73848 wstęp do teorii polityki img 68

73

nie jest już podmiotem wszechdominującym. Pojawiły się nowe wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa, zmienił się także zakres przedmiotowy tego pojęcia. Jak wskazuje Barry Buzan, obecnie istnieją trzy grupy potencjalnych źródeł zagrożeń dla bezpieczeństwa, zlokalizowane „ponad, poniżej i obok” poziomu państwa w systemie międzynarodowym; wśród zagrożeń ponadpaństwowych wymieniane są zespoły zasad, reżimy i instytucje „liberalnego międzynarodowego porządku gospodarczego”, globalny klimat, reżimy kontrolne proliferacji broni masowego rażenia (traktat o nieproliferacji broni masowego rażenia -NPT, konwencja o zakazie broni chemicznej - CWC, reżim kontroli technologii rakietowych MTCR); obok państwa - narody i religie; „poniżej” po/iomu państwowego - wzrost znaczenia jednostki w studiach nad bezpieczeństwem⁵¹.

Jak wskazywał Richard H. Ullman, nowego typu zagrożenia dla bezpieczeństwa, choć różnorodne, są też współzależne, by wymienić tylko konsekwencje W'zrostu demograficznego w postaci niedoboru zasobów, wzmacnianego jeszcze przez wadliwy mechanizm dystrybucji. Wśród innych zagrożeń autor ten wymieniał katastrofy naturalne, postępujące zużycie zasobów' nieodnawialnych (problem lasów tropikalnych), skażenie powietrza i wody, efekt cieplarniany itd. Takie zagrożenia z kolei mogą spowodować masowe migracje z terenów klęsk żywiołowych, a nawet - w przekonaniu Ullmana - ruchy społeczne z rewolucją włącznie³².

Za autorami tzw. szkoły kopenhaskiej można wyróżnić trzy rodzaje zagrożeń, wprowadzanych przez pojęcie bezpieczeństwa ekologicznego: zagrożenia ze strony środowiska naturalnego dlaspoleczności ludzkiej, które nie zostały wywołane działalnością człow ieka (trzęsienia ziemi, erupcje w ulkanów, uderzenia meteorytów, powrót do epoki lodowcowej); zagrożenia ze strony działalności ludzkiej dla ekosystemów lub struktury' planety, kiedy wywołane nią zmiany mogą w konsekwencji stanowić egzystencjalne zagrożenie dla cywilizacji (np. emisja gazów' cieplarnianych); zagrożenia ze strony działalności człowieka/cywilizacji dla ekosystemów lub struktury planety, kiedy wywołane nią zmiany nie prowadzą do zagrożenia cywilizacji (skrajnym przykładem jest eliminacjagrożnyeh bakterii i wirusów, jak wąglik czy AIDS)³.

Można się zgodzić z tezą, że już samo pojęcie bezpieczeństwa ekologicznego odzwierciedla nowe, szerokie podejście do pojęcia bezpieczeństwa jako takiego zc względu na rozproszone źródło braku bezpieczeństwa (insecu-rity) wynikające ze zmian w środowisku naturalnym. Niekiedy jednakże zagadnienia z tego obszaru analizowane sąz perspektywy państwa - jako „aktora politycznego cierpiącego z powodu braku bezpieczeństwa”. Jest to słuszne o tyle, że szereg instrumentów zapobiegania temu deficytowi bezpieczeństwa

⁵ⁱ Buzan, „Rcthinking Security...” 11-12. żob. Uikże Ryszard Zięba, „Bezpieczeństwo europejskie lat 90. Potrzeba nowego ujęcia problemu”, |w:J Bogdan Łomiński (red.). Bezpieczeństwo państw Europy. Koncepcje lat 90., Katowice: Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego 1997, s. 11-25.

⁵¹ Ullman, Op.ciŁ, s. 141.

^S1 Zob. Buzan, Waever, de Wilde, „Knvironmcnta(, Economic and Socictal Security...", s. 18.