392,393

w działaniu zmuszają do dodatkowej aktywności, ale jest konsekwencją stosunkowo często pojawiającej się konieczności zmiany czy przeorganizowania swoich oczekiwań i dążeń. Trudności te mogą również stanowić zagrożenie dla samooceny i poczucia własnej wartości. Dzieje się tak dlatego, że na ogól przeszkody fizyczne mają nie tylko charakter zakłócenia, czyli jak mówi J. Reykowski (1967, s. 63) „okoliczności sprawiających, że w toku aktywności występują przerwy i ulega ona reorganizacji”, ale i charakter zagrożenia, to znaczy okoliczności zapowiadających negatywne konsekwencje dla własnego ja człowieka, głównie w zakresie obrazu siebie. Stają się więc trudnościami natury psychologicznej. Oznacza to, że analizując funkcjonowanie dziecka niesprawnego ruchowo nie można ściśle oddzielić trudności fizycznych od psychicznych, ponieważ pierwsze z nich wywołują nie tylko zmiany o charakterze instrumentalnym, to znaczy zwiększoną mobilizację ogólną i przebudowę struktury czynności, ale często wyzwalają reakcje emocjonalne, których nasilenie może spowodować przesunięcie punktu ciężkości z wykonywanej czynności (zadania) na własne napięcie i skierowanie całej energii na usunięcie tego przykrego stanu. Powtarzanie się takich sytuacji ma niewątpliwie szereg konsekwencji dla funkcjonowania człowieka.

3.2.1. SYTUACJE TRUDNE ZWIĄZANE Z LECZENIEM

Analizując sytuacje trudne obecne w życiu dziecka niepełnosprawnego nie można pominąć wpływu na nie środowiska szpitala czy ośrodka rehabilitacyjnego, w którym zmuszone jest ono przebywać (H. Larkowa 1987).

Przeżycia emocjonalne dziecka są wówczas na ogół zdominowane przez dwa uczucia — rozpacz, spowodowaną rozłąką z rodzicami i utratą poczucia bezpieczeństwa oraz lęk przed bólem, unieruchomieniem i tym wszystkim, czego dziecko do końca przewidzieć nie potrafi, ale co antycypuje jako zagrażające.

Problemom dziecka leczonego w szpitalu poświęcony jest rozdział pt. „Dzieci przewlekle chore” i do tego odsyłam zainteresowanych Czytelników.

W tym miejscu należałoby jednak powiedzieć przynajmniej to, że rodzice powinni uczynić wszystko, aby mimo fizycznej rozłąki dziecko czuło ich psychiczną obecność obok siebie. Jest to możliwe w przypadku, gdy rodzice często odwiedzają dziecko, a wizyty te są okazją do wymiany serdecznych uczuć. Ideałem byłby pobyt dziecka, zwłaszcza małego, na oddziale razem z matką — w naszych warunktch nie jest to jeszcze regułą, ale zdarza się coraz częściej. U starszych dzieci wizyty — w ostateczności — można zastąpić listami i rozmowami telefonicznymi.

Zbagatelizowanie tego problemu spowodovać może trudne do usunięcia, a czasami wręcz trwałe, niekorzystne zmitny w psychice dziecka.

Warto powiedzieć i o tym, że w przypadlu schorzeń ortopedycznych pobyt w szpitalu łączy się nie tylko z biernym poddawaniem się różnorodnym zabiegom medycznym, ale również z wykonywaniem nie zawsze atrakcyjnych, a nierzadko dających odczucia bólowe ćwiczeń usprawniających. Są one niezbędne i niezwykle wartościowe z punktu widzenia późniejszego funkcjonowania dziecka, nie mniej doraźnie wywołując ból i zmęczenie stanowią często źródło jeszcze jednej frustracji.¹ Oczywiście może być inaczej, a ma to miejsce wtedy, gdy doznania towarzyszące ćwiczeniom zdominowane są przez silne dążenie do odzyskania sprawności. Dotyczy to jednak przede wszystkim dzieci starszych.

Dostrzegając wielorakie aspekty psychologicznej sytuacji dziecka niesprawnego ruchowo leczonego w szpitalu, lepiej zrozumieć można te jego stany psychiczne, w których dominuje apatia, rozdrażnienie, zwiększona agresywność czy lękliwość.

3.2.2. SYTUACJE TRUDNE ZWIĄZANE Z INTERAKCJAMI SPOŁECZNYMI

Trudności określane jako psychologiczne niejednokrotnie związane są z funkcjonowaniem wśród ludzi i wynikać mogą bądź z braku akceptacji siebie, co prowadzić może na przykład do izolowania się od rówieśników, bądź też z niewłaściwych postaw otoczenia, zwłaszcza rodziców, wobec dziecka.

Trudności te mają charakter doraźny, sytuacyjny lub — jeśli wielokrotnie powtarzają się — nabierają charakteru względnie trwałego. I tak, jeśli u dziecka z defektem w budowie ciała powtarzają się negatywne doświadczenia w kontaktach z rówieśnikami (wyśmiewanie, przezwiska, odrzucenie), mogą one wytworzyć nastawienie, że wszyscy ludzie zachowywać się będą wobec niego podobnie, a nierzadko i przekonanie, że nic nie jest w stanie tego zmienić.

393

1

Frustracja to stan przykrego napięcia spowodowany niemożnością zaspokojenia potrzeby lub zrealizowania zadania.