14047 skanowanie0009 (108)

że na najwcześniejszy polski utwór literacki oddziaływała bezpośrednio literatura łacińska, nie czeska ani żadna inna. I nie był to jakiś zewnętrzny powierzchowny wpływ, ale cały zespół faktów świadczących

0    dobrej znajomości ówczesnej poetyki panującej na zachodzie Europy.

W tym związku widoczne się też staje, że w Polsce czasu Bogurodzicy musiał istnieć pewien ośrodek kulturalny, bo pieśń nie była utworem pisanym bez kręgu odbiorców. Powstała na wyraźne zapotrzebowanie społeczne i dobrze je wypełniała, o czym świadczy jej dość długa kariera, bo śpiewano ją przed bitwą pod Grunwaldem i np. przy koronacji Władysława Warneńczyka. Jej autor był niewątpliwie wielkim poetą, choć pozostał dla nas autorem tylko jednego niedużego wiersza. Miał przy tym znaczną wiedzę w zakresie obowiązującej wówczas poetyki i stosował formy języka poetyckiego świeże. Wolno tak wnosić, bo znamy jeszcze innego poetę, który jest autorem wiersza, niestety napisanego po łacinie, a dającego się datować na XI wiek. Jest to autor Pieśni do św. Wojciecha wykazujący również doskonałe znawstwo poetyki owego czasu.

I jeden, i drugi musiał być dobrze oczytany w ówczesnej poezji. Nowości stylowe przedostawały się wówczas do Polski — wbrew temu, co by można sądzić — wcale szybko. Można przypuszczać, że nierzadkie były podróże Polaków do Włoch. W XII wieku, a więc na długo przed Kochanowskim, był tam kronikarz polski Wincenty Kadłubek

1    swoją kronikę napisał stylem wówczas modnym, świadomie niejasnym. Bywali też w Polsce cudzoziemcy, jak Gall Anonim, którego kronika jest napisana prozą rytmiczną.

7. [CZAS POWSTANIA - W KRĘGU POETYKI Z XI-XII W.]

Kiedy więc powstała Bogurodzica? Pewnych danych dostarcza już porównanie jej z łacińską pieśnią Salve i stąd wypływa wniosek drugi.

Nic nam nie wiadomo o autorze Bogurodzicy. Żadnej daty nie da się z nim połączyć. Natomiast autora Salve znamy z imienia i znamy datę jego śmierci: jest nim Herman zwany Ułomnym, zmarły w r. 1054. Dość liczne i bardzo zasadnicze podobieństwa co do języka poetyckiego obu pieśni prowadzą do wniosku, że polska pieśń należy stylowo do tego okresu, który prezentuje łacińska pieśń Safoe. Czego nie musi się rozumieć tak, żeby ta pieśń służyła za wzór. Były inne jeszcze pieśni zawierające podobne cechy stylistyczno-językowe, a poeta znał je na pewno wszystkie.

Poetyka, jaką przedstawia łacińska pieśń Salve, łączy się z wiekiem XI, w którego pierwszej połowie została napisana, i z pierwszą połową XII wieku. W drugiej połowie XII wieku szerzy się nowy styl, dla klórego znamienne są połączenia trójkowe, zdania podrzędnie złożone (w Salve są tylko zdania współrzędne, a w Bogurodzicy tylko dwa podrzędne zdania względne, jakie zresztą występują także w innych pieśniach łacińskich XI-XII wieku) oraz przerzutnia (której nie ma w Bogurodzicy i w Salve). Z tych więc względów wydaje się rzeczą prawdopodobną, że Bogurodzica może pochodzić z XI wieku, a najpóźniej z 1. połowy XII wieku. Nie zawiera ona przecież żadnej z cech stylistycznych, które by wskazywały na późniejszą epokę. Żeby nowości literackie miały się przedostawać z Zachodu szczególnie późno do średniowiecznej Polski, na to nie ma żadnego dowodu. Jest wręcz przeciwnie! wspomniany Kadłubek powróciwszy z Włoch pisał swoją kronikę stylem, którego się tam wyuczył.

M. | WĄTKI TREŚCIOWE W „BOGURODZICY” I WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ POLSKIEJ SZTUCE KOŚCIELNEJ]

Poza tym zawiera Bogurodzica pewne wątki treściowe, które pojawiały się w czasowo ograniczonych epokach. Tak się ma rzecz z kultem św. Jana Chrzciciela jako pośrednika między człowiekiem a Chrystusem. Łacińskie pieśni z tym wątkiem znane są z wieków X-XII. W tym na mym czasie pojawia się w sztuce kościelnej przedstawienie Chrystusa otoczonego dwoma osobami zanoszącymi do niego modły. Po prawej Mironie Chrystusa widzimy na tych obrazach Marię, po jego stronie lewej — św. Jana Chrzciciela. Jeden z takich wizerunków zachował nlę w kolegiacie w Tumie pod Łęczycą, gdzie na ścianie prezbiterium odkryto malowidło ścienne o tej właśnie treści, i to dość dokładnie datowane na połowę XII wieku (zwrócił na to uwagę Jerzy Woron-i /tik ^M). Nieco wcześniejsze jest podobne przedstawienie Chrystusa, Marii i św. Jana Chrzciciela na polichromii kościoła w Siewierzu.

Świadectwem kultu Marii i św. Jana Chrzciciela, łączącego te właś-nłr dwie osoby, jest występujące łączne wezwanie kościołów, np. koś-t lol pod wezwaniem Panny Marii i św. Jana Chrzciciela w Henrykowie

23