100632

PRASA W RP DO 1795 r.:

Początki prasy w Polsce sięgają XVI w., kiedy pojawiły się pierwsze druki informacyjne (gazety ulotne; najstarsza znana „Nowiny z Konstantynopola" 1550), wyd. z okazji wydarzeń polit., wojennych, dyplomatycznych i in.; przetrwały do poł. XVIII w., a ich łączną liczbę (nie uwzględniając gazet pisanych) szacuje się na 2-3 tysiące. Za datę rozpoczynającą właściwe dzieje prasy poi. przyjęto 1661 — rok ukazania się „Merkuriusza Polskiego" (współredagował go i drukował J.A. Gorczyn). Wydawcą wielu efemeryd prasowych w Krakowie (1696-1705) był J.A. Priami. W Królewcu pierwsze pismo dla ludności poi. „Pocztę; Królewiecką" (1718-20) wydawał J.D. Cenkier.

Stały rozwój prasy poi. datuje się od powstania w Warszawie „Kuriera Polskiego" (1729-31) i „Uprzywilejowanych Wiadomości z Cudzych Krajów" (1729), których wydawcy — pijarzy, uzyskali wyłączne prawo wydawania gazet w Koronie. W1737 oba tytuły zostały przejęte przez jezuitów i 1765 połączone w jedno pismo „Wiadomości Warszawskie". Od 1760 nowymi ośr. prasy stały się Wilno i Grodno („Kurier Litewski", „Gazeta Grodzieńska"). Polskie czasopiśmiennictwo nauk. zapoczątkowały „Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone", które wydawał w Warszawie W. Mitzler de Kolof. W 1764 w Polsce ukazywało się 6 gazet i 2 czasopisma, a łączna liczba tytułów prasowych wyd. do tego roku wynosiła ponad 40.

W 1765-95 nastąpił szybki rozwój prasy: wychodziło ok. 90 czasopism i gazet o przeciętnym nakładzie 300-1000 egz.; wzrosło jej znaczenie jako instrumentu polityki oraz rzecznika reform społ. i gosp.; gł. ośr. wydawniczym była Warszawa. Oprócz gazet informacyjnych pojawiły się czasopisma nauk., lit., obyczajowe (tzw. moralne) i ekon.; do najważniejszych należały:„Monitor", tyg. lit. „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne", miesięcznik nauk., ekon. i społ. „Pamiętnik Historyczno-Polityczny" oraz „Dziennik Handlowy", „Korespondent Warszawski", a w Krakowie — „Zbiór Tygodniowy Wiadomości Uczonych". Do najpoczytniejszych gazet zaliczano jezuickie „Wiadomości Warszawskie" (1774 przekształcone w „Gazetę; Warszawską"). Ważnym wydarzeniem było pojawienie się w Warszawie „Gazety Narodowej i Obcej", związanej ze stronnictwem reform i służącej propagowaniu idei Konstytucji 3 maja. W 1792 ukazywało się 18 gazet i czasopism; podczas insurekcji kościuszkowskiej 12 reprezentowało obóz powstańczy, m.in. pierwsze poi. pismo codzienne „Gazeta Rządowa" oraz „Gazeta Powstania Polski" i „Gazeta Warszawska Patriotyczna".