11601 str 162 163

8.    Tak, ale było ich stosunkowo niewielu. Pojawili się u nas za Zygmunta ni, a za Władysława IV zaliczeni zostali do autoramentu cudzoziemskiego. Pierwsze oddziały rajtarów składały się z niemieckich najemników, później tylko oficerowie byli cudzoziemcami. Uzbrojenie rajtarów składało się z pistoletów, bando-letu i szabli lub rapieru. W latach sześćdziesiątych XVII wieku poczęto nazywać ich w Koronie arkabuze-rami (nazwa rajtarów utrzymała się na Litwie). Wraz z właściwymi arkabuzerami (posiadali oni jako uzbrojenie ochronne kirysy, a broń mieli podobną jak rajtarzy) było ich w jeźdżie polskiej od 3% do 4,5%. Utrzymali się do końca XVII wieku.

9.    Strzelcy konni to jedna z.forjnacji jazdy polskiej w czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego. W 1810 roku na 16 pułków były 3 pułki strzelców konnych. Przed wybuchem powstania listopadowego cała jazda dzieliła się na dwie dywizje — ułanów i strzelców konnych, każda po cztery pułki. Różnica między ułanem a strzelcem konnym polegała na tym, że pierwszy miał lancę a drugi karabinek.

10. Po raz pierwszy na przełomie 1812 i 1813 roku. Była to lekka jazda wzorowana na rosyjskich kozakach, uzbrojona w lance, szable i pistolety; przetrwała do 1814 roku. Podczas powstania listopadowego utworzono dwa pułki krakusów i dwa samodzielne szwadrony.

17.

ZANIM KRÓLOWA NA TRONIE ZASIADŁA

1. Chodzi o pułki tzw. działyńczyków i czwartaków. 10. regiment (pułk) piechoty koronnej, utworzony w 1775 roku, miał od 1788 roku za swego szefa generała Ignacego Działyńskiego (stąd: działyńczycy). Od 1792 roku stacjonował w Warszawie, gdzie odznaczył się w walkach w dniach 17—18 kwietnia 1794 roku pod dowództwem majora Józefa - Zaydlica. Większość żołnierzy tego pułku poległa pod Maciejowicami. 4. pułk piechoty liniowej Królestwa Kongresowego, utworzony w 1815 roku, stacjonujący w Warszawie, świetnie wyszkolony, odznaczył się patriotyczną postawą w noc 29/30 listopada 1830 roku: wbrew oporowi swego do-162 wódcy, pułkownika Ludwika Bogusławskiego, przeszedł na stronę powstańców. Pod Grochowem, w bojach o Olszynkę, czwartacy utracili ponad 20% swego składu.

2.    W XV wieku rota, licząca przeciętnie 400 ludzi, formowała czworobok składający się z 18 szeregów, po 18 kuszników w każdym. Czworobok ten otaczało 72 kopijników i pawężników, którzy stanowili osłonę strzelających kuszników. Na przełomie XV/XVI wieku liczba pawężników została ograniczona, a nieco później' zniknęli oni zupełnie. Wskutek tego roty stały się ruchliwsze (wysokie i ciężkie pawęże, podpierane drągami, były nadmiernym obciążeniem). Ponadto uległy one zmniejszeniu do 300, a nawet 50 ludzi* zaś kusze zostały zastąpione przez rusznice. Tak zreformowane roty szykowały się w 8—10 szeregów, przy czym w pierwszym szeregu stawali na przemian kopijnicy i pawężni-cy, a później sami kopijnicy.

3.    Praktycznie nie było żadnej różnicy. Obie nazwy oznaczały tę samą formację piechoty powoływanej z dóbr ziemskich i z miast, na określony czas 1 w określonym wymiarze. Podstawą wymiaru liczby dostarczanych rekrutów była bądź powierzchnia ziemi uprawnej liczona w łanach (piechota łanowa), bądź domy mieszkalne liczone w kominach czyli tzw. dymach (piechota dymowa). Z miast wyprawiano piechotę według liczby dymów, a ze wsi według liczby łanów lub dymów.

4.    W Polsce przedrozbiorowej był jeden regiment (pułk) grenadierów gwardii pieszej koronnej. Podczas insurekcji kościuszkowskiej doborowe regimenty kosynierów nazwano grenadierskimL W Legionach Dąbrowskiego, w wojsku Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego istniały kompanie grenadierów, zwane wyborczymi — po jednej przy każdym batalionie. Ponadto w armii Królestwa był jeden pułk grenadierów gwardii. Na grenadierów dobierano najbardziej okazałych, silnych i dobrze wyszkolonych żołnierzy, których głównym przeznaczeniem była walka na bagnety. Początkowo grenadierzy byli uzbrojeni także w granaty ręczne i stąd wzięła się ich nazwa (fr. grenade — granat).

5.    Batory, reformując piechotę polską, wprowadził tzw. hajduków. Była to piechota wzorowana na węgierskiej (stąd zwano ją także piechotą polsko-węgierską). Uzbrojenie hajduków składało się z rusznic

u*

163