do Kościoła - biskupi, kapłani, rodziny zakonne, katecheci świeccy i oczywiście sam Papież.

6. 6. Magisterium Kościoła (źródłem autorytetu nauczycielskiego w Kościele jest sam Jezus Chrystus. On jest jedynym nauczycielem. Udział w tej władzy mają: Papież, biskupi itd. Należy więc przekazywać objawienie zgodnie z nauką Kościoła. Odrzucić przesadny horyzontalizm czy wiązanie się z ideologiami społeczno-politycznymi.

Zastrzeżenia i przestrogi

Tu można wymienić kilka:

• zagrożenie integralności: nie dokonywać selekcji w przekazie objawienia (30)

• subiektywizm: nie przekazywać jako nauki Chrystusa - swoich opinii

• fałszywe przeciwstawianie: ortopraksja - ortodoksja; doświadczenie - tradycja, doktryna, ujecie systematyczne (22)

• lekceważenie katechezy systematycznej na rzecz katechezy okazjonalnej - wybór młodzieży co do treści

• horyzontalizm w katechezie: podkreślanie człowieczeństwa Chrystusa i ludzkiego wymiaru Jego nauki - katecheza wyzwolenia

• teologia a katecheza: JP II dostrzega w rozwoju teologii bogactwo i niebezpieczeństwo, wynikające z podawania jako pewników hipotez i dyskusji specjalistów. CT 61: katecheci, korzystając z dorobku teologii i nauk biblijnych, nie mogą wprowadzać do katechezy problemów dyskusyjnych. CT 60: JP II zwraca uwagę na problem drogi wiary. Widzi niebezpieczeństwo w ujmowaniu wiary jako ciągłego szukania odpowiedzi bez możliwości jej osiągnięcia. Ta tendencja przeciwstawia się drugiej skrajności - ujmowania wiary w sensie statycznego posiadania prawdy - jest to niezgodne z objawieniem. Nie można popaść w skrajność zapominania o pewności wiary mającej swe oparcie w nieomylnym słowie Bożym.

• Irenizm ekumeniczny: prawdziwy ekumenizm jest dążeniem do jedności, ale bez opuszczania czegokolwiek z doktryny katolickiej (CT 32). Nie można ograniczać się do przekazu pewnego minimum prawd wspólnych wszystkim wyznaniom chrześcijańskim. Nie wolno rezygnować zwłaszcza z elementu liturgicznego, a przede wszystkim sakramentalnego. CT 33 - JP II domaga się zapewnienia katechezy specyficznie katolickiej.

Treść i formy katechezy

• PISMO ŚW. I TRADYCJA: zasadniczą treścią katechezy jest „misterium Chrystusa” - Dobra Nowina o zbawieniu. Właściwym źródłem jest Słowo Boże, przekazywane w Piśmie Św. i w Tradycji. Jedność Pisma Św. i Tradycji. Z tego źródła wypływają: doktryna, liturgia i życie Kościoła. Różnica między katechezą a ewangelizacją: katecheza nie może poprzestawać na głoszeniu zasadniczego kerygmatu. Winna być nauczaniem względnie kompletnym, integralnym wprowadzeniem we wszystkie zakresy życia chrześcijańskiego (21). W katechezie dokonuje się pogłębienie ewangelizacyjnego kerygmatu, rozwinięcie jego konsekwencji dla chrześcijańskiego życia w Kościele i w świecie.

• SYMBOLE WIARY: są one uprzywilejowanym wyrazem tradycji Kościoła i jego nauki. Dziś wzorem może być Credo Pawła VI (28). Co do treści CT odwołuje się do OIK zwracając tylko uwagę na niektóre istotne akcenty: rys apologetyczny możliwości poznania Boga; centralne zagadnienia chrystologii: misterium Słowa Wcielonego, misterium paschalne, sakramenty owocnymi znakami obecności Chrystusa; eklezjologia: Kościół sakramentem i wspólnotą; moralny wymiar katechezy.

• Więc: katecheza powinna pouczać o najważniejszym misteriach chrześcijaństwa wraz z ich konsekwencjami moralnymi.

• LITURGIA: katecheza przygotowuje do sakramentów i przygotowuje do życia sakramentalnego. Bez katechezy życie to słabnie i przeradza się w rytualizm (23).

• RZECZYWISTOŚĆ ŚWIATA I CZŁOWIEKA W KATECHEZIE: świat jest trudny, pełen niepokojów. Sekularyzacja, niechęć do dialogu z chrześcijaństwem. Lęki i niepewność młodzieży. Ale młodzież jest otwarta na Chrystusa i to jest źródłem nadziei.

• DOSTOSOWANIE KATECHEZY DO WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA: różny sposób katechezy spowodowany sytuacją życiową; specyfika katechezy zgodnie z rozwojem dzieci i młodzieży; zdobycze pedagogiki; poszukiwanie języka odpowiedniego różnych grup: dzieci, młodzież, ludzie prości, ludzie nauki, ludzie nieprzystosowani; inkulturacja: wnoszenie siły Ewangelii w różne kultury. Katecheza powinna jednak również brać pod uwagę wpływy kulturowe na katechizowanych.

• OBJAWIENIE JAKO ŚWIATŁO DO ZYCIA W ŚWIECIE: objawienie dotyka najgłębszego sensu egzystencji, ją oświetla. Również ma być oświetlane Ewangelią działanie na rzecz wolności braterskiej i solidarnej społeczności, sprawiedliwości i pokoju. Widać tu szersze wprowadzenie do katechezy społecznej nauki Kościoła.

Cele i nauczanie Adhortacji

• JP II jako owoc CT widzi umocnienie we wierze i życiu chrześcijańskim (CT 4), w wierności (CT 17), a nr 17. CT wskazuje (choć tylko pośrednio) na konieczność zachowania równowagi wśród ekstremistycznych ujęć.

• Przede wszystkim jednak JP II pragnie dodać nowych sił dotychczasowym inicjatywom, pobudzić twórczość i żywszą świadomość odpowiedzialności za katechezę (15).

KATECHIZM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO

Termin „katechizm” ma co najmniej 2 znaczenia:

• kompendium nauki chrześcijańskiej - pozytywny wykład prawd wiary;

• podręcznik katechetyczny - tzw. mały.

Historia powstania KKK

Soborowe spojrzenie na ważniejsze prawdy wiary mamy w OIK. Ale sama myśl stworzenia katechizmu dla całego Kościoła powstała na Synodzie 1977. Nie zrealizowano tego projektu. Wrócono do tej myśli na Synodzie w roku 1985 (20 lat po Soborze). W roku 1986 JP II powołał komisję kardynalską pod przewodnictwem kard. J. Ratzingera, potem złożony z biskupów zespół redakcyjny (też arcyb. Stroba). JP II promulgował KKK 7/8 XII 1992. Polskie tłumaczenie - koniec 1994 roku. W 1998 roku Kongregacja Nauki Wiary - Corrigenda, uściślająca treść kilkudziesięciu akapitów.

Struktura: Wyznanie wiary; Celebracja misterium chrześcijańskiego; Życie w Chrystusie; Modlitwa chrześcijańska

Ks. Jan Charytański w „Rzeczywistość miłości w Katechizmie Kościoła Katolickiego” (Kraków 1998) zwraca uwagę na dialogiczny charakter miłości w KKK. Pisze o miłości Boga do człowieka ukazanej w poszczególnych częściach KKK, potem o stosunku człowieka do Boga (odpowiedź człowieka ukazana w każdej części), o stosunku człowieka do człowieka (obraz miłości bliźniego w każdej z części) i w końcu o wychowaniu do jedności (także w poszczególnych częściach).

Konkluduje: Dobra Nowina o zbawieniu jest dziełem miłości Ojca, Syna i Ducha Świętego. „Dostrzegliśmy również, że we wszystkich częściach i działach Katechizmu zwraca on naszą uwagę na miłość człowieka do Boga oraz na miłość człowieka do człowieka. Oby nasze przepowiadanie nigdy nie zapomniało o tym wymiarze chrześcijaństwa” (s. 126).

DYREKTORIUM OGÓLNE O KATECHIZACJI

Geneza: OIK przez prawie 30 lat regulowała w Kościele sprawy katechezy. Ale trzeba było jej tekst poddać rewizji.

30 XI 1993 Prefekt Kongregacji ds. Duchowieństwa (J. Sanchez) rozesłał kwestionariusz do Przewodniczących Komisji Katechetycznych poszczególnych Episkopatów, do odpowiedzialnych za instytuty katechetyczne, do licznych ekspertów. Nadesłane odpowiedzi dały podstawy dla dokumentu „Uwagi i propozycje pomocne do uaktualnienia i rewizji dokumentu”. Na 47 odpowiedzi, w 42 uznano potrzebę rewizji, zaś w 5 wyrażono sprzeciw.

Podczas IX Sesji Plenarnej Międzynarodowego Konsylium ds. Katechezy (Rzym 20-23 IX 1994) dyskutowano nad wynikami kwestionariusza. Miało to być wcześniej o 2 lata, ale wtedy jeszcze prowadzono prace nad redakcją KKK. Poza tym, coraz częściej postulowano, by zawrzeć w jednym dokumencie osiągnięcia nauk katechetycznych ostatnich lat, zwł. w EN (1975), CT (1979) czy Redemptoris missio (RM 1970).

• JP II wystosował List do Konsylium w kwestii inkulturacji. W świetle KKK stawiano pytanie: jak powinna wyglądać katecheza biorąca pod uwagę wymagania katechizmu?

• Podczas tej Sesji 20-23 IX 1994 rozpoczęto więc prace, których efektem końcowym stało się Dyrektorium Ogólne o Katechizacji. Zaproponowano biskupom Estepa i Medina oraz Groppo, Duroux, Bissoli prowizoryczny schemat nowego dokumentu oraz kryteria jego redakcji.

Projekt oparto na schemacie:

• Wprowadzenie (tu wykorzystano 1-szą część OIK, ale zmodyfikowano - bp Estepa

• Część I: Katecheza w misji ewangelizacyjnej Kościoła - bp Estepa

• Część II: Orędzie ewangeliczne - bp Estepa

• Część III: Pedagogia wiary - C. Bissoli

• Część IV: Adresaci katechezy - C. Bissoli

• Część V: Katecheza w Kościele partykularnym - bp Estepa

• Zakończenie - C. Bissoli

Ostateczna redakcja tekstu nastąpiła w roku 1995, w 1996 rozesłano do oceny Konferencjom Episkopatów. W końcu 1996 roku tekst przekazano do Kongregacji ds. Duchowieństwa i tam dokonano ostatniej redakcji.

Nowy dokument otrzymał nazwę Dyrektorium Ogólne o Katechizacji, otrzymał aprobatę Papieża.

Struktura:

DOK wzoruje się na strukturze OIK, znacznie jednak ją poszerzając:

• WSTĘP - krótka diagnoza o stanie katechezy w świecie współczesnym

• CZĘŚĆ I: Katecheza w misji ewangelizacyjnej Kościoła :

Objawienie i jego przekazywanie za pośrednictwem katechezy;

Katecheza w procesie ewangelizacji;

Natura, cel i zadania katechezy.

• CZĘŚĆ II: Orędzie ewangeliczne

Normy i kryteria przedstawiania orędzia ewangelicznego w katechezie;

„Taka jest nasza wiara, taka jest wiara Kościoła”.

• CZĘŚĆ III: Pedagogia wiary

Pedagogia Boża, źródło i wzór pedagogii wiary

Elementy metodologii.

• CZĘŚĆ IV: Adresaci katechezy

Przystosowanie do adresata. Aspekty ogólne

Katecheza dostosowana do wieku

Katecheza w szczególnych sytuacjach, mentalnościach i środowiskach

Katecheza w kontekście społeczno-religijnym

Katecheza w kontekście społeczno-kulturowym.

• CZĘŚĆ V: Katecheza w Kościele partykularnym

Posługa katechetyczna w Kościele partykularnym i jej pracownicy;

Formacja do posługi katechetycznej;

Miejsca i drogi katechezy;

Organizacja duszpasterstwa parafialnego w Kościele partykularnym

DYREKTORIUM KATECHETYCZNE KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO W POLSCE
Konf. Episk. Polski 2001

We Wstępie bp. Kazimierz Nycz, Przewodniczący Komisji ds. Wychowania Katolickiego, pisze, że DKP trzeba postrzegać w kontekście KKK, DOK i działalności katechetycznej w Polsce.

DKP nie powtarza tych części DOK, które są ważne dla wszystkich i wszystkich obowiązują. Zatrzymuje się natomiast nad sprawami katechezy w Polsce, które nie mogły znaleźć się w DOK. „PDK chce się zmierzyć z nową rzeczywistością Kościoła w Polsce po roku 1990. Jej wyznacznikiem jest obecność katechezy dzieci i młodzieży w szkole. Wychodząc z teologicznego założenia, że podmiotem katechezy jest cały Kościół, Dyrektorium polskie opisuje wszystkie miejsca katechezy, od rodziny, poprzez parafię, aż do szkoły”.

Część I: Katecheza w posłudze duszpasterskiej Kościoła

• Natura katechezy

• Funkcje katechezy

• Istotne elementy katechezy

• Nauczanie religii w szkole

• Duszpasterstwo katechetyczne w parafii

Część II: Pracownicy posługi katechetycznej

• Odpowiedzialni za katechezę

• Posługa katechetyczna w diecezji

• Posługa katechetyczna w parafii

• Organizacja katechezy w Polsce

• Formacja katechetów.

Załącznik: Regulamin posługi duszpasterskiej prefektów.

CEL I ZADANIA KATECHEZY

CEL

DOK 80: Ostatecznym celem katechezy jest doprowadzić kogoś nie tylko do spotkania z Jezusem, ale do zjednoczenia, a nawet głębokiej z Nim zażyłości. (CT 5; por. KKK 426). Por też DOK cz. I rozdz. 1: Jezus Chrystus - Pośrednik i pełnia Objawienia oraz cz. II rozdz. 1: Chrystocentryzm orędzia ewangelicznego.

Chodzi więc o pomaganie temu, kto właśnie się nawrócił, aby „lepiej poznał tego Jezusa, któremu się powierzył, poznał mianowicie Jego <tajemnicę>, Królestwo Boże, które On zapowiada, wymagania i obietnice zawarte w Jego ewangelicznym orędziu, drogi, jakie wyznaczył dla wszystkich tych, którzy zechcą pójść za Nim” (CT 20).

Katecheza ma na celu dać podstawę pierwszemu przylgnięciu do Chrystusa (które dokonało się w chrzcie) i prowadzić je do dojrzałości.

DOK 81: Komunia z Jezusem Chrystusem, na mocy swojej dynamiki, kieruje ucznia do zjednoczenia się z tym wszystkim, z czym głęboko był zjednoczony Jezus Chrystus:

z Bogiem, Jego Ojcem, który posłał Go na świat,

i z Duchem Świętym, który kierował Nim w Jego posłaniu;

z Kościołem, Jego Ciałem, za które się wydał,

i z ludźmi, Jego braćmi, których los zechciał podzielić.

Ścisłe odniesienie tajemnicy Chrystusa do istoty katechezy zawiera w sobie związek katechezy z Chrystusem na płaszczyźnie treści.

KKK 1698: Chrystus jest pierwszym i ostatecznym odniesieniem katechezy.

W tym się zawiera:

• Integralność chrystocentryzmu (cała prawda o bóstwie i człow)

• Płaszczyzna podmiotowa i i przedmiotowa - Chrystus jest celem i treścią katechezy

• Chrystocentryczny cel katechezy zawiera w sobie teocentryzm, eklezjocentryzm i chrześcijański personalizm katechezy

• I wreszcie - metoda Chrystusa (DOK 140).

NATURA KATECHEZY

ŹRÓDŁO I „ŹRÓDŁA” KATECHEZY

• Część II DOK: Orędzie ewangeliczne rozdz. I: Normy i kryteria przedstawiania orędzia ewangelicznego w katechezie”.

• 94. Słowo Boże jest źródłem, z którego katecheza czerpie swoje orędzie: Katecheza będzie zawsze czerpać swoją treść z żywego źródła słowa Bożego, przekazanego przez Tradycję i Pismo Święte, gdyż Święta Tradycja i Pismo Święte stanowią jeden depozyt słowa Bożego powierzonego Kościołowi (CT 27).

• Słowo Boże dzięki przedziwnemu „zstępowaniu” Bożemu zwraca się i dochodzi do nas przez „czyny i słowa” ludzkie, tak „jak niegdyś Słowo Ojca Przedwiecznego, przyjąwszy słabe ludzkie ciało, upodobniło się do ludzi” (KO 13). Nie przestając być słowem Bożym, wyraża się w słowie ludzkim. Chociaż jest ono bliskie, pozostaje jednak zakryte, w stanie „kenotycznym”. Dlatego Kościół, prowadzony przez Ducha, potrzebuje ciągłego interpretowania go, a kontemplując je w głębokim duchu wiary, „słucha (go) pobożnie..., święcie go strzeże i wiernie wyjaśnia” (KO 10).

DOK 95: Słowo Boże zawarte w świętej Tradycji i w Piśmie Świętym:

• jest medytowane i coraz głębiej rozumiane za pośrednictwem zmysłu wiary całego Ludu Bożego, pod przewodnictwem Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, który naucza go w sposób autorytatywny;

• jest celebrowane w liturgii, gdzie stale jest głoszone, słuchane, przeżywane i komentowane;

• jaśnieje w życiu Kościoła, w jego dwutysiącletniej historii, przede wszystkim w świadectwie chrześcijan, a szczególnie świętych;

• jest pogłębiane w refleksji teologicznej, która pomaga wierzącym wzrastać w żywym rozumieniu misteriów wiary;

• ukazuje się w autentycznych wartościach religijnych i moralnych, które jako ziarna słowa są rozsiane w społeczności ludzkiej i w różnych kulturach.

Pierwszorzędne lub pomocnicze źródła katechezy (DOK 96): w Polsce przyjęło się mówić, że są to miejsca, w których można odnajdywać słowo Boże. Są to:

• zmysł wiary Ludu Bożego pod przewodnictwem nauczającego autorytatywnie Urzędu Nauczycielskiego Kościoła;

• liturgia;

• życie Kościoła, jego historia, a zwłaszcza świadectwo złożone przez świętych;

• refleksja teologiczna;

• autentyczne wartości religijne i moralne rozsiane w społeczności ludzkiej i w różnych kulturach.

• DOK 96 mówi dalej, że te pierwszorzędne lub pomocnicze źródła katechezy (lub miejsca, w których można odnajdywać słowo Boże) w żadnym przypadku nie mogą być rozumiane w sposób jednostronny.

• Pismo Święte jest „mową Bożą, utrwaloną pod natchnieniem Ducha Świętego na piśmie” (KO 9),

• a święta Tradycja przekazuje je w całości ich następcom, by oświeceni Duchem prawdy, wiecznie je w swym nauczaniu zachowywali, wyjaśniali i rozpowszechniali” (KO 9).

• Urząd Nauczycielski zaś ma zadanie „autentycznej interpretacji słowa Bożego” (KO 10).

To podkreślenie roli i znaczenia Pisma Świętego dla katechezy wynika z uznania go wraz ze świętą Tradycją za najwyższą regułę wiary, „gdyż przekazuje słowo Boże i sprawia, że rozbrzmiewa głos Ducha Świętego. Dlatego Kościół chce, by w całej posłudze Słowa Pismo święte zajmowało najważniejsze miejsce” (DOK 127).

Katecheza powinna być konkretnie autentycznym wprowadzeniem do <lectio divina>, to znaczy do lektury Pisma świętego czynionej według Ducha, który mieszka w Kościele.

W tym znaczeniu „ mówić o Tradycji i Piśmie świętym jako o źródle katechezy to podkreślać, że powinna ona być przepełniona i przeniknięta myślą, duchem i postawami biblijnymi i ewangelicznymi przez stały kontakt z samymi tekstami, ale także przypominać, że katecheza będzie o tyle bogatsza i skuteczniejsza, o ile odczytywać będzie słowa według myśli i ducha Kościoła” (DOK 127).

Uznawanie w Piśmie św. i w Tradycji podstawowego źródła katechezy domaga się, by przy jej pomocy przekazywane były czyny i słowa objawienia. Chodzi tutaj nie tylko o ich przekaz, opowiadanie o wielkich dziełach Boga, ale również o wyjaśnianie ich głębokiego misterium, które w sobie zawierają oraz jego znaczenia dla życia konkretnej osoby (DOK 39). W myśl wytycznych zawartych w DOK wykładnia wiary czerpanej z Pisma Św. i Tradycji Kościoła została przekazana w Katechizmie Kościoła Katolickiego. W KKK mamy do czynienia z wykładem wiary Kościoła i nauki katolickiej, poświadczonych „przez Pismo święte, Tradycję apostolską i Urząd Nauczycielski Kościoła”.

Należy przy tym pamiętać, że „Katechizm Kościoła Katolickiego jest aktem urzędu nauczycielskiego papieża. Za pomocą tego aktu w naszych czasach syntetyzuje on normatywnie - na mocy władzy apostolskiej całość wiary katolickiej. Przekazuje go przede wszystkim Kościołowi jako punkt odniesienia dla autentycznego wykładu treści wiary” (DOK 120). W tym też sensie można mówić, że „Pismo święte i Katechizm Kościoła Katolickiego są dwoma punktami odniesienia inspirującymi całą działalność katechetyczną Kościoła w naszych czasach.

Katechizmowi KK poświęcono bardzo dużo miejsca w DOK w 2-gim rozdz II-ej części (119-130) a od 130 do 135 - katechizmy lokalne i znowu 136 o tym, że KKK i katechizmy lokalne są konkretnym wyrażeniem „jedności tej samej wiary apostolskiej” a równocześnie bogatej różnorodności formułowania tej samej wiary” (DOK 136).

Każde ze źródeł katechezy ma własny język, który kształtuje się przez bogatą różnorodność „dokumentów wiary”. Katecheza jest żywą tradycją takich dokumentów: perykopy biblijne, teksty liturgiczne, pisma Ojców Kościoła, wypowiedzi Urzędu Nauczycielskiego, symbole wiary, świadectwa świętych, refleksje teologiczne.

W ramach „rozważań” o KKK Dyrektorium Ogólne o Katechizacji (130) wymienia 7 podstawowych elementów, jakie kształtują katechezę, nazywając je siedmioma filarami katechezy. Są to:

• 3 etapy opowiadania historii zbawienia = Stary Testament, życie Jezusa Chrystusa i historia Kościoła;

• 4 filary wykładu = symbol wiary, sakramenty, dekalog i Modlitwa Pańska.

Te 4 elementy wykładu odpowiadają czterem częściom Katechizmu Kościoła Katolickiego. Rzuca się w oczy również dowartościowanie historii Kościoła, co powinno być uwzględnione zarówno w programach, jak i w praktyce katechetycznej.

DKP 33: „Dokumenty katechetyczne Kościoła powołując się na bogactwo tradycji patrystycznej oraz tradycję katechizmów (tę ostatnią zebraną przez Katechizm Kościoła Katolickiego), wymieniają 7 podstawowych elementów kształtujących katechezę” a DKP 34: „Zarówno twórcy programów katechetycznych, jak i sami katecheci, którzy te programy realizują w konkretnych miejscach i środowiskach, winni pamiętać o konieczności czerpania z każdego z tych źródeł i oparcia przekazu nauki wiary na wszystkich jej filarach”.

cd. NATURA KATECHEZY

FUNKCJE KATECHEZY

1. Nauczanie

2. Wychowanie

3. Wtajemniczenie

NAUCZANIE

Pojęcie nauczania jest rozumiane jako „planowa praca nauczyciela z uczniami, organizowana zazwyczaj w szkole, mająca na celu wywołanie określonych form aktywności uczniów, zwanej uczeniem się, a przez to dokonanie pożądanych zmian w ich osobowościach. Podstawowe efekty uczenia się to zdobyte przez uczniów wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwinięte odpowiednio zdolności i zainteresowania, a wraz z nimi motywacje, przekonania i postawy” (W. Okoń, Słownik Pedagogiczny).

W Biblii nauczać znaczyło - „przekazywać w oparciu o lepszą znajomość Pisma Św. - wolę Bożą, przy czym należało to czynić nie w sposób abstrakcyjny, nie w celu rozwijania władz umysłowych, lecz tak, aby nauczany był skłonny podejmować określone decyzje i chciał być posłuszny Bogu” (X. Leon-Dufour, Słownik Nowego Testamentu).

Biblia mówi więc o nauczaniu wiary. Oparte jest ono na objawieniu, czyli historii Bożego działania dla dobra rodzaju ludzkiego. Wiara jest tajemnicą i nie można jej nauczania stawiać na równi z innymi przedmiotami. Jednak wiara jest powiązana z procesami uczenia się. Są to procesy poznawania, zrozumienia, zainteresowań, kształtowania postaw i hierarchii wartości. Wiedza ma być przyjęta wewnętrznie przez ucznia i dopiero wtedy, gdy stanie się jego wewnętrzną, osobistą własnością, tworzy fundamenty wiary.

DKKP woli określenie: kształtowanie wiary i uważa je za właściwsze, „bowiem wiara wiąże się nie tylko ze sferą poznawczą /.../ Wiedza religijna w przekazie katechetycznym winna zachować w odniesieniu do wiary swój służebny charakter”(44). Religijność katechizowanych powinna w trakcie katechezy być pogłębiona intelektualnie (44).

DKKP wskazuje na pewne niebezpieczeństwa - zagrożenia:

• „Niedocenianie formacji intelektualnej w nauczaniu katechetycznym prowadzi do oderwania wiary od prawdy. Wynikiem tego jest postawa indyferentyzmu religijnego, a w praktyce uleganie wpływom sekt” (49).

• Niebezpieczne jest także „redukowanie katechezy do przekazu samej doktryny”, bowiem „ograniczenie katechezy do samego tylko nauczania oznacza niekiedy odrzucenie katechezy konfesyjnej i przyjęcie koncepcji religioznawczej” (50).

Ponadto w paragrafach DKKP poświęconych katechezie jako nauczaniu (43-50):

• 45: konieczność uwzględniania zasady integralności;

• 46: konieczność skorelowania treści z metodami;

• 47: język powinien być religijny, wprowadzający w tajemnicę Boga, a zarazem powinien być żywy i komunikatywny, związany z doświadczeniami życiowym adresatów.

• 48: docenić możliwości środków społecznej komunikacji.

WYCHOWANIE

• Czy jest możliwe wychowanie wiary?

• Można mówić o wychowaniu tylko w znaczeniu drugorzędnym i instrumentalnym, tzn. jako o pośrednictwie ludzkim, które może ułatwiać, pomagać, usunąć przeszkody itp. w procesie budzenia i dojrzewania postawy wiary.

• Zawsze jednak w oddzieleniu od bezpośredniej interwencji w wiarę, która jest darmową łaską Boga i zarazem wolną odpowiedzią człowieka.

• Katecheza więc musi być świadoma swych ograniczeń, gdyż jest wychowawczym posługiwaniem wyłącznie o charakterze instrumentalnym i przygotowującym spotkanie ludzi z wezwaniem Boga.

Katecheza prawdziwym wychowaniem. Wyżej wspomniana kwestia wcale nie oznacza, że działanie Boga i dzieło katechetyczne idą dwoma różnymi drogami. Wiemy przecież, że łaska Boża „wciela” się w posługiwanie zbawcze Kościoła. Sam zresztą Kościół jest zbawczą łaską Boga, ukazującą się w sposób widzialny w historii.

Ważną dla dzieła ewangelizacji zasadę - Ewangelizować wychowując i wychowywać ewangelizując (DOK 147) - stosuje się także do katechezy, bowiem jest ona specjalistycznym procesem wychowawczym. Katecheza więc musi stać się narzędziem pobudzania, pomocą, celowym zabiegiem na rzecz osobistego rozwoju, uwewnętrznionego i wolnego, w służbie ważnego egzystencjalnego programu, otwartego na wartości i zdolnego zapewnić umiejętność właściwego wyboru.

Katecheza staje się więc wychowaniem wiary w całym jej egzystencjalnym wymiarze i bogactwie wszystkich wymiarów. Biorąc pod uwagę, że dojrzałość chrześcijańska zakłada właściwe dojrzewanie ludzkie, katecheza nie może pozostać tylko na poziomie czysto „religijnym”. Zadanie katechezy ogarnia formację całej postawy wiary rozumianej jako osobista i pełna odpowiedź na proponowany ewangeliczny program życia.

Katecheza jest także postrzegana w kategoriach socjalizacji religijnej. Socjalizacja jako proces kulturowego przekazu w społeczeństwie często pełni rolę zachowania i przystosowania zmierzająca do zgody i utwierdzania status quo. W tym znaczeniu socjalizacja kształtuje podmioty uległe, zintegrowane, tworzone „na własny obraz i podobieństwo”. Nie o tak rozumianą socjalizację nam chodzi.

Trzeba zawsze gwarantować charakter wyzwalający formacji i centralność osoby w każdym autentycznym procesie pedagogicznym. Nie ma on bowiem na celu zachowanie aktualnego stanu życia społecznego, lecz jest posługą osobie na rzecz jej integralnego rozwoju i promocji, uznania jej powołania i oryginalności, w sensie życia prawdziwie wolnego i odpowiedzialnego. Prawdziwe wychowanie posiada u swoich fundamentów propozycję wartości i zakłada prawdziwe zaangażowanie podmiotów. Dopiero tak rozumiana socjalizacja posiada znaczenie społeczne, nie w sensie prostej i biernej integracji, lecz krytycznej i zapewniającej możliwość udziału w przemianach.

Katecheza jest ważnym czynnikiem socjalizującym, zarówno wewnątrz wspólnoty religijnej, jak i społeczeństwa cywilnego. Istnieje jednak zawsze zagrożenie, że funkcja socjalizacyjna uszczupli lub zaszkodzi autentyczności w procesie rozwoju wiary. W historii nie brakuje przypadków ideologicznego wykorzystywania wiary.

Tymczasem wychowanie w wierze oznacza promocje osób wierzących, wolnych i dojrzałych, zintegrowanych ze wspólnotą, lecz w duchu współodpowiedzialności i krytycznego uczestnictwa. Tylko w ten sposób katecheza stanie się czynnikiem umocnienia i integracji we wspólnocie cywilnej i w Kościele.

Cele i zadania: chodzi o cele działalności katechetycznej jako pośrednictwa eklezjalnego w dziele wychowania wiary.

Można wymienić 4 zadania tak rozumianej działalności katechetycznej:

dążenie do nawrócenia, promocja i wspomaganie postaw wiary, doprowadzenie do pełnej znajomości orędzia chrześcijańskiego, wychowanie do zaangażowania chrześcijańskiego.

NAWRÓCENIE- ono właściwie przywołuje pierwszą ewangelizację a nie katechezę. Katecheza jednak musi go zakładać. CT 19: katecheza powinna troszczyć się „nie tylko o umocnienie wiary i jej nauczanie, ale z pomocą łaski także o jej stałe rozbudzanie. Niech otwiera serca, nawraca i w ten sposób sprawia, aby ci, którzy dotąd stoją u progu wiary, całkowicie przylgnęli do Jezusa Chrystusa”. Nawrócenie jako całkowite przylgnięcie do Jezusa Chrystusa, może dokonać się w różnym czasie i różnych formach, lecz wciąż pozostaje elementem koniecznym w procesie dynamicznego wzrostu wiary. Nawrócenie nie jest aktem niepowtarzalnym czy odizolowanym w historii doświadczeń religijnych danej osoby. Jest raczej rozumiane jako struktura nośna, wciąż odnawiana, całego dzieła budowy osobistej wiary.

PROM0CJA I WSPOMAGANIE postaw wiary. Jeśli stawia się pytanie, jakie konkretnie postawy stanowią główny cel katechezy, można przywołać tradycyjną koncepcję biblijną, wskazującą, że w centrum życia chrześcijańskiego fundamentalnymi są zawsze postawy wiary, nadziei i miłości.

• Sprzyjać wzrostowi postaw wiary - wzbudzać uczucie posłuszeństwa, słuchania i zawierzenia słowu Bożemu w Chrystusie.

• Sprzyjać dojrzewaniu nadziei - wychowywać w niezachwianej ufności do obietnic Bożych, do ufnego oczekiwania zbawienia, do powierzania się Bogu.

• Sprzyjać wzrostowi wiary naznaczonej miłością, a więc prowadzić ją do miłości doskonałej.

DOPROWADZENIE do pełnej znajomości orędzia chrześcijańskiego

• Problem integralności treści (kryterium stopniowości i dostosowania się do katechizowanych; kryterium hierarchii prawd.

• Problematyka utrwalenia pamięciowego.

WYCHOWANIE do zaangażowania chrześcijańskiego - w procesie wychowania wiary, związanym z dojrzewaniem postaw, nie może zabraknąć czynnika działaniowego, który angażuje katechetę w przygotowanie do różnego typu doświadczeń życia i postępowania chrześcijańskiego.

Wychowanie wiary i pluralizm religijny

Katecheza i religijność ludowa. Religijność ludowa pozostaje niedoceniona w refleksji teologicznej i pastoralnej. Są pozytywy ale i niebezpieczeństwo rytualizmu, fanatyzmu itp.

Nowe ruchy religijne - wobec tego niezbędne jest wzmocnienie tożsamości chrześcijańskiej wierzących; wysiłek na rzecz wzrostu w wierze, skierowany ku dojrzewaniu i autonomii religijności oraz konieczna pomoc do ponownego odkrycia i umocnienia sensu przynależności do wspólnoty chrześcijańskiej i do Kościoła, poprzez przekonywujące doświadczenie braterskiego życia wspólnotowego i tworzenie innego modelu Kościoła.

Świat wielkich religii - tu chodzi o dialog z wielkimi religiami: judaizm, islam i wielkie religie Wschodu (zob. DOK 200). Należy przezwyciężać uprzedzenie i niechęć przed otwarciem się na nowe perspektywy szczerego dialogu. Niektóre konkretne wskazania: wychowywać zmysł misyjny (formować do dialogu międzyreligijnego); taki dialog zakłada i wymaga pogłębienia i umocnienia własnej tożsamości religijnej. Prawdziwe przygotowanie ekumeniczne.

Kształtowanie postaw

Wychowawczy charakter nauczania religii nie podlega dyskusji. Warto przyjrzeć się, jak w warunkach szkolnych można konkretnie wykorzystywać korelację nauczania religii z edukacją szkolną w celu podejmowania służby na rzecz wychowania.

KORELACJA określa się ją zwykle jako łączenie ze sobą treści należących do różnych przedmiotów nauczania.

Korelacja treści i celów edukacyjnych służy następującym zakresom tworzącym osobowość:

• Pogłębia zainteresowanie szerszą rzeczywistością

• Scala kulturę umysłową rozumianą jako metoda wzbogacania wiedzy i posługiwania się nią

• Budzi odpowiedzialność moralną, wiążąc ją z wartościami dostrzeganymi w sytuacjach codziennych.

• Zwłaszcza korelacja nauczania ze sferą wartości, czy może korelacja przedmiotów na płaszczyźnie wartości, wyznacza istotny obszar dialogu wychowawczego.

Nauczanie religii będzie korelować swoje oddziaływania z edukacją szkolną przede wszystkim w odniesieniu do dwóch zagadnień formułowanych przez programy nauczania religii i mających znaczenie podstawowe: pytania o sens i cel życia oraz uznania życia za fundamentalną wartość.

• wychowanie do wolności

• służba prawdzie

• wychowanie patriotyczne

• wychowanie do demokracji i tolerancji

WTAJEMNICZENIE

Jest to wprowadzenie do udziału w misterium - tajemnicy, jaką jest plan powzięty przez Boga: aby wszystkich ludzi doprowadzić do wiary i zbawienia przez zespolenie ich w jednym żywym organizmie Ciała Mistycznego.

Wejście w tę tajemnicę dokonuje się najpierw przez

• wiarę, rodzącą się pod wpływem przyjęcia słowa, przepowiadania o planie Bożym realizowanym w historii.

• Słowo budzące wiarę jest wezwaniem do zmiany życia i nawrócenia zgodnie z wymogami Boga, który pragnie obdarzyć człowieka swoim życiem.

• Wtajemniczenie w plan Bożej miłości dokonujące się we wspólnocie Kościoła jest zarazem wtajemniczeniem w życie wspólnoty, która wspiera modlitwą, opieką i przykładem tego, kto ma zostać wtajemniczony.

• Wreszcie inicjacja jest wprowadzeniem w tajemnice liturgii sprawowanej przez wspólnotę.

A więc wtajemniczenie jest nie tyle wprowadzeniem do obrzędów sakramentalnych, ile stanowi integrację ze wspólnotą i Chrystusem żyjącym we wspólnocie Kościoła.

Proces wtajemniczenia posiada charakter dialogiczny.

Elementy konstytutywne wtajemniczenia w realizacji szkolnej:

• Internalizacja wartości = uznanie przez ucznia wartości za własne, wewnętrznie przyswojone, dlatego, że są dla niego wartościowe, ważne i ciekawe.

• Osoba katechety.

• Świadectwo wspólnoty. Wtajemniczenie - to przecież wprowadzenie do wspólnoty Kościoła, do żyjącego w niej Chrystusa. Dzieje tej wspólnoty, jej sposób życia poznaje się stopniowo. Związek człowieka z Kościołem jest ontyczny, a nie deklarowany i społeczny. Chodzi więc o doprowadzenie uczniów do osobowej decyzji wiary, wynikającej ze świadomości przemiany, jaka się w nich dokonała (Chrzest!) bez ich zasługi, a dzięki Kościołowi i w Kościele. Aby młody człowiek czuł się członkiem Kościoła, odnalazł w nim swoje miejsce, zrozumiał, że Kościół proponuje mu pewne wartości i normy postępowania, stwarza warunki rozwoju i pomaga w dążeniu do pełni człowieczeństwa.. Młody człowiek musi przyjąć Kościół jako swój Kościół, odczytać swoje miejsce i swoje zadania i zrozumieć, że zaangażowanie się w nie jest wyrazem realizacji siebie.

• Inicjacja modlitewno-sakramentalna. KKK 2688: celem katechezy jest to, by słowo Boże było rozważane w modlitwie osobistej, aktualizowane w modlitwie liturgicznej, oraz stale uwewnętrzniane, by wydało swój owoc w nowym życiu.

Wymiar ewangelizacyjny katechezy?

Relacje: ewangelizacja - katecheza

1. Stosunek: ewangelizacja - katecheza w dziejach Kościoła

2. Ewangelizacja - katecheza: terminologia

3. Model katechezy ewangelizacyjnej w dokumentach Kościoła

Ad. 1. R. Murawski: Stosunek ewangelizacji do katechezy w dziejach katechezy, w: Ewangelizować czy katechizować, red. S. Dziekoński, Warszawa 2002, s. 11-22.

• Kościół nauczał od początków swego istnienia. Posługa nauczania była wyrażana za pomocą różnych terminów. m.in. euaggelizomai = ewangelizować = głosić, przepowiadać, zwiastować. Czasownik „ewangelizować” zaczyna zanikać, chociaż ta rzeczywistość ewangelizacji pozostaje przez cały czas. Na początku XIX wieku pojawił się termin „ewangelizacja”, najpierw w misjologii protestanckiej, na oznaczenie działalności wędrownych protestanckich kaznodziei, potem w teologii katolickiej

1. Czasy apostolskie: nauczanie wyprzedzające chrzest było w swej istocie ewangelizacją, pierwszym głoszeniem Ewangelii. Ale było ono jednocześnie katechezą przedchrzcielną, przygotowywało na przyjęcie chrztu.

Ten związek ewangelizacji z katechezą inicjacyjną przedstawił JP II w jednej ze swych środowych katechez: Wraz z wydarzeniem Pięćdziesiątnicy rozpoczął się czas Kościoła. Ten czas Kościoła oznacza także początek ewangelizacji apostolskiej. Przemówienie Szymona Piotra jest pierwszym aktem ewangelizacji (...). Narodziny Kościoła idą w parze z początkiem ewangelizacji. Można powiedzieć, że jest to również początek katechezy (Wierzę w Boga Ojca Stworzyciela, 1987, s. 10).

W Kościele pierwotnym istniały 3 różne, ale ściśle z sobą powiązane i dopełniające się formy nauczania, które my dzisiaj określamy jako:

• KERYGMAT lub EWANGELIZACJĘ (cel: nawrócenie, globalne przyjęcie orędzia chrześcijańskiego);

• KATECHEZĘ (cel: pogłębianie owego nawrócenia)

• HOMILIĘ.

b) Katechumenat: od końca II wieku katecheza odbywała się w ramach katechumenatu. Katechumenat stanowił jakby drugi krok na drodze wiary, zakładał bowiem wcześniejsze głoszenie orędzia chrześcijańskiego. Istniało zatem pierwsze głoszenie Ewangelii, jakiś etap ewangelizacji, który wyprzedzał katechezę i stanowił dla niej niezbędną podstawę.
c) Średniowiecze - katecheza rodzinna i dorosłych: w średniowieczu ewangelizacja przyjmuje nieco inną postać. Wyprzedza zarówno katechezę rodzinną dzieci i młodzieży, jak i katechezę dorosłych w parafii, ale dokonuje się nie tyle wprost, przez głoszenie słowa Bożego powiązane ze świadectwem, ile pośrednio - przez socjalizujące oddziaływanie środowiska rodzinnego i społecznego.

c) XVI wiek - katecheza parafialna: powstanie odrębnej formy katechezy dla dzieci i młodzieży, powiązanej ze strukturami duszpasterstwa parafialnego (przekaz prawd wiary). Wyprzedzał ją i towarzyszył jej proces religijnej socjalizacji, dokonujący się w ramach środowiska rodzinnego i społecznego, który spełniał pośrednio funkcję ewangelizacji.

d) XVIII wiek - szkolna nauka religii: katecheza otrzymała nową strukturę organizacyjną, tym razem w ramach systemu szkolnego. Obejmowała wyłącznie dzieci i młodzież, wprawdzie osoby już ochrzczone, u których jednak nie zawsze można było założyć wiarę. Dawał się coraz bardziej odczuwać brak religijnej socjalizacji ze strony środowiska rodzinnego i społecznego, które dotychczas spełniały bardzo ważną funkcję ewangelizacji, przynajmniej pośrednio. Katecheza została odłączona od ewangelizacji. Ponadto straciła także oparcie w katechezie parafialnej, która ograniczała się zazwyczaj do krótkiego kursu przygotowującego na przyjęcie sakramentów.

Ad. 2: Ewangelizacja - katecheza. Wyjaśnienie terminów

P. Tomasik, Ewangelizacja - katecheza - nauczanie religii w szkole. Wyjaśnienie podstawowych terminów, w: Ewangelizować czy katechizować, red. S. Dziekoński, Warszawa 2002, s. 23-53.

EWANGELIZACJA: jest określana w OIK jako „przepowiadanie wiary o charakterze misyjnym, które ma na uwadze zapoczątkowanie wiary” (17). OIK nawiązuje do dokumentów soborowych, które na Kościół, na poszczególnych jego członków, zwłaszcza biskupów, nakładały obowiązek przepowiadania misyjnego. W tych dokumentach nie użyto terminu „ewangelizacja” na określenie tej działalności lecz: „upowszechnianie nauki chrześcijańskiej” (DB 13), „misje”, „głoszenie Ewangelii”, „mówienie o tajemnicy Chrystusowej” (DM 6.13). Takie rozumienie terminu „ewangelizacja” utrwaliło się w polskiej literaturze katechetycznej jako rozumienie węższe: ewangelizacja oznacza pierwsze głoszenie Ewangelii i zmierza do zapoczątkowania wiary (por. np. R. Murawski, Istotne funkcje katechezy, Horyzonty Wiary 3 (1996).

Równocześnie z pojęciem węższym, w dokumentach kościelnych i refleksji katechetycznej, funkcjonowało pojęcie szersze. W tym ujęciu ewangelizacja rozumiana jest jako „głoszenie Chrystusa dokonywane zarówno świadectwem życia, jak i słowem” (KK 35).

Ad. 3. Model katechezy ewangelizacyjnej w dokumentach Kościoła

To właśnie (szersze) rozumienie rozwinęła adhortacja apostolska Pawła VI Evangelii nuntiandi:

• Ewangelizacja jest określana jako pokazywanie Chrystusa Pana tym, którzy Go nie znają, jako kaznodziejstwo, katechizacja, chrzest i udzielanie innych sakramentów (EN 17).

• Ewangelizacja jest tym samym, co zanoszenie Dobrej Nowiny do wszelkich kręgów rodzaju ludzkiego, aby przenikając je swoją mocą od wewnątrz , tworzyła z nich nową ludzkość (EN 18).

Określa się przy okazji 2 nowe pojęcia występujące w tej definicji:

• przenikanie od wewnątrz: cel, a jednocześnie warunek nastąpienia ewangelizacji: „Kościół stara się przemienić sumienia poszczególnych ludzi i wszystkich razem, potem także ich działalność, a wreszcie ich życie i całe środowisko, w jakim się obracają (EN 18).

• kręgi rodzaju ludzkiego - wyznaczają grupę adresatów ewangelizacji ze względu na potrzebę wspomnianej wewnętrznej przemiany. W dziele ewangelizacji Kościół „ma dosięgać i jakby przewracać kryteria oceny, hierarchie dóbr, postawy i nawyki myślowe rodzaju ludzkiego, które stoją w sprzeczności ze słowem Bożym i planem zbawczym” (EN 18).

Ewangelizacja jest również „przepajaniem Ewangelią kultury” (EN 19) - od roku 1977 pojawia się w oficjalnych dokumentach „inkulturacja”.

Ewangelizacja nie jest procesem jednorodnym, ale można w nim wyodrębnić pewne elementy składowe:

• świadectwo życia jest „wieszczeniem Dobrej Nowiny, milczącym, ale bardzo mocnym i skutecznym” (EN 21). Jest ono skierowane do niechrześcijan, do ochrzczonych, ale niepraktykujących oraz do żyjących w społeczności chrześcijańskiej, lecz nieprzestrzegających zasad życia chrześcijańskiego. Takie świadectwo winni dawać wszyscy chrześcijanie.

• głoszenie słowem imienia, nauki i tajemnicy Chrystusa (EN 22). Niekiedy ten element utożsamia się z ewangelizacją, ale to nie jest właściwe, bowiem głoszenie słowem przybiera formę kerygmatu, kazania lub katechezy.

• przyjęcie sercem głoszonej prawdy, co jest odzewem na proklamowane słowo (EN 23). Zawiera się w tym: przystąpienie do wspólnoty; przyjęcie znaku, zwłaszcza sakramentów oraz świadectwo apostolskie, bowiem ten kto „przyjął Ewangelię, z kolei ewangelizuje innych” (EN 24). Te elementy powinno się ujmować łącznie (EN 24) - to stanowi fundamentalną zasadę ewangelizacji.

Ewangelizacja przybiera różne formy, a ich różnorodność uwarunkowana jest okolicznościami czasu, miejsca i kultury adresatów, a także ich związkiem z żywą wiarą. Dokument wymienia następujące formy ewangelizacji: świadectwo życia prawdziwie i ściśle chrześcijańskie, ustne głoszenie orędzia, homilię, nauczanie katechetyczne, używanie społecznych środków przekazu, wreszcie prywatne głoszenie Ewangelii od osoby do osoby (EN 41-46).

Powyższe różne, a jednocześnie wzajemnie uzupełniające się określenia ewangelizacji ukazują ją jako proces bardzo szeroki, obejmujący posługę słowa i dawanie świadectwa, a także sprawowanie sakramentów.

Szersze ujmowanie pojęcia ewangelizacji zaczyna być obecne na terenie katechetycznym od Synodu 1974. Takie rozumienie ewangelizacji proponował m.in. kard. Karol Wojtyła, który głoszenie Ewangelii traktował jako ewangelizację. Poglądy te znalazły odzwierciedlenie w adhortacji EN.

FORMY KATECHEZY

DKKP 82-96: nauczanie religii w szkole

DKKP 97-117: duszpasterstwo katechetyczne w parafii

Stąd w katechetyce mówimy o 3 formach katechezy:

• Nauczanie religii w szkole /szkolne nauczanie religii dzieci i młodzieży/

• Katecheza parafialna

• Katecheza w ruchach formacyjnych i stowarzyszeniach

Nauczanie religii w szkole

Instrukcja MEN z dnia 3 VIII 1990 roku przywróciła polskiej szkole nauczanie religii.

Wywołało to szeroką dyskusję.

Badania CBOS z V,IX i XI 1990 oraz z III 1991 wyraźnie wskazują na wzrost poparcia dla tej decyzji:

maj 1990- 60%; IX - 62%; XI - 70%; III 1991 - 74%.

Uczestnictwo w różnych typach szkół średnich w XI 1990 to średnio 95,8%.

Wysuwane wówczas argumenty „za” i „przeciw”:

ZA

• Religia jest częścią naszej kultury, częścią kodu informacyjnego, którym posługujemy się na co dzień;

• Religia jest wartością prawdziwie humanistyczną, zatem funkcjonalną wobec rozwoju osobowości wszystkich członków rodziny;

• Dzięki obecności religii w szkole pojawi się szansa na integrację instytucji wychowawczych;

• Katecheza zostanie wkomponowana we właściwy szkole rytm pracy dydaktycznej;

• Jawi się poważna szansa na objęcie katechizacją znacznie większej liczby uczniów;

• Religia będzie na nowo kształtować środowisko wychowawcze szkoły, dowartościuje wychowawczo szkołę;

• Przełamie istniejący w społecznej świadomości fałszywy konflikt między nauką a wiarą;

• Nowa sytuacja stworzy warunki dla autentyzmu ludzkich postaw nauczycieli i uczniów;

• Stworzy w samej szkole warunki dla kształtowania postaw tolerancji;

• Przywrócenia nauczania religii w szkole publicznej wymaga sprawiedliwość dziejowa;

• Religia w szkole będzie wyrazem uznania przez państwo prawa człowieka do wolności religijnej;

• Społeczeństwo polskie jest w znakomitej większości społeczeństwem katolickim, stąd szkoła publiczna winna honorować katolicki system wartości.

PRZECIW

• Wymaga od rodziców światopoglądowej deklaracji, a tym samym narusza tezę o prywatnym charakterze życia religijnego;

• Ujawnienie wyznaniowego zróżnicowania rodzin może prowadzić do dyskryminacji niekatolików;

• Katecheza parafialna obligowała rodziny do troski o katechezę - teraz się zwolnią z tego;

• Przeniesiona do szkoły religia straci swój sakralny charakter, stanie się jedną z wielu lekcji, a nie spotkaniem z Chrystusem;

• Będzie się odbywać pod charakterystycznym dla szkoły przymusem;

• Wyprowadzenie katechezy z parafii zrodzi niebezpieczeństwo jej dezintegracji;

• Do nowej sytuacji Kościół nie jest przygotowany organizacyjnie i kadrowo;

• Szkoła nie jest właściwym miejscem dla nauczania religii, bowiem naucza się tutaj różnych dyscyplin naukowych i nie ma tu miejsca dla propagowania treści nienaukowych - religijnych;

• Przeniesiona na teren szkoły katecheza straci sympatię dzieci i młodzieży;

• Jako przedmiot fakultatywny nie będzie należała do przedmiotów ważnych;

• Przeniesienie katechezy bardzo pogłębi trudności organizacyjne szkoły;

• Dodatkowe obciążenie budżetu oświaty;

• Powrotem religii do szkoły zostanie naruszona światopoglądowa neutralność państwa;

• Nauczanie religii w szkole pogwałci konstytucyjną zasadę rozdziału Kościoła od państwa;

• Religia wróci do szkół w sposób niedemokratyczny, niezgodnie z prawem, bez konsultacji społecznej;

• Działalność Kościoła na terenie szkoły zrodzi niebezpieczeństwo kontynuowania państwa „ideologicznego”.

KATECHEZA SZKOLNA czy NAUKA RELIGII ???

• Dokumenty Kościoła definiują pojęcie katechezy. Właściwym jej podmiotem jest Kościół. A przecież katecheza szkolna stała się przedmiotem szkolnym. Jaka jest zatem rola szkoły? Niektórzy mówią, że szkoła jest tylko miejscem katechezy. Ale szkoła nie może zgadzać się na swoim terenie na działalność, która pozbawia ją podmiotowości. Jeśli szkolne nauczanie religii ma istotnie wbudować się w system szkolny, aby wpływać na wychowanków, również na ich wiarę, to musi szkołę potraktować podmiotowo.

• Koncepcja katechezy szkolnej zakłada, że lekcje religii staną się w rzeczywistości nauczaniem, wychowaniem i wtajemniczeniem w wiarę. Jak to zrealizować w warunkach szkolnych, gdzie są różni adresaci?

Wskazania dokumentów Kościoła. DOK wyraźnie oddziela katechezę i szkolne nauczanie religii, choć jednocześnie wzywa do tego, by oba te działania wzajemnie się uzupełniały.

DKKP 82: Nauczanie religii w szkole i katecheza wzajemnie się uzupełniają. W warunkach polskich, biorąc pod uwagę historyczne uwarunkowania oraz utwierdzoną przez ostatnie dziesięciolecia tradycję katechetyczną, należy szkolne nauczanie religii traktować jako część katechezy, tj. jako specyficzną formę katechezy.

Zarówno w katechezie, jak i w szkolnym nauczaniu religii podmiotem działającym jest Kościół /.../ W szkolnym nauczaniu religii podmiotowy charakter zachowuje, obok Kościoła, także szkoła.

Stosunek nauczania religii wobec szkoły wyrażają relacje:

• Autonomii - nadzór merytoryczny sprawuje Kościół.

• Podporządkowania - katecheta ma włączyć się w realizację planu wychowawczego i dydaktycznego szkoły. Nadzór pedagogiczny.

DKKP 83: nauczanie religii w szkole wynika z podstawowych praw człowieka, zwłaszcza z prawa do wolności religijnej, z prawa do wykształcenia oraz z prawa rodziców do nauczania i wychowania zgodnie z ich przekonaniami religijnymi.

Dalej określa zadania szkolnego nauczania religii jako wychowanie chrześcijańskie i przekaz nauki wiary.

Nauczanie religii stanowi element koniecznego dialogu interdyscyplinarnego,

a nie jest tylko dodatkiem do innych przedmiotów szkolnych. Korelacja.

Podstawą wystawiania oceny szkolnej w nauczaniu religii jest wiedza ucznia, jego umiejętności, a także aktywność, pilność i sumienność.

Udział w praktykach religijnych - nie!!!

Zasada zróżnicowania i komplementarności

Zasada komplementarności - nauczanie religii w szkole stanowi specyficzną i oryginalną formę posługi słowa. /.../ Powinno mieć powiązanie ze wszystkimi działaniami katechetycznymi Kościoła i na miarę swych możliwości wypełniać wszystkie funkcje katechezy, zwłaszcza w zakresie nauczania i wychowania, oraz być pogłębieniem intelektualnym i przygotowaniem dla katechezy inicjacyjnej.

DKKP 84: Nauczanie religii w szkole otwiera nowe możliwości ewangelizacyjne. Zwiększa ono bowiem zasięg odbiorców Dobrej Nowiny.

Katecheza parafialna

DKKP Rozdział V: Duszpasterstwo katechetyczne w parafii

Katecheza dorosłych DKKP 97-104:

Duszpasterstwo katechetyczne powinno mieć charakter ciągły... (97)

Katecheza dorosłych uznawana jest w dokumentach katechetycznych Kościoła za problem wielkiej wagi i najznakomitszą formę katechezy (zob. CT 43).

• Każda grupa wiekowa wiernych Kościoła ma prawo oczekiwać wsparcia w odczytywaniu i realizacji swego powołania chrześcijańskiego...

• Od dorosłych zależy skuteczność katechezy dzieci i młodzieży (98).

Zadania stawiane katechezie dorosłych:

• Popierać formację i dojrzewanie życia chrześcijańskiego;

• Wychowywać do właściwej oceny w świetle wiary zmian społeczno-kulturowych w społeczeństwie

• Wyjaśniać dzisiejsze problemy religijne i moralne;

• Wyjaśniać relacje zachodzące między działaniem doczesnym a eklezjalnym;

• Rozwijać racjonalne podstawy wiary

• Formować do przyjęcia odpowiedzialności w misji Kościoła i do umiejętności odważnego dawania świadectwa chrześcijańskiego w społeczeństwie (100).

Każda wspólnota powinna zapewnić wszystkim dorosłym stosowną do ich wieku, wykształcenia stanu, zawodu oraz zainteresowania katechezę (101).

Szczególne znaczenie ma katecheza dorosłych adresowana do rodziców dzieci przygotowujących się do sakramentów

Katecheza w ruchach formacyjnych i stowarzyszeniach

Stowarzyszenia i grupy wiernych są, według DOK, właściwym miejscem formacji katechetycznej swoich członków. Ruchy religijne zakładają pewną swoistość, jednakże fundamentem ich pracy formacyjnej powinna być katecheza zachowująca własną naturę. Katecheza prowadzona w ramach tych stowarzyszeń traktuje te właśnie grupy jako podstawowe wspólnoty wychowujące mające jakiś związek z parafią (DOK 261-262). Słusznie zauważa K. Misiaszek, że „na ogół ruchy i stowarzyszenia bardziej dbają o wierność własnemu charyzmatowi - co wydaje się logiczne - niż o podstawową formacje chrześcijańską”

Z kolei J. Charytański, szukając dróg dla katechezy pozaszkolnej młodzieży, wymienia przede wszystkim oazy i wspólnoty życia chrześcijańskiego. Zauważa przy tym, że „zaspokajają one potrzebę akceptacji i jednocześnie umożliwiają wspólne poszukiwania, nie stwarzając nawet pozoru dublowania lekcji religii”.

Cechą charakterystyczną takich grup jest to, iż nie opierają się one na strukturze, lecz na wartościach. Najczęściej chodzi tu o zespoły liturgiczne, stowarzyszenia, a także małe grupy, które mają charakter ściśle formacyjny i katechetyczny, a odpowiadają jak najbardziej zapotrzebowaniu młodzieży, a także pragną chronić człowieka przed zagrożeniami życia współczesnego (DKKP 110-111).

Takie ruchy potrzebują studium, którego, jak się wydaje, może dostarczyć dobrze prowadzone nauczanie religii. Warto jednak zauważyć, że jednym z przejawów laicyzacji, a także zerwania bliskich związków dzieci i młodzieży z parafią jest nie tylko słabsza frekwencja na niedzielnych Mszach Świętych, lecz także załamanie się rekrutacji do owych wspólnot parafialnych.

Dokumenty Kościoła zwracają też uwagę na katechetyczny wymiar opieki duszpasterskiej Kościoła nad organizacjami młodzieży nie mającymi wprost charakteru religijnego, takimi jak np. harcerstwo.

Dyrektoria katechetyczne zwracają uwagę, iż takie organizacje mogą stać się łącznikiem między młodzieżą a całą wspólnotą Kościoła (DCG 87; DOK 184; DKKP 112).

FORMACJA KATECHETÓW według DOK

Katecheza jest jedną z form posługi słowa i obejmuje swym zasięgiem zarówno orędzie zbawienia, jak i życie konkretnego człowieka z jego uwarunkowaniami środowiskowymi wraz z zachodzącymi przemianami i chce go doprowadzić do wewnętrznej jedności i harmonii z Bogiem. Złożone warunki życia współczesnego człowieka, nacechowane szybkimi zmianami oraz bogactwo orędzia Bożego, wymagają gruntownej formacji katechetów.

Termin „formacja” oznacza kształtowanie i tworzenie cech osobowych oraz przyjmowanie pewnego systemu wartości. Dokumenty poświęcone katechezie mówią, iż „najpierw są katecheci, a później katechizmy” (Il Rinnovamento della catechesi, Roma 1970) oraz metody i środki (OIK 108).

Kwestię formacji katechetów podejmuje obszernie DOK: cz. V, rozdz. II: „Formacja do posługi katechetycznej” (233-252).

W celu właściwego funkcjonowania posługi katechetycznej w Kościele pierwszorzędne znaczenie nadaje się odpowiedniemu duszpasterstwu katechetów:

• Przez wzbudzenie we wspólnotach chrześcijańskich powołań do katechizacji;

• Popieranie i utrzymywanie oraz troska o katechetów pracujących;

• Popieranie animatorów odpowiedzialnych za katechizację;

• Odpowiednią organizację formacji katechetów: podstawowej i stałej;

• Koordynowanie pracy katechetów z zajęciami innych pracowników duszpasterstwa (DOK 233).

DOK 234

O jakich katechetów chodzi? Potrzebni są katecheci obdarzeni głęboką wiarą, wyrazistą tożsamością chrześcijańską i eklezjalną oraz głęboką wrażliwością społeczną.

W formacji katechetów należy uwzględnić pojęcie katechezy. Chodzi o to, by katecheci byli w stanie przekazać nie tylko nauczanie, lecz także integralną formację chrześcijańską, rozwijając zadanie wtajemniczenia, kształcenia i wychowania. Trzeba, by katecheci byli równocześnie nauczycielami, wychowawcami i świadkami.

Katecheci winni mieć świadomość uczestnictwa w posłannictwie Jezusa Chrystusa. W enc. RH 14 JP II powiedział, że człowiek jest drogą Kościoła. Jest to swego rodzaju nakaz dla katechetów, by spojrzeli na swoich uczniów jako na drogę Kościoła, na drogę, którą chce iść Chrystus.

DOK stwierdza, że wymiarem formacji katechetów ma być: być, wiedzieć, umieć, działać (238).

Mówi o dojrzałości ludzkiej, chrześcijańskiej i apostolskiej katechetów (239).

O formacji biblijno-teologicznej i pedagogicznej.

Te wszystkie wymagania dotyczą zarówno formacji podstawowej (przygotowującej do katechezy), jak i permanentnej.

Programowanie katechezy

PODSTAWA PROGRAMOWA KATECHEZY

Motywy podjęcia prac nad Podstawą Programową:

1. Poprzedni program pochodził z 1971 roku

2. Poprzedni program zakładał doprowadzenie do dojrzałości w wierze, bazując na stanie wiary, którą reprezentowali uczestnicy związani z Kościołem. Dzisiaj potrzeba bardziej działania ewangelizacyjno-interpretującego.

3. Po roku 1971 opublikowano kilka ważnych dokumentów katechetycznych.

4. Wprowadzanie reformy systemu edukacji w Polsce.

Założenia reformy edukacji:

• Wychowanie i kształcenie w pracy szkoły powinno stanowić integralną całość;

• Powinna być zachowana właściwa proporcja między przekazem informacji a rozwijaniem umiejętności i wychowaniem;

• Podmiotem wychowania i kształcenia jest uczeń - jego potrzeby rozwojowe, a nie wymogi przedmiotów;

• Należy dążyć do integrowania poszczególnych dziedzin wiedzy.

U podstaw kształcenia postawiono 3 zasady:

• Usunięcie nadmiaru wiadomości encyklopedycznych, a za to: samodzielne myślenie oraz pozyskiwanie, selekcja i przetwarzanie potrzebnych informacji;

• Wprowadzenie autonomii programowej szkół;

• Dostosowywanie programów do możliwości i potrzeb uczniów i nauczycieli w konkretnej placówce.

Reforma zakłada przywrócenie szkole charakteru wychowawczego. Za priorytety wychowawcze uznano: pomoc w uzyskaniu orientacji etycznej i hierarchizacji wartości; personalizację życia w rodzinie, w grupie koleżeńskiej, w szerszej społeczności; kształtowanie etyki pracy.

Zmienia się spojrzenie na filozofię kształcenia na poszczególnych etapach:

• I - III: kształcenie w pełni zintegrowane ( z niego wyodrębniono godziny do dyspozycji dyrektora oraz religia).

• IV - VI: kształcenie blokowe, przedmioty oraz ścieżki przedmiotowe. Blok przedmiotowy - to zintegrowane nauczanie treści i umiejętności z różnych dziedzin wiedzy, realizowane w toku jednolitych zajęć edukacyjnych.

Ścieżki edukacyjne - to zestaw treści i umiejętności o istotnym znaczeniu wychowawczym, których realizacja może odbywać się w ramach nauczania różnych przedmiotów (bloków przedmiotowych) lub w postaci odrębnych zajęć. Mają one charakter zajęć modułowych - nauczyciele różnych przedmiotów przedstawiają wiedzę a pewien wycinkowy, ale ważny dla uczniów temat.

Więc: zamierzeniem reformy jest zintegrowanie treści kształcenia.

Religia na wszystkich etapach edukacyjnych nie wchodzi w skład żadnego z bloków przedmiotowych i ścieżek edukacyjnych.

Ale zadaniem katechety i katechezy jest włączenie się w tworzenie programu wychowawczego szkoły oraz poszukiwanie możliwości korelacji, integracji treści nauki religii z przedmiotami i ścieżkami edukacyjnymi jako wyraz podjęcia zadań nakreślonych w DOK 73 (kiedy mówi się korelacji i dialogu interdyscyplinarnym) oraz ducha reformy.

Nauczanie religii w szkole za pośrednictwem tego dialogu interdyscyplinarnego daje podstawy, umacnia, rozwija i uzupełnia działania wychowawcze szkoły.

Zadaniem nauki religii jest włączenie się w spełnienie zadań szkoły.

Podstawa Programowa Katechezy - główne założenia:

1. Uczeń podmiotem działania katechetycznego - chodziło o stworzenie Podstawy, która zakłada harmonijny rozwój człowieka, integralny rozwój osoby. Wymaga to uwzględnienia jego możliwości, stawianych pytań, optymalnych momentów wrażliwości na wartości.

2. Integralność

3. Dialog interdyscyplinarny

4. Współpraca środowisk

---